Ottoman - Iranian Rivalry Reflected at the Wall Incriptions of Aynalıkavak Palace

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 98 - 144, 28.03.2022

Kemal Kahraman

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1067663

Cited By: 1

Öz

Aynalıkavak Palace is a small but unique building remaining from the Imperial Dockyard Palace complex by the Golden Horn of Istanbul. Together with its wast garden, today it is affiliated with the National Palaces organization. Ottoman inscriptions adorning the garden gate, entrance door and interiors of the palace are of great importance with its classical architecture. Here classical Ottoman architectural style, living its last days, is meeting with classical Ottoman poetry and art of calligraphy.
This work, based on this meeting, focuses on the historical rivalry between Ottoman and Safavid dynasties observed in the poems inscripted on the walls of Aynalıkavak Palace. At the first section we try to make a historical analyses over the time and palace itself. At the second section, the intensive religious, political and cultural rivalry between Ottoman and Iranian dynasties is taken into consideration. At the third section, reflections of this rivalry on the poetry scripted on the entrance and interior walls of Aynalıkavak Palace are studied. At the last section originals of the aforementioned poems and our tranlated versions of those verses into modern Turkish are presented.

Anahtar Kelimeler

Aynalıkavak, tersane, Şeyh Galib, Yesari, Enderuni Fazıl, Galata Mevlevihanesi, Talik, Osmanlı, Lale Devri, Sadabad, Safavi, İran

Aynalıkavak Kasrı Duvar Yazılarına Yansıyan Osmanlı - İran Rekabeti

Öz

Aynalıkavak Kasrı, İstanbul’da, Batılıların Altın Boynuz dediği Haliç’te bir zamanlar Tersane Sarayı adı verilen yapı topluluğundan günümüze kalan küçük fakat özgün bir binadır. Geniş bahçesiyle birlikte halen Milli Saraylar uhdesinde bulunmaktadır. Kasrın Okmeydanı tarafına açılan bahçe kapısındaki kitabe ve kasrın içinde duvarları süsleyen yazılar, mimari özellikleriyle birlikte büyük önem taşımaktadır. Son demlerini yaşayan klasik Osmanlı mimarisi burada klasik Osmanlı şiiri ve hat sanatıyla buluşmaktadır. Yazımız bu buluşmadan yola çıkarak, söz konusu yazılarda görülen Osmanlı - İran hanedanları arasındaki tarihi rekabette odaklanmaktadır.
Birinci bölümde Aynalıkavak Kasrı, tarihi ve yazılarıyla ilgili bir değerlendirme yapılmaktadır. İkinci bölümde aynı dönemde siyasi, dini ve kültürel bağlamda yoğun bir şekilde yaşanan Osmanlı İran rekabeti ana hatlarıyla ortaya konmaktadır. Üçüncü bölümde bu rekabetin Aynalıkavak duvarlarındaki yazılara ve şiirlere yansıması ele alınmaktadır. Son bölümde şiirlerin asıllarına ve sadeleştirdiğimiz metinlere yer verilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Aynalıkavak, tersane, Şeyh Galib, Yesari, Enderuni Fazıl, Galata Mevlevihanesi, Talik, Osmanlı, Lale Devri, Sadabad, Safavi, İran.

