Mardin Resistance in Social Memory and Honor Day Transformation Process

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 459 - 498, 26.03.2023

Aysel Fedai

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1225362

Öz

Mardin resistance refers the superior effort of Mardin local notables and military staff for not to concede the region after British and French occupation forces wanted to invade the city in the national struggle years. This resistance has a special place in the national struggle and history writing. The invasion attempts seen in Antep, Maraş and Urfa cities and the endeavors for preventing invasions in the Mardin resistance are the topics which should be assessed under different categories. Mardin resistance, that took place between 1919 and 1920, was started to be celebrated since 1940. Starting from the first years of 1950s, December 21 Celebrations, which gained a formal nature locally, is defined in the local literature in different was such as the “Day of Independence”, “Independence Bairam”, “Independence Wedding”, Independence Day of Mardin”, “Independency Anniversary of Mardin”, “Anniversary of Liberation of Mardin from Invasion Attempt”, “Mardin Honor and Independency Day”, and “Honor Day”. Even though “Independency” term is used widely in these definitions, it should not be thought that it is preferred starting from the similarities for what were lived in Mardin and the “Independency” days of Antep, Maraş and Urfa cities because assessing the content of the writings in which the definition of “independency” was selected as the title, it is seen that the way for preventing invasions, by learning from the results of the invasions occurred in the neighboring provinces, is mentioned in glowing terms. It is understood that this elaborate attitude of the 1950s generation for the contents according to the historical knowledge and findings, continued for a long time. The content of the celebrations has changed in time and it transformed in to a content meaning only “anniversary of independence”, instead of the “liberation from invasion attempt” meaning.
In this study, the specific nature of Mardin resistance and content changes in the way of social remembering of December 21 Celebrations, referring the ceremonial side of this resistance, discussed and evaluated by using the archive documents in the Military History and Strategical Survey (ATASE) Department of General Staff, local/national papers of the period and survey works.

Anahtar Kelimeler

History of Turkish Republic, National Struggle, Mardin Resistance, December 21 Celebrations, History Writing

Toplumsal Hafızada Mardin Direnişi ve Onur Günü’ne Dönüşüm Süreci

Öz

Mardin direnişi, Millî Mücadele yıllarında İngiliz ve Fransız işgal kuvvetlerinin şehri ele geçirmek istemesi üzerine Mardin yerel eşrafı ile askerî kadronun, bölgeyi teslim etmemek için vermiş olduğu üstün gayreti ifade etmektedir. Bu direniş, Millî Mücadele içerisinde ve tarih yazımında özel bir yere sahiptir. Antep, Maraş ve Urfa şehirlerinde yaşanan işgal girişimleri ile Mardin direnişinde, işgallerin engellenmesine yönelik verilen çabalar, birbirinden farklı kategorilerde değerlendirilmesi gereken konulardır. 1919-1920 tarihleri arasında gerçekleşen Mardin direnişi, 1949 yılından itibaren törensel olarak kutlanmaya başlanmıştır. 1950’lerin ilk yıllarından itibaren, yerelde resmî bir nitelik elde eden 21 Kasım Kutlamaları, o dönemin yazın dünyasında, “Kurtuluş Günü”, “Kurtuluş Bayramı”, “Kurtuluş Düğünü”, “Mardin’in Kurtuluş Günü”, “Mardin’in Kurtuluş Yıldönümü”, “Mardin’in İşgal Teşebbüsünden Kurtuluş Yıldönümü”, “Mardin’in Şeref ve Kurtuluş Günü”, “Şeref Günü” gibi farklı şekillerde tanımlanmıştır. Bu tanımlamalar içerisinde “kurtuluş” kavramı yaygın bir şekilde kullanılmasına rağmen Antep, Maraş ve Urfa’nın “kurtuluş” günleri ile Mardin’de yaşananların benzerliğinden yola çıkarak tercih edildiği düşünülmemelidir. Çünkü “kurtuluş” kavramının başlık olarak tercih edildiği yazıların içeriği incelendiğinde, Mardin’deki direnişin, çevre illerde meydana gelen işgallerin sonuçlarından dersler çıkarılarak, işgallerin önlenme biçiminden övgüyle söz edildiği görülmektedir. 1950’ler kuşağının, içerik konusunda tarihsel bilgi ve bulgulara uygun olarak göstermiş olduğu bu özenli tavrın, uzun süre devam etmediği anlaşılmaktadır. Zamanla bu kutlamaların içeriği değişmiş ve “işgal teşebbüsünden kurtuluş” yerine sadece “kurtuluş yıldönümü” manasına gelen bir anlama dönüşmüştür.
Bu çalışmada, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığı’ndaki arşiv belgelerinden, dönemin yerel/ulusal gazeteleri ile tetkik eserlerden faydalanılarak, Mardin direnişinin kendine özgü niteliği ve bu direnişin törensel tarafını ifade eden 21 Kasım Kutlamaları’nın, toplumsal hatırlanma biçimindeki içerik değişimleri ele alınıp incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Millî Mücadele, Mardin Direnişi, 21 Kasım Kutlamaları, Tarih Yazımı

