The End of Portuguese Dominance in the Persian Gulf: Safevid-English Alliance

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 924 - 950, 30.09.2022

Emrah Naki

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1169796

Öz

Portuguese domination of the Persian Gulf for more than a century began in 1507, when Afonso de Albuquerque arrived in Hormuz. It lasted until 1616, when the first British ship entered the port of Cask in the Gulf of Oman, and 1622, when the Portuguese garrison in the fort of Hormuz surrendered to Shah Abbas' besieging forces. The capture of Hormuz from the Portuguese began when the huge Safavid army under the command of Imam Kulu Khan landed and marched on the city under the protection of ships belonging to the British East India Company. Without British naval assistance, Hormuz, which was protected by the Portuguese navy, could not be captured by the Safavids. As the Safavids began to besiege the fort, the British devoted their efforts to sinking the galleons anchored beneath the fort walls. They were so successful in this that they sunk or burned them all in the first week of April. In the short six-year period from 1616 to 1622, British East India Company ships appeared in the Persian Gulf as Portugal broke its maritime dominance. This situation showed the signs of British domination under the leadership of the East India Company, although it dealt a great blow to the Ocean trade of Portugal, which came under Spanish rule in 1580, with the Hormuz-Goa-Lisbon route. After the 1618 Treaty of Serav, which resolved the border problems with the Ottomans, Shah Abbas, who turned his direction to the Gulf easily, succeeded in establishing dominance in the Persian Gulf by taking Comorão (Bender Abbas), Qeshm and Hormuz from the Portuguese, respectively. This study has been prepared in the light of Portuguese and Spanish Archival Documents, and the archives of "Torre de Tombo" and "Biblioteca Nacional de España" are important in terms of containing primary sources in research on the Safavid State.

Anahtar Kelimeler

Spain, Portugal, England, Safavid, Hormuz.

Basra Körfezi’nde Portekiz Hâkimiyetinin Sonu: Safevî-İngiliz İttifakı

Öz

Basra Körfezi'nde Portekizlerin yüzyıldan fazla süren egemenliği Afonso de Albuquerque'nin Hürmüz'e vardığı 1507'de başladı. İlk İngiliz gemisinin Umman Körfezi’nde bulunan Cask limanına girdiği 1616 ile Hürmüz kalesindeki Portekiz garnizonunun Şah Abbas'ın kuşatma güçlerine teslim olduğu 1622'ye kadar sürdü. Hürmüz'ün Portekizlilerden alınışı İmam Kulun Han komutasındaki devasa Safevi ordusunun, İngiliz Doğu Hindistan Şirketi’ne ait gemilerin koruması altında karaya çıkıp şehre yürümesiyle başladı. İngiliz deniz yardımı olmadan Portekiz deniz kuvvetleri tarafından korunan Hürmüz’ün Safeviler tarafından ele geçirilebilmesi mümkün değildi. Safeviler kaleyi kuşatmaya başlarken, İngilizler de çabalarını kale duvarlarının altına demirlemiş kalyonları batırmaya harcadılar. Bunda o kadar başarılı oldular ki Nisan ayının ilk haftasında hepsini batırdılar veya yaktılar. 1616'dan 1622'ye kadar olan altı yıllık kısa süre zarfında Portekiz deniz hâkimiyetini kırılmasıyla birlikte İngiliz Doğu Hindistan Şirketi gemileri Basra Körfezi’nde belirdi. Bu durum, 1580’de İspanya egemenliğine giren Portekiz’in Hürmüz-Goa-Lizbon güzergâhı bulunan Okyanus ticaretine büyük darbe indirmekle birlikte Doğu Hindistan Şirketi önderliğindeki İngiliz hâkimiyetinin belirtilerini göstermekteydi. Osmanlılarla sınır sorunlarını çözen 1618 tarihli Serav Antlaşması sonrasında yönünü rahatlıkla körfeze dönen Şah Abbas, sırasıyla Comorão (Bender Abbas), Keşm ve Hürmüz’ü Portekizlilerden alarak Basra Körfezi’nde hâkimiyet kurmayı başardı. Bu çalışma, Portekiz ve İspanya Arşiv Belgeleri ışığında hazırlanmış olup Safevî Devleti üzerine yapılan araştırmalarda başta “Torre de Tombo” ve “Biblioteca Nacional de España” arşivleri birincil kaynaklar ihtiva etmesi açısından önemi haizdir.