Kaynakça

• Belgeler ; BOA AE.SABH.1-4-410/H-10-07-1203/1789.
• BOA AE.SABH.1- 19-1657/H-10-07-1203; “Aynalıkavak sahil saray-ı hümayununun mefruşatı için müneccimbaşı efendi kulları tarafından işbu mah-i şevvalin
• yirmi ikinci Pazar ertesi günü saat on ikiyi otuz beş dakika mürurunda vakt-i mesud olarak ihtiyar olunmakla işbu (zamanda) sahil saray-ı merkumun
• mefruşatı ferş olunacağı malum-u hümayunları buyuruldukda emr ü ferman…”
• TS.MA.d – 809 / H-29-11-1206/1792; AE.SABH.1/278-18637/H.10-07-1203.
• AE.SABH.1.8-767/H.10-07-1203/1789; Sadr-ı Rum Tevfik Efendi’nin Aynalıkavak Sahil Sarayının inşa tarihine dair yazdığı şiirin sarayın uygun bir yerine nakşına dair
• hatt-ı hümayun; “Bab-ı âli diye tesmiye olunan bab-ı cedid-i kebir ki camii-i şerif ve has ahur tarafıdır âna sebt ve tahrir olunacağı… buyurulmaktadır.”
• TS. MA.d-9923/H-20-06-1193/1779; “Devlet-i Aliye ile Rusya devleti arasında Aynalıkavak Kasrı’nda akdedilen tenkihname sureti.”
• Surname-i Vehbi, Topkapı Sarayı III. Ahmet Kütüphanesi, Hazine env. No;3593.
• HAT 6-201 H-11-08-1156 (1743-44); Şii Mezhebi olan Caferiyenin beşinci mezhep olarak kabul edilmemesinden dolayı Nadir Şah’ın elçisi Hasan Ali Hacı Han, Bağdat Valisi Ahmet Paşa’ya mektup yazıyor. HAT 3-92 H-29-12-1157; Encümen-i Şura toplantısında İranlıların başvurusunun “eski bir dava ve iddiadan ibaret olduğu” beyan ve Makamı Sadaretçe teyid
• edilmekle evvelce mukteza-yı şer’îsi yazıldığı gibi bu kere Şeyhülislam tarafından cevap yazılacağına dair belge.
• Makaleler; Abdülkadir Özcan, Lâle devri, DİA, C.27, s.81-83, İstanbul 2003.
• Ali Alparslan, İmad-ı Haseni, DİA, c.22, İst. 2000, s. 169-171.
• Banu Bilgicioğlu, Sadabad, DİA, İstanbul 2008, c.35, s.379-81.
• Can Erimtan, Appearance of Saadabad; The Perception of the Tulip Age (1718-1730) and Impact of the Ottoman – Safavid Rivalry, Academic.edu (8.01.2022).
• Filiz Çağman, Bihzad, DİA c.6, İst. 1992, s.147-149.
• Gülru Necipoğlu, “The Suburban Landscape of Sixteenth-Century Istanbul as a Mirror of Classical Ottoman Garden Culture”,
• Gardens in the Time of the Great Muslim Empires, s.32.
• Hanife Dilek Batislam, Nedim Divanında İran, Türklük Bilimi Araştırmaları, Haziran 2017, s.67-78.
• Harun Tolasa, “Fazıl”, Türk Dili Ve Edebiyatı Ansiklopedisi, c. III. (İst. 1980), s.167-169.
• İbrahim Yetiş, Osmanlı-İran Savaşları (1722-1746), Yüksek Lisans Tezi, Muğla S.K. Üniversitesi S.B.E. Tarih ABD, 2014, 177s.
• İ. Hakkı Konyalı, “Aynalıkavak Kasrı”, Tarih Hazinesi II, S.13 (İst. 1951), s.161-172.
• Jale Dedeoğlu, Aynalıkavak Kasrı’nın Osmanlı Yaşamındaki Yeri, Milli Saraylar 10 (İstanbul 2012), s.87-101.
• Mehmet İpşirli, Yahya Tevfik Efendi, DİA, c. 43 (İst. 2013), s. 266-67.
• Mehmed Münir Aktepe, “Dürrî Ahmed Efendi'nin İran Sefareti”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, sayı: 1, İstanbul 1967, s.56.
• M. Muhsin Kalkışım, “Şeyh Galib”, DİA, C.39 (İst. 2010), s.54-57.
• Muhittin Eliaçık, Lale Devri Şeyhülsilamı Yenişehirli Abdullah Efendi ve Manzum Fetvası, International Journal of Language Academy, V.2/4, Winter 2014, s.86-93.
• Nail Elhan, Pehleviler Döneminde İran’da Ulus-Devlet: Milli Kimlik ve Geleneğin İcadı, İran Çalışmaları Dergisi, c.3, s.2 (2019), s.13-37.
• Rıza Kurtuluş, Kaçarlar – Kültür ve Medeniyet, DİA c.24, İstanbul 2001, s.53-54.
• Sabahattin Küçük, “Enderunlu Fazıl”, DİA, c.11 (İst. 1995), s.188-189.
