Birinci Dünya Savaşı’nda Pontusçu Rum Çetelerinin Bafra Ve Çevresindeki Faaliyetleri (1914-1918)

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 349 - 380, 31.03.2021

Cemal Sezer

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.880420

Cited By: 4

Öz

Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’nda İttifak Devletlerinin yanında yer almasıyla Anadolu’da bağımsız bir devlet kurmak isteyen Ermeni ve Rumların kendilerini gösterdikleri yollardan biri de çetecilik faaliyetleri olmuştur. Ermeni ve Rumlar, çetecilik faaliyetleriyle Osmanlı Devleti’ni cephe gerisinde zor durumda bırakıp İtilaf Devletlerini memnun ederek hedeflerine ulaşabileceklerini düşündüler. Bu amaçla Bafra’daki Rumlar, savaş sırasında vatandaşı oldukları Osmanlı Devleti’nin seferberlik çağrısına uymayarak Rum çetelerine katıldılar. Samsun merkezli Kastamonu’dan Batum’a hatta Erzincan’ın bir kısmını içine alacak şekilde bir Pontus Devleti kurma amacına hizmet eden bu çetelerin yoğun olarak faaliyet yürüttüğü coğrafyalardan birisi de Canik (Samsun) sancağına bağlı Bafra kazası olmuştur. Bafra ve çevresindeki çeteler Bafra, Alaçam, Kavak ve Samsun bölgeleri arasında kalan Nebyan dağlarını merkez edindiler. Bafra adliye kayıtlarına göre Rum çetelerinin faaliyetleri sonucunda; öldürme, yaralama, gasp, yol kesme, hırsızlık, yağmalama gibi suçlar işlenmiştir. Dolayısıyla amaç ve yöntem açısından aralarında bir farklılık bulunmayan Ermeni çetelerin yaptıkları katliamların bir benzerini Karadeniz’de Pontusçu Rum çeteleri gerçekleştirmiştir. Bu çalışmada; Pontusçu Rum çetelerinin Bafra ve çevresindeki faaliyetleri Osmanlı arşiv belgeleri referans verilerek ve bununla ilgili çalışmalar göz önünde bulundurularak incelenecektir. Böylece Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı topraklarının diğer yerlerinde olduğu gibi Bafra ve çevresinde Türklere yönelik bir katliamın yaşandığı gerçeği ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Birinci Dünya Savaşı,, Rum,, Pontus,, Çete,, Bafra

Activities of Pontus Greek Gangs in and Around Bafra in the First World War (1914-1918)

Öz

When the Ottoman Empire stood alongside the Central Powers during the First World War, Armenians and Greeks, who wanted to establish independent states in Anatolia, started ganging activities in the region. Armenians and Greeks believed that they could reach their aim by putting the Ottoman Empire in a difficult position behind-the-lines through ganging and supporting the Allies; for this purpose, the Greeks in Bafra didn’t obey Ottoman’s call for mobilization although they were citizens of the Empire during the War. They instead joined the Greek gangs. The district of Bafra, under Canik (Samsun) Sanjak, was one of the locations where these gangs carried outserious activities for the purpose of establishing a Pontus State; the so-called State would be located in Samsun (as the center), covering an area including Kastamonu, Batum and a part of Erzincan. Gangs in and around Bafra centered Nebyan Mountains located between Bafra, Alaçam, Kavak and Samsun regions. According to the registrations of the Bafra courthouse, the crimes of murder, injury, extortion, forestalling, theft, plunder age were committed by the Greek gangs. The crimes of Pontus Greek gangs in the Black Sea Region were similar to those of the Armenian gangs in terms of purpose and method. The activities of Pontus Greek gangs in and around Bafra will be analyzed on the basis of the references from Ottoman archive documents and related studies in the literature. The truth that Turks were killed in a cruel way in and around Bafra, similar to the cruel activities in the other areas in the Ottoman Empire during the First World War, will be uncovered in this study.

