Deniz Mayınlarının Osmanlı Devletindeki Gelişimi ve 1915 Çanakkale Boğaz Savunmasındaki Rolü

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 36 - 75, 31.03.2021

Hüseyin Arabacı , Murat Karataş

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.880440

Cited By: 4

Öz

Deniz Harbi’nde gemiler için etkili tahrip ve tehdit unsuru olarak kullanımı dünyada kısa sürede yaygınlaşan deniz mayınları, muharebe silahı niteliğini 19. yüzyıl ortasından itibaren kazanmıştır. Osmanlı Devleti, sahip olduğu geniş coğrafyasındaki sahillerini korumak amacıyla deniz mayınlarını envanterine kazandırma ve bunları geliştirme çabasında yer alarak tedarik, üretim ve teşkilat aşamalarını hızla geçirmiştir. Bu yeni muharebe aracının ilk uygulama alanları ise Çanakkale ve İstanbul Boğazları, Selanik, Golos ve İzmir gibi merkezler olmuştur. 20. yüzyılın ilk çeyreğinde, kıyıdan kontrollü sabit mayınlar geliştirilerek bağımsız olarak atılabilen otomatik mayınların kullanımı yaygınlaşmıştır. Osmanlı Devleti de ilk kez Osmanlı-İtalya Harbi (1911-1912)’nde otomatik deniz mayınını kullanmıştır. 1915 yılından önce Çanakkale Boğazı’ndaki mayın faaliyetleri, akıntılı sularda mayın kullanımı ile ilgili önemli tecrübelerin kazanılmasını sağlamıştır.
1915 Çanakkale Boğaz Savunması’nda sabit kurulan mayın hatları dışında, “serseri mayın” olarak tabir edilen mayın türü de kullanılmıştır. Serseri mayın Birleşik Filo’nun en çok çekindiği unsurların başında gelmiştir. 18 Mart 1915 tarihinde Birleşik Filo’nun mağlubiyetine yol açan en temel faktör; kıyı bataryası ve projektör desteği ile deniz mayınları olmuştur.
Bu makalede, 18 Mart 1915 tarihinde Çanakkale Boğaz Savunması’nın zafer ile taçlanmasında en temel unsur olan deniz mayınlarının tarihsel gelişim içerisinde Osmanlı Devleti’ndeki kullanımı ve 1915 yılındaki rolü üzerine durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Birinci Dünya Savaşı,, Osmanlı İmparatorluğu,, Çanakkale Cephesi,, 1915 Çanakkale Boğaz Savunması,, Deniz Mayınları

The Development of Sea Mines in the Ottoman Empire and its Role at the Defense of Dardanelles in 1915

Öz

The use of sea mines as an effective destructive and threatening element for ships had become widespread since the mid-19th century in naval warfare. Ottoman Empire had quickly included sea mines into her inventory in order to protect its vast territories’ coastlines, and involved in development efforts by taking place in supply, production and organization phases. The implementation of the sea mines had been the centers like Bosphorus, Dardanelles, Thessalonica, Golos and Izmir. In the first quarter of 20th century, the uses of automatic sea mines had become widespread, which were controllable from the shores and deployed independently had been developed. Ottoman Empire had used the automatic sea mines initially during the Ottoman-Italian War of 1911-1912. Mining efforts in pre-1915 allowed to gain experience in waters with currents.
Along with stationary mine lines, “the loose cannon” types had been used also and became an element that British fleet abstained the most. The basic factor of United fleet’s defeat in March 18, 1915 was the shore cannons and sea mines supported by projectors. In this article, the use of sea mines by Ottoman Empire within its historical evolution was emphasized which was the main element of Ottoman victory at the Dardanelles in March 18, 1915.

Anahtar Kelimeler

World War I,, Ottoman Empire,, Dardanelles Front,, 1915 defense of Dardanelles,, sea mines

