Hâce Nevfidan Başkadınefendi ve Muhallefâtı

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 139 - 180, 31.03.2021

Evren Gökçe

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.880412

Öz

Bu makalede Osmanlı saray kadınlarından birisi olan Hâce Nevfidan Başkadınefendi’nin hayatı ve hayır faaliyetleri hakkında kısaca bilgi verildikten sonra muhallefâtı incelenecektir. Reformcu padişah Sultan II. Mahmud’un eşlerinden biri olan Nevfidan Başkadınefendi beş çocuk doğurmuş, ancak bunlardan hiçbirisi yaşamamıştır. Bununla birlikte sarayda Başkadınefendi mevkisine yükselmiştir. Başkadınefendi sultan eşleri arasında ilk sırada gelene verilen unvan olup, Harem hiyerarşisinde Valide Sultan’dan sonra gelen mevkidir. Nevfidan Başkadınefendi kutsal toprakları ziyaret ederek Hâce unvanına sahip olmuştur. Hanedan ve harem kadınları arasında hacca giden fazla olmadığı için bu unvanla özdeşleşmiş ve sonraki hayatında bu unvanla anılmıştır.
Hâce Nevfidan Başkadınefendi aynı zamanda Osmanlı hanedanının tanınmış ismi Âdile Sultan’ın manevî annesi olarak bilinmektedir. Çocuğu olmaması sebebiyle Sultan II. Mahmud Başkadınefendi’ye annesi olmayan kızı Âdile Sultan’ı teslim etmiştir. Başkadınefendi Âdile Sultan’ı büyütmüş ve yetiştirmiş, bir süre Âdile Sultan’a tahsis edilen sarayda birlikte yaşamışlardır. Âdile sultan manevî annesi ve yetiştiricisi Nevfidan Başkadınefendi’den ayrıldıktan sonra Başkadınefendi kendisine ait bir yere taşınmaya karar vermiştir. Bu nedenle Hazîne-i Hassa tarafından Beylerbeyi’nde bir sâhilhâne alınmış ve döşenmiştir. Ancak Başkadınefendi burada fazla yaşayamamış ve kısa süre sonra vefat etmiştir. Vefatından sonra sâhilhâne Hazine-i Hassa tarafından yapılan bazı döşeme masraflarını karşılaması şartıyla eski Serasker Rızâ Paşa’ya verilmiştir. Böylece sâhilhâne Rızâ Paşa’nın mülkü olmuştur. Başkadınefendi’nin sahilhânede bulunan muhallefâtı sayılmış ve resmi kayıtlara geçirilmiş, kısa bir süre sonra belirlenen bedel karşılığında Hazîne-i Hassa tarafından satılmıştır. Bu muhallefât kayıtları, Topkapı Sarayı Arşivi Defterleri’nde bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu,, Saray, Harem,, Başkadınefendi,, Muhallefât,, Topkapı Sarayı Arşivi

The Hâce (The Woman Pilgrimm) Nevfidan Başkadınefendi (The First Wife of The Sultan) and Her İnheritance

Öz

In this article life and beneficence activity of Hâce Nevfidan Başkadınefendi which one of the Ottoman palace women, will be summarized and her inheritance will be studied. Hâce (The woman pilgrim) Nevfidan Başkadınefendi (The first wife of the Sultan) was one of the wives of the reformer Sultan II. Mahmud. She gave birth to five child but none of them couldn’t live. But however she became the Başkadınefendi (the first wife of the Sultan) at the Ottoman Palace. The Başkadınefendi title was the first wife of the sultan. This title was most important after the Valide Sultan title at the Harem hierarchy. Also Nevfidan Başkadınefendi took the Hâce title (The woman pilgrim) visiting holy places (Mecca and Medina). Because of going to holy places seen rare between the woman of the dynasty and the palace, this title (Hâce) identified with her. After the ongoing life, she always called this title.
As well as Hâce Nevfidan Başkadınefendi recognized and well-known handler and protector of Âdile Sultan who one of the most famous persons of the Ottoman dynasty. Because of her childless, Sultan Mahmud gave to her his orphan daughter Âdile Sultan (princess of the empire), for her necessity of mother. Başkadınefendi interested and raised the Âdile Sultan and some time lived with her at the same palace that belonged to her. When Âdile Sultan apart from her watcher handler or spiritual mother Başkadınefendi, she decided to move to a special place. For her, by the Ottoman official palace treasure (Hazîne-i Hassa) a waterside residence at the Beylerbeyi district was bought and furnished. But unfortunately, she died here soon. After her death, her waterside residence presented a former Ottoman army chef commander (Serasker) Rızâ Paşa with condition that he would pay some furniture cost made by official palace treasure. So the waterside residence became the estate of Rızâ Paşa. Her inheritance which at the water residence (The Muhallefât) numbered and registered to official records. After that, the inheritance items were sold by treasure administration in return for a determined cost. Today, those inheritance records are located at the Topkapı Palace Archive.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Emprorship,, Palace,, The Harem,, The First Wife of The Sultan,, İnheritance,, The Topkapı Palace Archive