Anahtar Kelimeler

İspanya, Portekiz, İngiltere, Safevi, Hürmüz

Kaynakça

• Referans1 A Cronicle of the Carmalites in Persia an the Papal Mission of the XVIIth and XVIIIth Centuries, Vol. I, London: Eyre & Spottiswoode (Publishers), 1939.
• Referans2 Biblioteca Nacional de Madrid, MSS 11077, Folios 186, 187, 199, 206, 207, 209, 210, 211, 212, 213, 215, 218.
• Referans3 Torre de Tombo (Portekiz Ulusal Arşivi)’dan: Documentos remetidos da ĺndia ou Livros das Monções, Publicados de Ordem da Classe de Ciências Morais, Políticas e Belas-Letras da Academia das Ciências de Lisboa, Tomo V, Imprensa Nacional, Lisboa 1935, s. 255.
• Referans4 Torre de Tombo (Portekiz Ulusal Arşivi)’dan: Documentos remetidos da ĺndia ou Livros das Monções, Publicados de Ordem da Classe de Ciências Morais, Políticas e Belas-Artes da Academia das Ciências de Lisboa, Tomo VII, Imprensa Nacional-Casa da Moeda, Lisboa 1975, s. 204.
• Referans5 Torre de Tombo (Portekiz Ulusal Arşivi)’dan: Documentos remetidos da ĺndia ou Livros das Monções, Publicados de Ordem da Classe de Ciências Morais, Políticas e Belas-Artes da Academia das Ciências de Lisboa, Tomo VIII, Imprensa Nacional-Casa da Moeda, Lisboa 1977, s. 345.
• Referans6 Torre de Tombo (Portekiz Ulusal Arşivi)’dan: Documentos remetidos da ĺndia ou Livros das Monções, Publicados de Ordem da Classe de Ciências Morais, Políticas e Belas-Artes da Academia das Ciências de Lisboa, Tomo IX, Imprensa Nacional-Casa da Moeda, Lisboa 1975, s. 189-190. Referans7 Bocarro, Antonio, Decada 13 da Historia da India, Parte I, Ordem da Classe de Sciencias Moraes, Politicas e Bellas-Lettras da Academia Real Das Sciencias de Lisboa, E Sob a Direcção de Rodrigo José de Lima Felner, Lisboa 1876.
• Referans8 Craesbeeck, Paulo, Commentarios do grande capitam Ruy Freyre de Andrada : em que se relatam suas proezas do anno de 1619. em q partio deste Reyno por geral do mar de Ormuz, & costa da Persia, & Arabia até sua morte / tirados de humas relaçoes, & papeis verdadeyros por industria de Paulo Craesbeeck... - Em Lisboa : por Paulo Craesbeeck, & a sua custa, 1647.
• Referans9 Figueroa, Don García de Silva y, Comentarios de D. García de Silva y Figueroa de la embajada que de parte del rey de España don Filipe III hizo al rey Xa Abbas de Persia, Tomo II, La Sociedad de Bibliófilos Españoles, Madrid 1905.
• Referans10 Boxer, C. R., “Anglo-Portugues Rivalry in the Persian Gulf, 1615-1635”, Chapters in Anglo-Portugues rivalry in the Persian Gulf, in Edgar Prestage, ed., Watford 1935, 46-129.
• Referans11 Boxer, C. R., Commentaries of Ruy Freyre de Andrada, in which are related his exploits from the year 1619, in which he left this Kingdom of Portugal as General of the Sea of Ormuz, and Coast of Persia, and Arabia, until his Death, George Routledge & Sons, ltd. Broadway House, Carter Lane, london 1930, s. 220.
• Referans12 Campos, João, “Some notes on Portuguese military architecture in the Persian gulf: Hormuz, Keshm and Larak”, Revisiting Hormuz. Portuguese Interactions in the Persian Gulf Region in the Early Modern Period, Ed. Dejanirah
• Referans13 Couto – Rui Manuel Loureiro, Calouste Gulbenkian Foundation, Harassowitz Verlag, Wiesbaden, 2008.
• Referans14 Couto, Dejanirah –Loureiro, Rui Manuel, Ormuz, 1507 e 1622, Tribuna da História, Lisboa 2007.
• Referans 15 Fernández, Luis Gil, El Imperio Luso-Español y La Persia Safávida (1606-1622), Tomo II, Fundación Universitaria Española, Madrid 2009.
• Referans16 Naki, Emrah, “İran Ve Levant Arasındaki İpek Ticaretine Alternatif Yollar Arayışı: Tengiz Bey’in Elçiliği” Tarihte Diplomasi, Ed: Can Eyüp Çekiç, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Yayınları, Nevşehir 2022, s. 70-82.
• Referans17 Hannay, David, “the Taking of Ormuz, Blackwoods Magazine 215, No: 1302, William Blackwood and Sons, Edinburg 1924.
• Referans18 Wilson, Arnold T., The Persian Gulf: An Historical Sketch from the Earliest Times to the Begining of the Twentieth Century, At the Clarendon Press, Oxford 1928.