• Semavi Eyice, Haliç Kıyısında Kalan Son Osmanlı Sarayı: Aynalıkavak Kasrı, Milli Saraylar Tarih, Kültür, Kültür ve Mimarlık, 1, İstanbul 1999, s. 112-131
• Semavi Eyice, “Aynalıkavak Sarayı”, DİA, c.4 (İst. 1993), s. 264-266.
• Süleymen Berk, Mustafa Rakım Efendi, DİA c.34, İstanbul 2007, s.428-29
• Şerif Mardin, “Center-Periphery Relations: A Key to Turkish Politics” Daedalus 102, no.1 (Winter 1973): s.175.
• Şeyh Galib Divanı, Hz. Naci Okcu, DİB Yay., Ankara 2014.
• Tülay Artan, “Karabali Bahçesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (1994), IV, 440;
• Uğur Derman, “Yesari Mehmed Esad”, DİA, c.43 (İst. 2013), s. 486-487.
• Volkan Ertürk, XVII. Ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Sultanlarının Bir Eğlenme ve Dinlenme Mekanı Olarak Tersane Bahçesi,
• Tarih Okulu Dergisi (TOD) Eylül 2013, Yıl 6, Sayı XV, s. 91-125.
• Yılmaz Karadeniz, İran ve Osmanlı Devleti Arasında Mezhebi İhtilafların Azaltılması ve İslam Birliği
• Teşebbüsleri (1555-1746), Asia Minor Studies, c.4, sayı 8, Temmuz 2016, s.72-73.
• Kitaplar; Agah Sırrı Levend, Divan Edebiyatı, Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Metinler, Enderun, İst. 2013, 662 s.
• A. Ignace Melling, Voyage Pittorresque de Constantinopole et des Rives du Bosphore (III. Selim Döneminde İstanbul ve Boğaziçi’nde Resimlerle Bir Gezinti –
• Tıpkıbasım), Ed. Şevket Rado, YKY Doğan Kardeş, İstanbul 1969, 17. Plan.
• Ali Haydar Alpagut, Marmarada Türkler, Genel Kurmay Başkanlığı IX. Şube Yay., İstanbul 1941, 157 s.
• Ayşe Hilal Uğurlu, III.Selim’in İstanbul’u; Siyasi ve Askeri Dönüşümler Işığında İmar Faaliyetleri, İTÜ Fen Bil. Ens. Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2012.
• Burcu Alarslan, Tersane (Aynalıkavak) Sarayının Yerleşim Planı ve Mimari Özellikleri, İ.Ü. SBE, Sanat Tarihi Bilim Dalı,
• Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1999, s. 190-200.
• Cehel Sotun – Isfahan, Encyclopaedia of Iranica (11.01.2022).
• Eremya Çelebi Kömürciyan, İstanbul Tarihi, Eren, İstanbul 1988, 395 s.
• Evliya Çelebi (Haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı), Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, YKY, İstanbul 2003.
• Haluk Y. Şehsuvaroğlu, Aynalıkavak Sarayı, İstanbul Ansiklopedisi, R. Ekrem Koçu, İstanbul 1958, c.3, s.1610-1615.
• Haluk Y. Şehsuvaroğlu, İstanbul Sarayları, TBMM Milli Saraylar Yay., İst. 2015.
• İbnülemin Mahmut Kemal İnal, Son Hattatlar, Ketebe, İstanbul 2021, 620 s.
• İdris Bostan, Osmanlı Bahriye Teşkilatı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmîre, TTK, Ankara 1992, 310 s.
• Mehmet Kanar, İran şiiri Antolojisi, Yapı Kredi Yay., İst. 2014, 240 s.
• Mustafa Na’îmâ Efendi, Târih-i Naʻimâ, I-IV, haz. Mehmet İpşirli, TTK. Yayınları, Ankara 2007.
• Nedim Divanı, Haz. Muhsin Macid, Kültür Bak. Yay., Ankara 2012.
• Pars Tuğlacı, Osmanlı Mimarlığında Batılılaşma Dönemi ve Balyan Ailesi, İnkılap Aka Yay., İstanbul 1981, s. 10-16.
• P. Ğugios İncicyan, 18. Asırda İstanbul, Terc. Hrand D. Andreasyan (Fetih Cem. Yay. İstanbul 1976), 159 s.
• Sedat Hakkı Eldem, Köşkler ve Kasırlar, İstanbul 1969.
• Surname-i Vehbi (Çev. Mertol Tulum), Ketebe, İstanbul 2021, 520 s.
• Surname-i Vehbi Topkapı Sarayı III. Ahmet Kütüphanesi, Hazine env. No;3593.
• Süleyman Berk, Dr., Hattat Mustafa Râkım Efendi Hayatı, Sanatı ve Eserleri, Kaynak Yay., İstanbul 2003.
• Şeyh Galib Divanı (Haz. Prof. Dr. Naci Okçu), TDV Yay. Ankara 2011.
• Tarih-i Raşid ve Zeyli, Hz. Abdülkadir Özcan, Yunus Uğur, vd., 3 Cilt, Klasik, İstanbul 2013.