A Chepni Center in Anatolia: Chepnis in Sinop and its Environs in the 13th-16th Centuries

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 1090 - 1109, 30.09.2022

Kamil Yavuz

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1158827

Öz

The Turkification of Anatolia generally had an east-west axis of progress, but this line of progress was not valid in the Turkification of the Black Sea. The Turkification of the Black Sea began with the Oghuz-Turkmen masses reaching Central Anatolia, advancing to the Black Sea coastline, and gaining positions against the Greek Empire of Trabzon by building castles and defense lines in fortified positions along the valleys. In the Central and Eastern Black Sea Region, which became a field of war against the Trabzon Greek Empire, the flag bearer of the gaza was the Chepni, who came to the forefront among the Oghuz/Turkmen groups. Moving towards Sinop, one of the important port cities of the Central Black Sea, from the middle of the thirteenth century, the Chepnis transformed this place into one of the central fortified and main military bases of the Black Sea defense line. In this way, they increased the pressure against the Greek State of Trabzon and engaged in a long-term struggle with them. Over time, some migrated to the Crimea with Sarı Saltuk, and some migrated to the Ordu-Giresun line after the borders of the Trabzon Greek State were withdrawn to the east. Despite this, the power of the Chepni presence in Sinop and its surroundings continued in the fifteenth and sixteenth centuries. Ottoman tahrir records strongly reveal the existence of Chepni in the region. In this study, the Sinop-centered gaza activity of the Chepni will be briefly discussed, and the role of the Chepni in the Turkification process of Sinop and its environs will be evaluated based on the information in the Ottoman cadastral registers.

Anahtar Kelimeler

Chepni, Sinop, Eastern Black Sea Region, Turkman, Empire of Trebizond

Anadolu’da Bir Çepni Merkezi: 13-16. Yüzyıllarda Sinop ve Çevresinde Çepniler

Öz

Anadolu’nun Türkleşmesi genel itibarıyla doğu-batı eksenli bir ilerleme çizgisine sahip olsa da Karadeniz’in Türkleşmesi söz konusu olduğunda bu ilerleme çizgisi geçerli değildir. Karadeniz’in Türkleşmesi Orta Anadolu’ya ulaşan Oğuz-Türkmen kitlelerinin Karadeniz kıyı hattına ilerlemesi sonucunda vadi boylarında müstahkem mevkilere kaleler ve savunma hatları inşa etmeleriyle Trabzon Rum İmparatorluğu’na karşı mevziler kazanmasıyla başlamıştır. Trabzon Rum İmparatorluğu’na karşı gaza alanı haline gelen Orta ve Doğu Karadeniz’de gazanın bayraktarlığını Oğuz/Türkmen grupları arasında ön plana çıkan Çepniler yapmıştır. Daha XIII. yüzyılın ortasından itibaren Orta Karadeniz’in önemli liman kentlerinden biri olan Sinop’a doğru hareket eden Çepniler, burayı Karadeniz savunma hattının merkezi müstahkemi ve ana askeri üslerinden birine dönüştürmüşlerdir. Böylece Trabzon Rum Devleti’ne karşı tazyiki arttırarak onlarla uzun soluklu bir mücadeleye girişmişlerdir. Zamanla bir kısmı Sarı Saltuk’la birlikte Kırım’a bir kısmı ise Trabzon Rum Devleti’nin sınırlarının doğuya çekilmesiyle Ordu-Giresun hattına göçtü. Buna rağmen Sinop ve havalisindeki Çepni varlığının gücü XV-XVI. yüzyılda da devam etmiştir. Bölgeye ait Osmanlı tahrir kayıtları bölgedeki Çepni varlığını güçlü bir şekilde ortaya koymaktadır. Bu çalışmada Çepnilerin Sinop merkezli gaza faaliyeti kısaca ele alınacak olup temelde Osmanlı tahrir defterlerindeki bilgilerden hareketle Sinop ve havalisinin Türkleşme sürecinde Çepnilerin rolü ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Çepniler, Sinop, Doğu Karadeniz, Türkmenler, Trabzon Rum Devleti

