Some Detections on the Transcription of the 18th Century Historical Texts by Taking the Spoken Language into Consideration

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 1110 - 1148, 30.09.2022

Hakan Yıldız

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1165245

Öz

It is observed that in the publications on the transcription of the 18th century historical texts, the spoken language that shows the development and change of the historical Turkish in Turkey is not taken into consideration, and only non-changing, structured written language and classical punctuation is regarded. Even if the studies that are conducted without considering this change and transformation can explain the historical events, the published transcription documents are far from reflecting the Turkish of the period.
In this study that we have conducted to contribute to the solution of the problem, at first, the vowels, consonants and affixes, which we consider that they will help us have an idea about the spoken language of the term, have been identified. Then, the sample words including these vowels, consonants and affixes have been analysed together with their punctuations and pronunciations in the Göynüklü Ahmed History, an exemplary historical text written in the 18th century, and Viguier and Carbognano’s Turkish grammar books, which were mainly written in Latin letters. Following that, the samples in the three sources were analysed in a comparative way, and it was aimed to explain how the most common affixes, verbs, nouns and other words were used in the written and spoken language. In the conclusions, in the light of all this information, identifications and recommendations concerning the issues, which need to be paid attention, were presented.

Anahtar Kelimeler

18th century historical texts, Carbognano, Göynüklü Ahmed History, speaking language, Viguier

18. Yüzyıl Tarihî Metinlerinin Konuşma Dili Dikkate Alınarak Transkripsiyonu Üzerine Bazı Tespitler

Öz

18. yüzyıl tarihî metinlerinin transkripsiyonu ile ilgili yayınlarda, Tarihî Türkiye Türkçesinin zaman içindeki gelişimini ve değişimini gösteren konuşma dilinin dikkate alınmadığı ve sadece değişmeyen, kalıplaşmış yazı dili ve klâsik imlâyı gösteren bir okuma yapıldığı görülmektedir. Bu değişim ve dönüşümleri yok sayarak yapılan çalışmalar tarihî olayları açıklayabilse de, ortaya çıkan transkripsiyon metinleri dönem Türkçesini yansıtmaktan uzak standart metinlerdir.
Problemin çözümüne yardımcı olma amacıyla hazırladığımız bu çalışmada, öncelikle dönemin konuşma dili hakkında bir fikir edinmemizi sağlayacağını düşündüğümüz ünlüler, ünsüzler ve ekler belirlenmiştir. Daha sonra bu ünlü, ünsüz ve eklerin bulunduğu kelime örnekleri, Viguier ve Carbognano’nun büyük bir kısmını Latin harfleriyle yazdıkları Türkçe gramer kitapları ile 18. yüzyılda kaleme alınmış örnek bir tarihî metin olan Göynüklü Ahmed Efendi Tarihi’ndeki imlâ ve telaffuzlarıyla birlikte incelenmiştir. Ardından üç kaynaktaki örnekler karşılaştırmalı olarak ele alınarak, en çok karşılaşılan ekler, fiiller, isimler ve diğer kelimelerin yazı ve konuşma dilindeki kullanımları açıklanmaya çalışılmıştır. Sonuç bölümünde ise elde edilen tüm bu bilgilerin ışığında 18. yüzyıl tarihî metinlerinin transkripsiyonunda dikkat edilmesi gereken hususlara dair tespit ve önerilere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

18. yüzyıl tarihî metinleri, Carbognano, konuşma dili, Göynüklü Ahmed Tarihi, Viguier