Kaynakça

• MSB Arşiv ve Askeri Tarih Daire Başkanlığı Arşivi (ATASE); Birinci Dünya Harbi (BDH.) Klasör: 87, 118, 121, 593, 1560, 1563, 1590, 2158, 2161, 2489, 3405, 4669, 4610, 4611, 4625, 4699.; Osmanlı-İtalya Harbi Kataloğu (OİH.) Klasör: 13
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO), Dosya: 3102, 4103, 4109, 4114.
• Hariciye Nezareti Londra Sefareti Belgeleri (HR.SFR.3.), Dosya: 137, 150, 367, 654.
• Hatt-ı Hümâyûn (HAT), Dosya: 246, 566, 661, 867, 916, 920, 933, 581, 1030.
• Hariciye Nezareti İdare (HR.İD.), Dosya: 865/3., Hariciye Nezareti Tercüme Odası Evrakı (HR.TO.), Dosya: 117.
• İrade Dahiliye (İ. DH.), Dosya: 735 ; İrade Taltifat, (İ.TAL.), Dosya: 429, 483.
• Mabeyn-i Hümayun İradeleri (MB. İ.), Dosya: 72.; Yıldız Arşivi Mütenevvi Maruzat (Y.MTV.), Dosya: 5, 6, 128, 154.
• Yıldız Arşivi Parakende Askeri Maruzat (Y.PRK.ASK.), Dosya: 20.
• Yıldız Arşivi Tahrirat-ı Ecnebiyye ve Mabeyn Mütercimliği (Y.PRK.TKM.), Dosya: 4.
• Deniz Tarihi Arşivi (DTA) Bahriye Nezareti (B.N.), Dosya: 308.; Erkânı Harbiye Defteri (E.H.D.), Dosya: 6, 14, 21.
• Fabrikalar (FAB.), Dosya: 83.; Meclis-i Bahriye (M.B.), Dosya: 65, 88, 93.
• Mektubî (MKT.), Dosya: 59, 151., Mektubî II (MKT. II), Dosya: 328, 1208.; Mülga Bahriye Nezareti (MBN.), Dosya: 770.
• Şura-i Bahri (ŞB.), Dosya: 188, 124, 155, 177, 188, 196, 210, 243, 304, 364, 386, 430, 70 (1921).
• The National Archives, Cabinet Office (CAB), Yer: 37-127-39.
• Adil, Selahaddin, Harb-i Umûmide Çanakkale Muharebât-ı Bahriyesi, Erkân-ı Harbiye Mektebi Matbaası, İstanbul, 1336.
• Agoston, Gabor, Barut, Top ve Tüfek: Osmanlı İmparatorluğu’nun Askeri Gücü ve Silah Sanayisi, (Çev. Tanju Akad), Kitap Yayınevi, İstanbul, 2006.
• Ahmet İsmail, “İkinci Lahey Sulh Konferansının Mukarreratı Londra Beyannamesi” Risale-i Mevkute-i Bahriye, C 4, S 10 (Ağustos 1334), s. 436-438.
• Aksoydan, Suphi, “Mayın Savaşı ve Düşündürdükleri”, Deniz Kuvvetleri Dergisi, S 487 (1974) s. 21-40.
• Ali Galip, Torpido ve Projektörler, Mühendishane-i Berri Hümâyûn Matbaası, İstanbul, 1324/1908.
• Atabey, Figen, Çanakkale Deniz Muharebelerinin Deniz Cephesi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2004.
• Başkanlığı, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire. Birinci Dünya Savaşı’nda Çanakkale Cephesi (Haziran 1914-25 Nisan 1915) V. Cilt I. Kitap, Başkanlığı ATASE Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2012.
• Başkanlığı, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire. Çanakkale Muharebelerinde Müstahkem Mevki Cerideleri (02.08.1914-02.11.1914), C 1, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayını, Ankara, 2019.
• Genelkurmay.Başkanlığı, Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi III. Cilt 6. Kısım (1908-1920), Genelkurmay Başkanlığı Ankara, 1996.
• Besbelli, Saim, “Deniz Mayınının Tarihi” Deniz Mecmuası, S 316 (1942), s. 92-113.
• Bucknıll, John Townsend, Submarine Mines And Torpedoes As Applied To Harbour Defence, John Wiley &Sons, New York, 1889, s.204.
• Chase, Kenneth, Ateşli Silahlar Tarihi, (Çev. Füsun Tayanç, Tunç Tayanç), İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2008.
• Chatham House, “International Law Applicable to Naval Mines” International Law Studies, 1-4, Vol.90, October 2014.
• Churchill, Winston, “L’Amıral De Robeck et Les Champs de Mines” La Revue de Paris, S 114 (Temmuz-Ağustos 1930), s. 504-518.
• Cowie, John Stewart, Mınes, Mınelayers and Mınelayıng, Oxford Üniversitesi Yayınları, Londra, 1949.
• Curran, Tom. The Grand Deceptıon Churchill and the Dardanelles, (Ed. Andrew G. Bonnell), Bıg Sky Publishing
• Tahtelbahir Lağımlarının Ehemmiyeti, Ahmet İhsan ve Şürekası Matbaacılık Osmanlı Şirketi, 1228. Erişim:https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/1514