Kaynakça

• TC. Cumhurbaşkanlığı Arşivi Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) Başbakanlık Kararlar Daire Başkanlığı Nr.154-68-3
• TC. Cumhurbaşkanlığı Arşivi Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) A.MKT.(Sadâret Mektubî Kalemi) Nr:115/15, 155/15, A.MKT. MHM. (Sadaret Mektûbî Mühimme Kalemi) Nr. 20/40, BEO( Bâb-ı Âlî Evrak Odası) Nr.2084/156270, C..EV..(Cevdet Evkaf) Nr.537/27126, EV.d…(Evkaf Defterleri) Nr.12420, 20650, MF.İBT. (Mâarif Nezâreti Tedrisâtı İbtidâiye Kalemi) Nr.252/11,295/80,
• ŞD. (Şurâ-yı Devlet) Nr.161/7, TS.MA.d…(Topkapı Sarayı Arşivi Defterleri) Nr. 521, 5102, 7916, 8124, 8127, PLK.p…(Plan-Proje-Kroki) Nr.384, TS.MA.e…(Topkapı Sarayı Arşivi Evrak) Nr. 601/75, 603/69, 603/76, 603/89, 608/28, 612/31, 1114/28, 1206/65, Y..A…RES.(Yıldız Resmî Marûzât) Nr.119/91, TT: Taha Toros Arşivi Nr.501451
• Alderson, A. Dolphin, Bütün Yönleriyle Osmanlı Hanedanı, Birinci Baskı, İz Yayıncılık, İstanbul, 1998.,
• Akyıldız, Ali, Mümin ve Müsrif Bir Padişah Kızı Refia Sultan, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1998.
• Argıt, Betül İpşirli, Gülnuş Emetullah Valide Sultan, (1640-1715), Kitap Yayınevi, İstanbul, 2014.
• Bozkurt, Fatih, “Osmanlı Dönemi Tereke Defterleri ve Tereke Çalışmaları” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.11, S.22, İstanbul, (2013), ss.193-229.
• Buzpınar, Ş. Tufan, “Surre” TDVİA. C.37, İstanbul, (2009), ss.567-569.
• Civan, Celil, İstanbul’un Yüz Türbesi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür AŞ. Yayınları, İstanbul, 2013.
• Haskan, Mehmed Mermi, Yüzyıllar Boyunca Üsküdar, C.2, Üsküdar Araştırmaları Merkezi Yayınları, İstanbul, 2001.
• Kolay, Arif “Hayırsever, Dindar Nazik ve Şaire Bir Padişah Kızı: Adile Sultan”, Akademik İncelemeler Dergisi, C.12, S.2, Sakarya, (2017), ss.1-33.
• Küpeli, Özer, “Kösem Sultan’a Ait Bir Muhallefât Kaydı” Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, S.I/2, İzmir, (2015), ss.131-143
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî, C-I, Haz. Nuri Akbayar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1996.
• Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü C.II, Birinci Baskı, İstanbul, 1993.
• Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü C.III, İstanbul, 1993.
• Sağır, Yusuf, “Valide Turhan Sultan’ın Muhallefâtı” Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı Dergisi, S.20, Çanakkale, (2016), ss.265-328.
• Sarıbal, İsmet, “Pertevniyal Valide Sultan’ın El Konulan Hazinesine Dair Tutulan Bir Defterin Analizi” Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, S.IV/1 İzmir, (2018), ss.131-154
• Sakaoğlu, Necdet, Bu Mülkün Kadın Sultanları, Alfa Tarih Yayınları, İstanbul, 2015.
• Sefer, Nurcan-Ahunbay Zeynep “Eminönü’nün Haliç Kıyı Bölgesindeki Vakıf Kültür Mirası’nın 1920-2015 Arasında Geçirdiği Onarımlar ve Uğradığı Kayıplar, Restorasyon Yıllığı Dergisi, S.10 İstanbul, (2015), ss.78-120.
• Şehsuvaroğlu Haluk, Y. “Tarihten Sayfalar” Akşam Gazetesi, 1949.
• Öztuna, Yılmaz, Devletler ve Hanedanlar, C.II, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2005.
• Tekin, Rahmi “Osmanlı’da Üç Hanım Sultanın Ziynet Eşyası” Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi” C.8, S.15, Bingöl, (2018), ss.297-316;
• Terzi, Arzu, Hazine-i Hassa Nezâreti, TTK. Yayınları, Ankara, 2000.
• Terzi, Arzu, Bezmialem Valide Sultan, Timaş Yayınları, İstanbul, 2018.
• Uluçay, M.Çağatay, Harem, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2013.
• Uluçay, M.Çağatay Haremden Mektuplar, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2012.
• Uzunçarşılı İsmail Hakkı, ”Abdülhamid Ferid Paşa’nın Ruznâmesinden” Belleten, XXVII, S.106, Ankara, (1963) ss.257-288.
• Uzunçarşılı İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı, TTK. Yayınları, Ankara, 1988.
• Yavuztürk, Ş. Pınar, “Bir Müfettişin Defterinden Üsküdar Sıbyan Mektepleri”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu-VI Bildiriler, C.II, Üsküdar Belediyesi Yayınları, İstanbul (2007), ss.553-568.
• Yavuztürk, Ş. Pınar, “Bir Osmanlı Cariyesinin Şahsi Eşyaları: “Sarayî Emetullah Hatun” Kültür, S.16, İstanbul, (2016), ss.28-31.
• Yılmaz, Serap “Saraylı Bir Kadının Gardrobu (19.yy)” XIII. Türk Tarih Kongresi, C.III, TTK. Basımevi, Ankara, (1998), ss.1073-1083.