Kaynakça

• ATASE Başkanlığı Arşivi, Kutu:6, Gömlek:104, Belge No:104-1.
• ATASE Başkanlığı Arşivi, Kutu:7, Gömlek: 66, Belge No:66-1.
• ATASE Başkanlığı Arşivi, Kutu:8, Gömlek:109, Belge No:109-3.
• ATASE Başkanlığı Arşivi, Kutu:8, Gömlek:115, Belge No:115-1-2.
• ATASE Başkanlığı Arşivi, Kutu: 8, Gömlek:132, Belge No:132-1.
• ATASE Başkanlığı Arşivi, Kutu:12, Gömlek:116, Belge No:16-1-3.
• ATASE Başkanlığı Arşivi, Kutu:18, Gömlek:118, Belge No:118-1.
• ATASE Başkanlığı Arşivi, Kutu:21, Gömlek:69, Belge No:69-1-2.
• ATASE Başkanlığı Arşivi, Kutu:23, Gömlek:21, Belge No:21-1.
• ATASE Başkanlığı Arşivi, Kutu:30, Gömlek:33, Belge No:33-1.
• ATASE Başkanlığı Arşivi, Kutu:398, Gömlek:43, Belge No:43-1.
• ATASE Başkanlığı Arşivi, Kutu:398, Gömlek:102, Belge No:102-1.
• ATASE Başkanlığı Arşivi, Kutu:626, Gömlek:99, Belge No:99-1.
• Askerî Tarih Belgeleri Dergisi
• Cumhuriyet, Demokrat Mardin, Hürriyet, İrâde-i Milliye, Mardin Life, Mardin Sesi, Son Posta, Star, Ulus Sesi
• Akbıyık, Yaşar, Milli Mücadele’de Güney Cephesi (Maraş), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990.
• Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2006.
• Atatürk’ün Silah Arkadaşları, Atatürk Araştırma Merkezi Şeref Üyeleri, Haz., Mustafa Balcıoğlu ve Azmi Süslü, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1999.
• Bozan, Oktay, Birinci Dünya Savaşı ve Millî Mücadele Döneminde Mardin, Çizgi Kitabevi, İstanbul 2021.
• C.H.P. Mardin Halkevi, 15. Cumhuriyet yılında Mardin (Mardin, Cumhuriyetten Önce ve Sonra: Halkevi Broşürü), Sayı:5, C.H.P. Mardin Halkevi Yayınları, İstanbul 1938.
• Çil, Yücel, Erzurum Kongresi’ne Katılan Delegeler, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2005. Eldem, Fatih Turgay, “Cihan Harbi’nden Sonra İtilaf Devletlerinin Mardin Sancağı’nı İşgal Girişimleri”, Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi (UTAD), 5/2, (2021), s.252-267.
• Goloğlu, Mahmut, Milli Mücadele Tarihi I, Erzurum Kongresi. Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2021.
• Goloğlu, Mahmut, Milli Mücadele Tarihi II, Sivas Kongresi, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2021.
• Jaeschke, Gotthard, Kurtuluş Savaşı İle İlgili İngiliz Belgeleri, Haz., Cemal Köprülü, TTK Yayınları, Ankara 1991.
• Kansu, Mazhar Müfit, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, Cilt:1, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2019.
• Koçak, Cemil, “İhtiyaç Halinde Tarih Yazmak!”, Star, 10 Ocak 2015. https://www.star.com.tr/yazar/ihtiyac-halinde-tarih-yazmak-yazi-989544/.(erişim 02.09.2022).