Kaynakça

• Göynüklü Ahmed b. Mahmûd Efendi, Tarih, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yazma Eserler Kütüphanesi, Şevket Rado Yazmaları, ŞR00061, İstanbul. Staatsbibliothek zu Berlin
• Göynüklü Ahmed b. Mahmûd Efendi, Mecmûʿa, Staatsbibliothek zu Berlin, Preußischer Kulturbesitz, Orientabteilung, Ms. or. quart. 1209, Berlin.
• Avşar, Ziya, “Tenkitli Metin Neşrinde İmlâ Sorunu Üzerine Yeni Düşünce ve Öneriler”, Turkish Studies, 3(6) (2008), s. 75-111.
• Banguoğlu, Tahsin, Türkçenin Grameri, Ankara 2015.
• Carbognano, Cosimo Comidas de, Primi Principi Gramatica Turca, Roma 1794.
• Develi, Hayati, “18. Yüzyıl Türkiye Türkçesi Üzerine”, Doğu Akdeniz Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 1 (1998), s. 27-36.
• Duman, Musa, “Klasik Osmanlı Türkçesinde Konuşma Dili”, 3. Uluslararası TürkDili Kurultayı Bildirileri (1999), s. 331-359.
• Duman, Musa, “Bazı Çeviri Yazılı Metinlerdeki Çok Şekilli Kelimelerin Değerlendirilmesi”, Makaleler-Eski Türkiye Türkçesinden Osmanlı Türkçesine (2008), s. 175-188.
• Gümüşkılıç, Mehmet, 18. Yüzyıl Türkçesinde Ses Hadiseleri, I-II, Doktora Tezi, İstanbul 1997.
• Gümüşkılıç, Mehmet, “Osmanlı Türkçesi Metinlerinin Yeni Harflere Çevrilmesinde Karşılaşılan Problemler ve Çözüm Yolları”, Akademik Araştırmalar Dergisi, 4-5 (2000), s. 405-435.
• Gümüşkılıç, Mehmet, “18. Yüzyıl İstanbul Ağzı Hakkında Bazı Gözlemler”, Turkish Studies, 3(3) (2008), s. 388-401.
• Gümüşkılıç, Mehmet, “Orta Osmanlıcada İmlâ-Telaffuz İlişkisi”, Turkish Studies, 3(6) (2008), s. 272-288.
• Kaman, Sevda ve Karaoğlu, Elif Gizem, “18. Yüzyıla Ait Bir Türkçe Sarf Kitabı: Hāzā Kitāb-ı Sarf-ı Türkî”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 50 (2020), s. 133-164.
• Kartallıoğlu, Yavuz, “Osmanlı Türkçesi Metinlerinde Hareke-Harf İlişkisi”, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (ICANAS), 38(II) (2007), s. 949-956.
• Kartallıoğlu, Yavuz, “Osmanlı Türkçesindeki Ekler Dudak Uyumuna Göre Nasıl Okunmalıdır?” Turkish Studies, 3(6) (2008), s. 449-470.
• Kartallıoğlu, Yavuz, Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni (16, 17 ve 18. Yüzyıllar), Ankara 2011.
• Kartallıoğlu, Yavuz, Osmanlı Konuşma Dili, İstanbul 2017.
• Korkmaz, Zeynep, “Eski Osmanlı Kaynaklarının Yayınında Transkripsiyonla İlgili Değerlendirmeler”, Türkoloji Dergisi, 8 (1) (1979), s. 67-77.
• Korkmaz, Zeynep, “Eski Anadolu Türkçesinde İmlâ-Fonoloji Üzerine Notlar”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar I (1995), s. 491-508.
• Németh, Gyula, “Bulgaristan Türk Ağızlarının Sınıflandırılması Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 28-29 (1980-1981), s. 113-167.
• Timurtaş, Faruk Kadri, “Küçük Eski Anadolu Türkçesi Grameri”, Türkiyat Mecmuası, 18 (1976), s. 331-368.
• Timurtaş, Faruk Kadri, Tarihî Türkiye Türkçesi Araştırmaları III-Osmanlı Türkçesi Grameri, İstanbul 1998.
• Ünver, İsmail, “Çevriyazıda Yazım Birliği Üzerine Denemeler”, Turkish Studies, 3(6) (2008), s. 1-46.
• Viguier, Pierre François, Élémens De La Language Turque, Constantinople 1790.
• Yağmur, Ömer, “Erken Dönem Türkçe Transkripsiyon Metinleri ve Bunların Dil Araştırmaları Açısından Önemi”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 4 (2014), s. 201-217.
• Yıldız, Hakan, “Göynüklü Ahmed Efendi’nin Mecmuası”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 48 (2020), s. 243-272.