Kaynakça

• KKA Nr, 10; 12; 34; 38; 81; 123; 176; 200.; BOA TT.d. (Tapu Tahrir Defteri), Nr. 23m; 19; 51; 54; 88; 327; 387; 438; 444; 776.
• AKSARAYÎ, Kerîmüddin Mahmud-i, Müsameretü’l-ahbar, çev. M. Öztürk, Ankara 2000.
• BAYKARA, Tuncer, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I Anadolu’nun İdari Taksimatı, Ankara 1988.
• BRYER, Anthony, “Greeks and Türkmens: The Pontic Exception”, Dumbarton Oaks Papers, 29, (1975), s. 113-148.
• BULDUK, Üçler, “Çorum Sancağının Osmanlı İdari Teşkilatındaki Yeri -1”, OTAM, (1992), s. 129-167.
• CAHEN, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu, İstanbul 2008.
• CAHEN, Claude, Türklerin Anadolu’ya İlk Girişleri (XI. Yüzyılın İkinci Yarısı), çev. Bahaddin Yediyıldız, Ankara 1988.
• EMECEN, Feridun, Karadeniz Kıyı Kent Tarihi, İstanbul 2020.
• Evliya Çelebi, Tam Metin Seyahatname, C. II, haz.M. Çevik, İstanbul 1993
• FINDLEY, Carter Vaughn, The Turks ın World Hıstory, Oxford 2005.
• FİNLAY, George, History of the Byzantine and Greek Empires II, London 1854.
• FİNLAY, George, History of the Byzantine and Greek Empires II, London 1854.
• GOLOĞLU, Mahmut, Trabzon Tarihi, Trabzon 2000.
• GÖKBİLGİN, Tayyip, “XV. ve XVI. Asırlarda Eyaleti Rum”, Vakıflar Dergisi, 6, 1965, s. 51-66.
• GÜLTEN, Sadullah, “Eski Türk İnançları ve Kalenderîlik Bağlamında Osmanlı Topraklarında Vegan Sufiler: Etyemezler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 92, (2019), s. 29-42.
• GÜLTEN, Sadullah, “Osmanlı Devleti’nde Alevî Sözcüğünün Kullanımına Dair Bazı Değerlendirmeler”, Alevilik Araştırmaları Dergisi, 11, (2016), s. 27-43.
• GÜMÜŞÇÜ, Osman – YİĞİT, İlker, XVI. Yüzyılda Batı Karadeniz Bölümünde Divanlar, Kuzey Anadolu’da Beylikler Dönemi Sempozyumu, 3-8 Ekim 2011, Çankırı 2012, s. 388-403.
• HAHANOV A., Panaret’in Trabzon Tarihi, çev. Enver Uzun, Trabzon 2004.
• İbn Battuta, Battuta Seyahatnamesi, haz. Mümin Çevik, İstanbul 2019.
• İbn Bibî, El-Evamirü’l Alaʼiyye fi’l Umuri’l- Ala’iyye (Selçuknâme), çev. M. Öztürk, Çev. Ankara 1996.
• KAPUSUZOĞLU, S. Burhanettin - ÇAM, Mevlüt, Balkanlarda İlk Müslüman Türk iskanının Öncüsü Sarı Saltık’ın Makamları vakıf ve Tahrir Kayıtları, İstanbul 2018.
• KARPOV, Sergey Pavloviç, Trabzon İmparatorluğu Tarihi, Trabzon 2019.
• KOCA, Salim, “Diyâr-ı Rûm”un (Roma Ülkesi=Anadolu) “Türkiye” Hâline Gelmesinde Türk Kültürünün Rolü, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 23, (2008), s. 1-53
• KOCA, Salim, “Türkiye Selçuklu Tarihinin Akışını Değiştiren ve Anadolu’nun Kaderini Belirleyen Savaş: Kösedağ Bozgunu”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 35/37, (2015), s. 35-84.
• KÖPRÜLÜ, Mehmed Fuad, Anadolu’da İslamiyet, haz. Hasan Aksakal, İstanbul 2017.
• MEEKER, Michael E., İmparatorluktan Gelen Bir Ulus Türk Modernitesi ve Doğu Karadeniz’de Osmanlı Mirası, çev. Tutku Vardağlı, İstanbul Bilgi üniversitesi Yayınları, İstanbul 2002.
• OCAK, Yaşar, Babailer İsyanı, İstanbul 2000.
• ORHONLU, Cengiz “Divan: A Historical Term in The Settlement Geography of Turkey”, Disputationes Ad:Montıum Vocabula, VIII/4, (1969), s. 89-93.
• ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğunda Aşiretleri İskân Teşebbüsü (1691-1696), İstanbul 1963.
• ÖKSÜZ, Melek, “Kuruluşundan 19. Yüzyıla Kadar Trabzon Tarihine Kısa Bir Bakış”, Karadeniz Araştırmaları, 5, (2005), s. 11-25.
• ÖZAYDIN, Abdülkerim, “Danişmendliler”, DİA, 8, s. 469-474.
• PEACOCK, Andrew, “Sinop: A Frontier City in Seljuq and Mongol Anatolia, Ancient Civilizations from Scythia to Siberia”, 16, (2010), s. 103-124.
• ROUX, Jean Paul, Türklerin Tarihi Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 Yıl, çev. Aykut Kazancıgil-Lale Arslan Özcan, İstanbul 2008.
• SHPET, M., KELLER, O., “Mıgratıon Processes In Asıa Mınor In The 1250’s–1260’s”, Electronıc Collected Materıals Of XII Junıor Researchers Conference, Belarusian State University, (2020), s. 166-168.
• SÜMER, Faruk, “Anadolu’da Moğollar”, Selçuklu Araştırma Dergisi, 1/1, (1969), s. 2-147.
• ŞAHİN, Halil İbrahim, Çepniler Tarih İnanış ve Halkbilim, Ankara 2013.
• TELLİOĞLU, İbrahim, “Moğol Hâkimiyeti Döneminde Doğu Karadeniz Bölgesi”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 1, (2006), s. 19-28.
• TELLİOĞLU, İbrahim, “Selçuklulardan Osmanlılara Trabzon”, The Journal of Academic Social Science Studies, 72, (2018), s. 367-398.
• TELLİOĞLU, İbrahim, Osmanlı Hakimiyetine Kadar Doğu Karadeniz’de Türkler, Ankara 2020.
• TURAN, Şakir, XIII. Yüzyılda Orta ve Doğu Anadolu’dan Batı Anadolu’ya Göçler, Basılmamış Doktora Tezi, Konya 2009.
• YEDİYILDIZ, Bahaddin, Hacıemiroğulları Beyliği’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Ordu Tarihinden İzler, Ordu 2019.
• YEDİYILDIZ, Bahaeddin – ÜSTÜN, Ünal, Ordu Yöresi Tarihinin Kaynakları I (1455 Tarihli Tahrir Defteri), Ankara 1992,
• YILMAZ, Cevdet, “Türkiye Kırsal Yerleşme Coğrafyası Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (2019), s. 519-560.
• YILMAZ, Cevdet, “Türkiye’de Tarihçiler ve Coğrafyacılar Tarafından Farklı Anlamlarda Kullanılan Bir Terim: Divan”, History Studies, 2/1 (2010), s. 273-309.
• YINANÇ, Mükribin Halil, Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, haz. Refet Yinanç, C. -I, Ankara 2009.