• Gürül, Refet, “Mayn ve Onunla Mücadele. Deniz Mecmuası, S 374, C 57 (1945), s. 19-29.
• Haines, Steven, “1907 Hague Convention VIII relative to the Laying of Automatic Submarine Contact Mines” International Law Studies, Vol. 90, (2014) p. 420-433.
• Halvorsen, Peter. “The Royal Navy and Mine Warfare, 1868-1914” Journal of Strategic Studies, Vol. 27/4, s. 685-707,
• Hartmann, Gregory K, Mıne Warfare Hıstory And Technology, Naval Surface Weapons Center, Maryland, 1975.; Hayrettin, Taharri, Deniz Matbaası, İstanbul, 1932.
• Heinegg, Wolff Heintschel von, “Minelaying and the Impediment of Passage Rights” International Law Studies, Vol. 90, (2014) p. 545-574.
• Hennebert, Eugene, Les Torpilles, (Ed. Hachette et Cie), Paris, 1884.
• Işın, İ. Bülent, Osmanlı Bahriyesi Kronolojisi, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Yayınları, Ankara, 2004.
• King, W. R., Torpedoes: Their İnvention And Use, From The First Application To The Art Of War To The Present Time, Washington, 1866.
• Lağımları, Torpil ve Deniz. İstanbul Deniz Müzesi Nadir Eserler Koleksiyonu, Yayın yeri yok (Y.y.) Tarihsiz (Ts.).
• Letts, David, “Naval mines: Legal considerations in armed conflict and peacetime”, International Review of the Red Cross, S 98 (2) (2006), s. 543–565.
• Lorey, Hermann, Türk Sularından Deniz Hareketleri C.II Boğazlar Etrafında Mücadele, (Çev. Tacettin Talayman), Deniz Basımevi, İstanbul, 1946.
• Lundeberg, Philip K., Samuel Colt’s Submarine Battery The Secret And Enigma, Smithsonian İnstitution Press, Washington, 1974; Lütfi, “Modern Denizaltı Mayni” Deniz Mecmuası, S 316.
• Mehmet, “Mayıncılık Tarihine Bir Nazar”, Risale-i Mevkute-i Bahriye, C 7, S 1, Kânunusani 1340, Bahriye Matbaası, İstanbul, 1340.
• Melia, Tamara Moser, Damn the Torpedoes: A Short History of U.S. Naval Mine Countermeasures, 1777-1991, Naval Historical Center Department of the Navy, Washington, 1991.
• Mercan, Evren, II. Abdülhamid Dönemi Deniz Stratejisi, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2018.
• Muhtar, Ahmet, Bahriyede Zafer Rehberi (Rehber-i Muzafferiyât-ı Bahriyye) II. Abdülhamid Devrinde Zırhlı Gemiler ve Deniz Muharebe Doktrinleri, (Haz. Ali Fuat Örenç), İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• Örge, Erdoğan, “Mayın Harbi Anlamı ve II. Dünya Harbinde Pasifikte Mayın Silahının Kullanılması”, Donanma Dergisi, S 459 Eki (1967), s. 1-28.
• Pesce, G. L., La Navigation Sous-Marine, Vuibert Nony, Paris, 1906.
• Sarrepont, H. De, Les Torpilles, 3. Édition, Librarie Militaire de L. Baudoin et Cie., Libraires-Éditeurs, J. Dumaine, Paris, 1883.
• Scıentıfıc Amerıcan, “Explosion Of Submarine Mine’s In Baltimore Harbor”, Scıentıfıc Amerıcan, Vol. 79 Nu. 14 (October 1898), Erş: https://archive.org/details/scientific-american-1898-10-01/page/n9/mode/2up (Erişim Tarihi: 15.10.2018).
• Sondhaus, Lawrence, Naval Warfare, 1815-1914, Taylor&Francis, London, 2001.
• Erkân-ı Harbiye Tarih-i Harp Şubesi, Cihan Harbinde Osmanlı Harekâtı Tarihçesi Cüz-1: Çanakkale Muharebâtı, Matbaa-yı Askeriye, İstanbul, 1338.
• Tucker, Spencer C., Handbook of 19th Century Naval Warfare, Naval Institute Press, 2000.
• Arabacı, Hüseyin, Osmanlıda Deniz Mayıncılığının Gelişimi ve 1915 Çanakkale Boğaz Savunmasındaki Rolü, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Askeri Tarih Araştırmaları Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi (Basılmamış), Çanakkale, 2021.
• Zengin, Ersoy, Tophane-i Amire’den İmalat-ı Harbiye’ye Osmanlı Devleti’nde Harp Sanayii (1861-1923), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Doktora Tezi, Erzurum, 2015.