Settlement of Immigrants to the State Farms by Ottoman State in the Second Half of the 19th Century

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: Dr. Mahmut Kırkpınar'a Armağan, 1788 - 1817, 29.12.2022

Habibe Polat

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1202335

Öz

Farms, some kind of the economic enterprises, had an important place for the Ottoman Empire, whose economy was largely based on agriculture. In addition, the structures of the farms were began to be transformed starting from the 15th century and they were transformed into a business enterprises consisting of different units, until the last period of the Ottoman Empire. Farms; while expressing a general name within the scope of the Tımar System in Anatolia, it refers to large enterprises affiliated to the Hazine-i Hassa Administration, which were allocated to the Sultan and his family, especially in Istanbul and big cities. Huge expenditures were made in these farms for the development of agriculture and livestock but these enterprises, which were established on large lands, did not bring big profits as expected. Due to the lack of sufficient places to settle in the Anatolia, these farms became an important alternative place for the resettlement of the large masses of immigrants, who migrated to the Ottoman lands after the Crimean War of 1853-1856 and the Ottoman-Russian War of 1877-1878.
It can be stated that the Ottoman Empire, which acted in the direction of a planned resettlement during the immigrant resettlement process, took into account many alternatives when placing immigrants on state farms. This study is based on the idea of making an assessment about the resettlement of immigrants to state farms using Ottoman archive documents and aims to give information about the projection of the location preference in the immigrant settlement of the Ottoman Empire.

Anahtar Kelimeler

Settlement, immigration, immigrant, farm, state farms

XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Devleti’nin Muhacirleri Devlet Çiftliklerine İskânı

Öz

Ekonomisi büyük oranda tarıma dayalı olan Osmanlı Devleti için iktisadî işletmelerinden olan çiftlikler önemli bir yere sahiptir. Bunun yanı sıra çiftliklerin nitelikleri, XVII. yüzyıldan başlayarak dönüştürülmeye başlanmış ve Osmanlı’nın son dönemine kadar birbirinden farklı ünitelerden müteşekkil bir işletme şekline getirilmiştir. Anadolu’da tımar sistemi içinde çiftlikler genel bir durumu ifade ederken özellikle İstanbul ve büyük şehirlerde kurulan çiftlikler padişah ve ailesine ayrılan, Hazine-i Hassa İdaresine bağlı ve hassa çiftlikleri ihtiva eden büyük işletmeleri ifade etmektedir. Söz konusu işletmelerde tarım ve hayvancılığın geliştirilmesi için büyük harcamalar yapılmış fakat mekansal olarak büyük bir yeri işgal eden bu işletmeler beklenildiği gibi büyük kazançlar getirmemiştir. Aynı zamanda Osmanlı topraklarına 1853-1856 Kırım Harbi ve 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi sonrasında göç eden büyük kitlelerin bir süre sonra Anadolu içinde yerleştirilecek yerlerin kalmaması ile bu işletmeler muhacir iskânı için önemli bir alternatif mekan haline gelmiştir.
Muhacir iskânı sürecinde planlı bir iskân doğrultusunda hareket eden Osmanlı Devleti’nin, devlet çiftliklerine muhacir yerleştirirken birçok opsiyonu bir anda düşündüğü söylenebilir. Bu çalışma, Osmanlı arşiv belgeleri kullanılarak muhacirlerin devlet çiftliklerine iskânı hakkında bir değerlendirme yapma fikrinden hareket etmektedir ve Osmanlı Devleti’nin muhacir iskânındaki mekansal organizasyonun izdüşümü hakkında bilgi vermeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

İskân, göç, muhacir, çiftlik, devlet çiftlikleri, Settlement, immigration, immigrant, farm, state farms

