Orhun Yazıtlarına Göstergebilimsel Bir Yaklaşım

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: Prof. Dr. Süleyman Büyükkarcı Özel Sayısı, 174 - 196, 31.12.2021

Orhun Büyükkarcı

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1014990

Öz

Orhun Yazıtları, tarihte Türklere ait en önemli metinlerdir. Bu çalışmanın amacı da, Orhun Yazıtlarına göstergebilimsel bir yaklaşım sunmaktır. Ortaya çıktığı günden bu yana, üzerinde sayısız çalışmalar yapılmış Orhun Yazıtlarına dair böyle bir yaklaşımda bulunmanın, metinlerin, anlatısal, anlamsal ve sözdizimsel yönlerine dikkat çekeceğinden dolayı göstergebilim, anlatıbilim ve tarih bilimi için de önemli olacağı düşünülmektedir. Göstergebilimin birçok farklı disipline uygulanabilirliği söz konusu olduğu için, bu çalışmada Algirdas Julien Greimas’ın, 1960’lı yıllardan bu yana kademeli olarak oluşturduğu yazınsal göstergebilimin uygulama araçlarından faydalanılmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde, inceleme nesnesine, göstergebilimsel yöntemin sınırlılıklarına, yararlılıklarına ve neden seçildiğine dair açıklamalar yer almaktadır. Çalışmanın ikinci bölümünde, Orhun Yazıtlarında yer alan anlatıların zamansal bir sıralaması yapılmış ve Türk Milletinin temel dönüşümleri göstergebilimsel dörtgen aracılığıyla görselleştirilmiştir. Ardından, eyleyen örnekçesi ile devleti yeniden kurmak üzere mücadeleye girişen hükümdarların ve diğer anlatı ögelerinin bu mücadelede üstlendikleri roller görselleştirilmiş ve yapısal olarak işlevlerine göre sınıflandırılmıştır. Çalışmanın sonuç bölümünde, Orhun Yazıtları anlatılarının çözümlenmesinde ortaya çıkan Türk Milletinin yokluktan varlığa geçiş sürecinin ve anlatı ögeleri aralarında tekerrür eden yapısal ilişkilerin, Türk Milleti ve hükümdarları için ifade ettikleri göstergesel değerler tartışılarak daha belirgin hale getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Göstergebilim, Söyler Çözümlemesi, Orhun Yazıtları, Anlatıbilim, Yazınsal Göstergebilim

A Semiotic Approach to Orkhon Inscriptions

Öz

Orkhon Inscriptions are the most important texts that belong to Turks. The aim of this study is to present a semiotic approach to the Orkhon Inscriptions. It is thought that such an approach to the Orkhon Inscriptions, on which numerous studies have been made since its emergence, will be important for semiotics, narratology, and history science, as it will draw attention to the narrative, semantic and syntactic aspects of the texts. Since semiotics can be applied to many different disciplines, in this study, the analysis tools of literary semiotics, which Algirdas Julien Greimas has gradually created since the 1960s, have been utilized. In the first part of the study, there are explanations about the object of study, the limitations of the semiotic method, its usefulness, and why it was chosen. In the second part, a temporal ordering of the narratives in the Orkhon Inscriptions has been made, and the fundamental transformations of the Turkish Nation have been visualized through the semiotic square. Then, the roles of the rulers and other narrative elements, who entered the struggle to re-establish the state with the example of the actor, have been visualized and structurally classified according to their functions with the help of the Actantial schema. In the conclusion part of the study, the gathered semiotic values of the Turkish Nation’s transition from non-existence to existence and the recurring structural relations between narrative elements have been discussed and elucidated considering Turks and their rulers.

Anahtar Kelimeler

Semiotics, Discourse Analysis, Orkhon Inscriptions, Narratology, Literary Semiotics

Kaynakça

• Kaynakça Akyüz, Y. (2016). Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Pegem Akademi.
• Alyılmaz, C. (2005). Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu. Ankara: Kurmay Yayınları.
• Atsız, N. (2015). Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Ötüken.
• Barthes, R. (1989). The Rustle of Language (Trans. by Richard Howard). California: University of California Press.
• Ercilasun, A. B. (2019). Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ.
• Ergin, M. (2003). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Gömeç, S. Y. (2018). Türk Kültürünün Ana Hatları. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Greimas, A. J. (1966). Semantic Structurale. Paris: Larousse.
• Greimas, A. J. (1988). Maupassant: The Semiotics of Text (Trans. by Paul Perron). Amsterdam: John Benjamin Publishing Company.
• Greimas, A. J. (1989). On Meaning. New Literary History, 20(3), 539-550.
• Greimas, A. J., & Courtes, J. (1982 [1979]). Semiotics and Language: An Analytical Dictionary. Bloomington: Indiana University Press.
• Günay, V. D. (2013a). Metin Bilgisi. Istanbul: Papatyabilim Publishing.
• Hawkes, T. (2004). Semiotics and Structuralism. New York: Routledge.
• Kalelioğlu, M. (2020). Yazınsal Göstergebilim: Bir Kuram Bir Uygulama. Istanbul: Seçkin Publishing.
• Landowski, E. (2015). The Greimassian Semiotic Circle. In M. Grishakova, & S. Salupere, Theoretical Schools and Circles in the Twentieth Century Humanities (pp. 84-96). New York: Routledge.
• Levi-Strauss, C. (1963). Structural Anthropology. New York: Basic Books.
• Memiş, E. (2014). Tarih Metodolojisi. Bursa: Ekin Publishing.
• Memiş, E. (2015). Türk Kültür Tarihi (Türk Kültüründen Bazı Kesitler). Bursa: Ekin.
• Ricoeur, P. (2016). Zaman ve Anlatı 3 Kurmaca Anlatıda Zamanın Biçimlenişi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Şirin, H. (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (2010). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Togan, A. V. (2019). Tarihte Usul. Istanbul: Turkey İş Bank Publishing.
• Yücel, T. (1995). Anlatı Yerlemleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Yücel, T. (2001). Genel Gösterebilim . In E. Onat, & S. Ö. Yıldırım, Göstergebilim Tartışmaları (pp. 9-14). Istanbul: Multilingual.
• Yücel, T. (2015). Yapısalcılık. Istanbul: Can Sanat Publishing.