Azerbaycan'ın Adı, Devletçiliği Ve Kimliği Meselesine Tarihsel Yaklaşımlar

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 240 - 259, 31.03.2021

Asim Jannatoglu Jannatov

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.880424

Öz

Azerbaycan ve İran çok eski bir tarihe ve zengin bir kültüre sahiptir. Azerbaycan ve İran'ı eşitlemek veya Azerbaycan'ı İran'ın ayrılmaz bir parçası olarak görmek tamamen yanlış bir yaklaşımdır. Bazen tarihçiler ve araştırmacılar bu iki ülkeden ayrı ayrı bahseder ve bazen Azerbaycan'ı İran coğrafyasının ayrılmaz bir parçası olarak görürler. Ancak tarihin ilk çağlarına dikkat edersek Azerbaycan ve İran'ın birbirine bağlı olmayan tamamen farklı ülkeler olduğunu görebiliriz. Azerbaycan, Orta Çağ'ın başlarında Türklerin yaşadığı bir coğrafya olarak kurulmuş ve İran'a bağlı değildi. İran ise daha federal bir yapıya sahip ve çok uluslu bir coğrafya olarak şekillenmiştir. Azerbaycan isminin etimolojisine, devlet tarihine ve kimliğine yönelik mevcut tarihsel yaklaşımlara dikkat edersek, bu ülkenin İran'ın bir parçası olmadığını ve bağımsız bir devlet olarak kurulduğunu görebiliriz.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan,, İran,, Azerbaycan tarihi,, etimoloji,, devletçilik,, kimlik

Historical Approaches to the Issue of Etymology, Statehood and Identity of Azerbaijan

Öz

Azerbaijan and Iran as neighbouring countries have a very ancient history and rich culture. It is completely wrong approach to equate Azerbaijan and Iran or to consider Azerbaijan an integral part of Iran. Sometimes historians and researchers talk about these two countries separately, and sometimes they consider Azerbaijan as an integral part of Iranian geography. However, if we pay attention to the early days of history, we can see that Azerbaijan and Iran were completely different countries that were not connected. Azerbaijan was formed as geography inhabited by Turks in the early Middle Ages and was not connected to Iran. On the other hand, Iran has a more federal structure and is formed as a multinational geography. If we pay attention to the etymology of the name of Azerbaijan, the history of statehood and the existing historical approaches to its identity, we can see that this country initially has not been a part of Iran and was formed as an independent state.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan,, Iran,, Azerbaijani history,, etymology,, statehood,, identity

Kaynakça

• Azərbaycan tarixi üzrə qaynaqlar, Çıraq, Bakı 2007
• Ağaoğlu, Ahmet, İran ve İnkılabı, Zerbamat Basımevi, Ankara 1941
• Ağasıoğlu, Firudin, Azərbaycan türklərinin İslamaqədərki tarixi, III Bitik, Ağrıdağ nəşriyyatı, Bakı 2014
• Al-Istakhri, Kitab al-masalikwa-al-mamalik, ed. M.J. de Goeje, Brill, Leiden, 1870
• Al-Ahri, Abu-Bakr al-Qutbi, Tarikh-i Shaikh Uwais (History of Shaikh Uwais), An Important Source for the history of Adharbaijan in the XIV century, Edited and translated by J.B.Van Loon, Mouton & Co, 1954
• Bakıxanov, Abbasqulu, Gülüstani İrəm, Bakı 1991
• Baykara, Hüseyn, Azərbaycan istiqlal mübarizəsi tarixi, Kitab Klubu MMC, Bakı 2017
• Bayramzadə, Səməd, “Bir daha Türkmənçay müqaviləsi haqqında”, Güney Azərbaycan: tarix və müasirlik, Bakı 2014
• Bayramzadə, Səməd, Maykl Aksvörtinin Nadir şah kitabı azərbaycançılıq baxımından, İngilis şərqşünası Maykl Aksvörtinin “Nadir şah” kitabının Azərbaycan dilinə tərcüməsinin təqdimatı. Elm nəşriyyatı, Bakı 2018
• Bünyadov, Ziya, Azərbaycan VII-IX Əsrlərdə, Şərq-Qərb, Bakı 2007
• Erendor, Metin, İranda Türk Kimliği, Kamer yayınları, İstanbul 2018
• Əfəndiyev, Oqtay, Azərbaycan Səfəvilər Dövləti, Şərq-Qərb, Bakı 2007
• Göl, Hacer, “Geçmişten Günümüze Azerbaycan”, Bitlis Eren Universitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, Bitlis 2016
• Haviland, William A., Kulturel Antropoloji, Türkçeye çeviren İnac, Husamettin; Ciftci, Seda, Kaknus yayınları, İstanbul, 2002
• Ibn Hawqal, Surat al-ard, c. I-II, ed. J.H.Kramers, Leiden, 1939
• Keskin, Arif, “Fars Milliyetçiliğinin Üç Dalğası “İranlılığa” Giden Yol”, Güney Azerbaycan Sosyal, Kültür, Siyasi Araştırmalar Dosyası, 2005
• Mackenzie, David Niel, “Eran, Eransahr”, Encyclopedia Iranica, 1998
• Minorsky, Vladimir,“The Poetry of Shah Ismail I”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, Vol. 10, Nov. 4, London 1942
• Məmmədzadə, Mirzə Bala, Milli Azərbaycan Hərəkatı, MGT yayınları, Bakı 2018
• Rumlu, Həsən, Əhsənüt-Təvarix, Azərbaycan dilinə tərcümə (Oqtay Əfəndiyev və Namiq Musalı), Bakı 2017
• Shaffer, Brenda,Borders and Brethren: Iran and the challenge of Azerbaijani identity, Harvard University, Cambridge Massachusetts 2002
• Tağıyeva, Ş., Rəhimli, Ə., Bayramzadə, S., Güney Azərbaycan, Orxan, Bakı 2000
• The Geography of Strabo, XI.13.1., English translation by Horace Leonard Jones, London 1961
• The History of al-Tabari, Volume XXXIII, English translation by C.E.Bosworth, State University of New York Press, 1991
• Togan, Zeki Velidi, Oguz destanı, Reşideddin oguznamesi, Tercüme ve tahlili, İstanbul 1982
• Ünal, Sonay, Yakın dönem İran tarihi: Azerbaycan Milli Hükümeti, 1945-1946, Türk Tarih Kurumu yayınları, Ankara 2019
• Veliyeva, Zülfiyye, “Safevilerin menşei və Kızılbaşça”, Journal of Azerbaijani Studies, https://www.academia.edu/9279352/Safevilerin_Men%C5%9Fei_ve_K%C4%B1z%C4%B1lba%C5%9F%C3%A7a_The_Origin_of_Safavids_and_Kizilbash_Language_Kizilbashcha_ (Erişim tarihi: 03.11.2020)