Kaynakça

• BOA, DH.MKT,2842/28.; BOA, A.MKT.MHM 504/8.; BOA, DH.MKT, 2874/28.; BOA.C.MF. 167/8349.
• BOA.İ.DH.463/30903.; BOA.A.)MKT.MHM. 760/117.; BOA. A.}MKT.NZD.416/49.; BOA. A.) MKT.MHM. 304/80.
• BOA.MVL. 1024/36.; BOA.ŞD. 2087/28.; BOA.Y.PRK.AZJ.4/18.; BOA.Y.MTV. 12/54.; BOA, HH.THR.465/19.
• BOA.DH.MKT. 1578/66.; BOA.DH.MKT. 1602/113.; BOA.HH.THR.446/75.; BOA.Y.PRK.HH. 24/55.
• BOA.DH.MKT.274/62.; BOA.ML.EEM. 299/4. ; BOA.ML.EEM. 302/121.; BOA.DH.MKT.2424/11.; BOA.İ.HUS.136/23.; BOA.İ.HUS.136/1323.
• Arazi Kanunnamesi 1858 (7 Ramazan 1274), Hzr. Orhan Çeker, İstanbul, 1985.
• Başarır, Özlem, “Osmanlı Hanedan Çiftliklerinin Taşra Yönetim Organizasyonundaki Yeri Üzerine Bazı Bilgiler”, Ankara Anadolu ve Rumeli Araştırmaları Dergisi, 2/17, (2021), s.17-38.
• Cin, Halil, Osmanlı Toprak Düzeni ve Bu Düzenin Bozulması, Selçuk Üniversitesi Yayınları, Konya 1992,
• Erdem, Sevim, Osmanlı Devleti Döneminde Malatya Sultansuyu Çiftliği’nin Tarihi Gelişimi, Manas Yayınları, Ankara 2019.
• Erdem, Ufuk, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Muhacir Komisyonları ve Faaliyetleri (1860-1923), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2018.
• Güran, Tevfik, 19. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi Üzerine Araştırmalar, İstanbul 2014.
• İnalcık, Halil, “Çiftlik”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi VIII, İstanbul 1993.
• İnalcık, Halil, Devlet-i’Aliyye, İstanbul 2009.
• Kadıoğlu, Sevtap, Osmanlı Döneminde Türkiye’de Ziraat Okulları Üzerine Notlar ve Tedrisat-ı Ziraat Nizamnamesi, İstanbul 2005.
• Karaköse, Hasan, “Sultan II. Abdülhamid’in Halep’deki Çiftlikleri”, Ortadoğu’da Osmanlı Dönemi Kültür İzleri Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri-I, Ankara 2000.
• Keyder, Çağlar, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Büyük Ölçekli Ticari Tarım Var Mıydı?”, Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, (ed. Çağlar Keyder & Faruk Tabak), İstanbul 1998.
• Kokdaş, İrfan, “Osmanlı Çiftliklerinde Tek Tip Bir Demografik Yapı Var mıydı? 19. Yüzyıl Teselya Çiftliklerinde Sosyo-Ekonomik Dinamikler ve Nüfus Yapıları”, Kebiçek, 48, (2019), s.271-303.
• Köksal, Osman “Osmanlı Dönüşüm Sürecinde Bir Devlet Teşebbüsü Olarak Çifteler Hâra-yı Hümayunu ve Türk Atçılığına Katkıları”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10/2, (2009), s. 333-365.
• Ouataerd, Donald, Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922, (çev. Ayşe Berktay), İstanbul 2005.
• Özkaya, Yücel “Osmanlı İmparatorluğunda XVIII. Yüzyılda Göç Sorunu”, Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 14/25, (1981), s.171-203.
• Ahmet Cevdet Paşa, Düstur, Birinci Tertip Üçüncü Cilt, Ankara.
• Polat, Habibe, Osmanlı Devleti’nin Halep ve Civarına Çerkesleri İskânı (1856-1914), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Doktora Tezi, Malatya 2019.
• Sarıbey Haykıran, Aysun, Aydın Vilayeti’nde Çiftlikler (1839-1918), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı Doktora Tezi, İzmir 2013.
• Saydam, Abdullah, Kırım ve Kafkas Göçleri 1856-1876, Ankara 1997.
• Şen, Ömer, “Muhacir Ailelerine Yönelik İktisadî ve Sosyal Tedbirler”, Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Türk Ailesi I, Ankara 1992.
• Şenözen, Vasfi, Osmanoğulları’nın Varlıkları ve II. Abdülhamid’in Emlaki, (Yayına Hazırlayan: Sado Dadyan), İstanbul 2013.
• Taşbaş, Erdal, Halifenin Gölgesine Sığınanlar, Ankara 2017.
• Terzi, Arzu, Hazine-i Hassa Nezareti, Ankara 2000.
• Terzioğlu, Yücel, “Landlords, Refugeees, and Nomads: Struggles For Land Around Late-Nineteenth-Century Ayvalık”, New Perspectives on Turkey, Spring, 24, (2001), pp.51-82.
• Ubicini, M.A., Osmanlı’da Modernleşme Sancısı, Çev. Cemal Aydın, İstanbul 1998.
• Vehbi, Ali, II. Abdülhamid, Siyasî Hatıratım, İstanbul 1997.