Anahtar Kelimeler

The First World War,, Greek,, Pontus,, Gang,, Bafra

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Dahiliye Nezareti Asayiş Kalemi (DH. EUM. AYŞ.), Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Üçüncü Şube (DH. EUM. 3. Şb.)
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Altıncı Şube (DH. EUM. 6. Şb.), Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH. ŞFR.)
• Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, Cilt: I, Haz. Ahmet Tetik, Genelkurmay ATASE ve Genelkurmay Denetleme Başkanlığı Yayınları, Ankara 2005.
• Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve İskânı (1878-1920), Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları Nu: 91, Ankara 2007.
• Süreli Yayınlar: Gazeteler: Takvim-i Vekayı Gazetesi
• Alan, Gülbadi, “Anadolu’daki Yabancı Okullar ve Pontusçuluk”, Başlangıçtan Günümüze Pontus Sorunu, Ed. Veysel Usta, Serander Yayınları, Ankara 2007, s. 175-198.
• Armaoğlu, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1789-1914), TTK Yayınları, 3. Baskı, Ankara 2003.
• Armaoğlu, Fahir, 20 Yüzyıl Siyasî Tarihi (1914-1995), Cilt: 1-2, Alkım Yayınları, 12. Baskı, İstanbul (Baskı Yılı Yok).
• Balcıoğlu, Mustafa, “Birinci Dünya Savaşı Sırasında Karadeniz’de Rum Faaliyetleri ve Sivil Tepki”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 4, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1993, s. 91-97.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, Cilt: II/IV, TTK Yayınları, 3. Baskı, Ankara 1991.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, Cilt: III/ III, TTK Yayınları, 3. Baskı, Ankara 1991.
• Çapa, Mesut, Pontus Meselesi, Serander Yayınları, Trabzon 2001.
• Çiçek, Rahmi, “Merzifon Amerikan Koleji ve Pontus Sorunu”, Başlangıçtan Günümüze Pontus Sorunu, Ed. Veysel Usta, Serander Yayınları, Ankara 2007, s. 199-210.
• Devellioğlu, Ferit, “İhtida”, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Yay. Haz. Aydın Sami Güneyçal, Aydın Kitabevi Yayınları, 15. Baskı, Ankara 1998, s. 418.
• Duman, Önder, Emperyal Bir Araç Olarak Rum-Pontus Sorunu (1908-1918), Berikan Yayınevi, Ankara 2010.
• Goloğlu, Mehmet, Anadolu’nun Millî Devleti Pontos, Kalite Matbaası, Ankara 1973.
• Halaçoğlu, Yusuf, Ermeni Tehciri, Babıali Kültür Yayıncılık, 10. Baskı, İstanbul 2007.
• Hart, Basil Liddell, Birinci Dünya Savaşı Tarihi, Çev. Kerim Bağrıaçık, Yay. Haz. Edip Gölbaşı-Ülke Evrim Uysal, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2014.
• Karagöz, Rıza “II. Meşrutiyet Döneminde Canik Sancağında İdari Yapılanma”, Geçmişten Geleceğe Samsun, Yay. Haz. Cevdet Yılmaz, Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Eğitim Hizmetleri Daire Başkanlığı Yayınları, Samsun 2006, s. 65-81.
• Karagöz, Rıza “Canik’in İdarî Yapısı ve İdarecileri”, İlkçağdan Cumhuriyete Canik, Ed: Cevdet Yılmaz, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, 2. Baskı, Samsun 2011, s. 119-162.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Cilt: VIII, TTK Yayınları4. Baskı, Ankara 1995.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Cilt: IX, TTK Yayınları, 2. Baskı, Ankara 1999.
• Kılıç, Pelin İskender, “Samsun ve Çevresinde Pontus Çetelerinin Faaliyetleri ve Hükümetin Uygulamaları”, Turkish Studies, Vol. 6/2, Spring 2011, s. 485- 502.
• Kocaoğlu, Bünyamin, Millî Mücadele Yıllarında 15. Fırkanın Samsun’daki Faaliyetleri (1919-1921), Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları 7, 2. Baskı, Samsun 2012.
• Küçüker, Yüksel, Tarihî Arka Planıyla Pontus Meselesi ve Yabancı Basına Yansımaları, TTK Yayınları, Ankara 2019.
• McCarthy, Justin, Ölüm ve Sürgün, Osmanlı Müslümanlarına Karşı Yürütülen Ulus Olarak Temizleme İşlemi 1821-1922, Çev. Bilge Umar, İnkılâp Kitabevi, 6. Baskı, İstanbul 1998.
• Okur, Mehmet, “Pontus Meselesinin Ortaya Çıkışı ve Karadeniz Bölgesi’nde Pontusçu Faaliyetleri”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi (KARAM), Sayı: 14, Yaz 2007, s. 1-28.
• Okur, Mehmet,“Pontus’çu Faaliyetlerde Batılı Devletlerin Rolü”, Osmanlı’dan Günümüze Eşkıyalık ve Terör, Ed. Osman Köse, Samsun İlkadım Belediyesi Kültür ve Eğitim Müdürlüğü Yayınları, Samsun 2009, s. 383-397.
• Öz, Mehmet, “Samsun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 36, Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, İstanbul 2009, s. 83-88.
• Özdemir, Mustafa, “I. Dünya Savaşı Sırasındaki Osmanlı Devleti Tarafından Gerçekleştirilen Rum Tehciri”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi (ÇTTAD), Cilt: VI/14, İzmir Bahar 2007, s. 27-40.
• Pontus Meselesi, Haz. Yılmaz Kurt, TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları No: 68, TBMM Basımevi, Ankara 1995.
• Roberts, J. M., Avrupa Tarihi, Çev. Fethi Aytuna, İnkılap Kitabevi, İstanbul 2010.
• Sarınay, Yusuf, “Pontus Meselesi ve Yunanistan’ın Politikası”, Pontus Meselesi ve Yunanistan’ın Politikası (Makaleler), Yay. Haz. Berna Türkdoğan, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2006, s. 1-77.
• Sezer, Cemal, Ermenilerin Sevk ve İskânı Hakkında Yapılan Uygulama ve Yardımlar (1915-1917), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya 2011.
• Tetik, Ahmet, “Çeteler, Venizelos ve Patrikhane”, Başlangıçtan Günümüze Pontus Sorunu, Ed. Veysel Usta, Serander Yayınları, Ankara 2007, s. 211-223.
• Tezcan, Mehmet, “Pontos Krallığı (M.Ö. III-M.S. IV Yüzyıl)”, Başlangıçtan Günümüze Pontus Sorunu, Ed. Veysel Usta, Serander Yayınları, Ankara 2007, s. 77-107.
• Uçarol, Rifat, Siyasi Tarih (1789-1999), Filiz Kitabevi, 5. Baskı, İstanbul 2000.
• Yazıcı, Nuri, Millî Mücadele’de Canik Sancağı’nda Pontusçu Faaliyetler (1918-1922), Çizgi Kitabevi, 2. Baskı, Ankara 2003.
• Yerasimos, Stefanos, Milliyetler ve Sınırlar Balkanlar, Kafkasya ve Orta-Doğu, İletişim Yayınları, 4. Baskı, İstanbul 2000.
• Yolalıcı, M. Emin, XIX. Yüzyılda Canik (Samsun) Sancağı’nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı, TTK Yayınları, Ankara 1998.