• Koçak, Cemil, Tarih Büyük Harfle Yazılmaz, Timaş Yayınları, İstanbul 2018.
• Milli, İbrahim, “Mardin Kurtuluşu”, Ulus Sesi, 23 Kasım 1949.
• Öke, Kemal, İngiltere’nin Güneydoğu Anadolu Siyaseti ve Binbaşı E.W.C. Noel’in Faaliyetleri (1919), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1988.
• Ölçen, Yavuz, “Milli Mücadele’de Mardin”, I. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Haz., İbrahim Özcoşar-Hüseyin Haşimi Güneş, Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Yayınları, İstanbul 2006, s.655-665.
• Özcoşar, İbrahim-Hüseyin Haşimi Güneş, I. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Yayınları, İstanbul 2006.
• Özçelik, İsmail, Milli Mücadele’de Güney Cephesi, Urfa, (30 Ekim 1918-11 Temmuz 1920), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2003.
• Özdil, Yılmaz, “Yola Çıktım Mardin’e Düştüm Senin Derdine”, Hürriyet, 13 Kasım 2010.https://www.hurriyet.com.tr/yola-ciktim-mardin-e-dustum-senin-derdine-16285837. (erişim 01.09.2022).
• Özdil, Yılmaz, Kadın, Kırmızı Kedi Yayınları, İstanbul 2015.
• Öztürk, Mustafa, “Mardin’i Kurtarmak veyahut Onurlandırmak”, Mardin Life, 26 Ekim 2021.https://www.mardinlife.com/mardini-kurtarmak-veyahut-onurlandirmak.html. (erişim 03.09.2022).
• Sâbis, Ali İhsan, Millî Mücadele Hatıraları, Haz., Erhan Çifci, Timaş Yayınları, İstanbul 2021.
• Sevük, İsmail Habib, “Artukluoğulları ve Norman”, Cumhuriyet, 16 Temmuz 1946.
• Soysal, İsmail, Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye’nin Siyasal Anlaşmaları (1920-1945), Cilt:I, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1983.
• Toksoy, Ali Enver, Yiğitler Konuşuyor, Kahramanlık Menkıbeleri, (Gaziantep, Maraş, Hatay, Mardin), Berkalp Kitabevi, Ankara 1944.
• Türk İstiklal Harbi, Güney Cephesi, Cilt: IV, Genel Kurmay Askeri Tarih ve Strateji Etüt Başkanlığı, Genel Kurmay Basımevi, Ankara 2009.
• Türk İstiklâl Harbi I, Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, Genel Kurmay Askeri Tarih ve Strateji Etüt Başkanlığı, Genel Kurmay Basımevi, Ankara 1992.
• Ural, Selçuk, “Fransa’nın Diyarbakır Vilayeti’ni İşgale Yönelik Girişimi: Albay Norman Olayı”, Atatürkçü Bakış, 2(3), (2003), s. 43-55.
• Yavuz, Bige, Kurtuluş Savaşı Döneminde Türk Fransız İlişkileri, Fransız Arşiv Belgeleri Açısından, TTK Yayınları, Ankara 1994.
• Yavuz, Bige, “1921 Tarihli Türk-Fransız Anlaşmasının Hazırlık Aşamaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 8/23, (1992), s.273-308.