II. Meşrutiyet Döneminde Siyasal Uzlaşma Çabalarına Bir Örnek: Heyet-i Müttefika-i Osmaniye

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 824 - 872, 26.03.2023

Ercimet Sarıay

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1239243

Öz

1908 Temmuz’unda Meşrutiyet’in yeniden ilan edilmesi ile başlayan hürriyet ortamı, siyasal iklimin yeni bir veçheye bürünmesini beraberinde getirdi. Yeni cemiyet ve fırkaların tezahür etmesi ve yeni gazetelerin neşredilmesi bunun açık bir göstergesiydi. Böylece siyasal ortam bir önceki dönemle kıyaslanamayacak ölçüde canlandı. Bu da farklı anlayışlara sahip siyasi fırka ve cemiyetlerin kurulmasına ön ayak oldu. Ancak bu süreçte, Meşrutiyet’in iadesinde önemli bir rol oynayan ve iktidarı sahiplenen İttihâd ve Terakki Cemiyeti ile söz konusu fırka ve cemiyetler arasında yaşanan siyasi rekabet kısa sürede bir kutuplaşmaya dönüştü. Basının da körüklemesiyle giderek artan aşırı siyasallaşma, çeşitli etkenlerin de bir araya gelmesiyle 31 Mart Vak’ası’na yol açtı. Ülke bir anda rejim ve beka sorunuyla karşı karşıya kaldı. Böyle bir ortamda Meşrutiyet’in korunması ve ülke güvenliğinin yeniden sağlanması için fırka ve cemiyetler basının da desteğiyle “Heyet-i Müttefika-i Osmaniye” adıyla siyasal uzlaşmayı hedef alan bir kurul oluşturdular. Bu çalışmada “Heyet-i Müttefika-i Osmaniye”nin kuruluş süreci, hedefleri, çalışmaları ve bu sürecin nasıl sonuçlandığı üzerinde duruldu. Çalışmada döneme şahitlik eden gazeteler ve hatıratlar ile araştırma eserlerinden yararlanıldı.

Anahtar Kelimeler

Heyet-i Müttefika-i Osmaniye, İttihâd ve Terakki Cemiyeti, 31 Mart Vak’ası, Siyasal Uzlaşma.

An Example of Political Reconciliation Efforts in the Second Constitutional Era: Heyet-i Müttefika-i Osmaniye

Öz

The atmosphere of freedom, which started with the re-declaration of the Constitutional Monarchy in July 1908, brought along a new aspect of the political climate. The emergence of new societies and sects and the publication of new newspapers were a clear indication of it. As a result, the political environment revived incomparably with the previous period. This paved the way for the establishment of political sects and societies with different understandings. However, the political rivalry between the Committee of Union and Progress, which played an important role in the restoration of the Constitutional Monarchy and claimed power, and these sects and societies quickly turned into polarization during this process. Increasingly excessive politicization, also fueled by the press, led to the 31 March Incident with the combination of various factors. The country suddenly faced the problem of regime and survival. In such an environment, sects and societies formed a committee aimed at political reconciliation under the name "Heyet-i Müttefika-i Osmaniye", with the support of the press, in order to protect the Constitutional Monarchy and restore the security of the country. In this study, the establishment process of the "Heyet-i Müttefika-i Osmaniye", its goals, actions and how this process resulted were explained. In the study, newspapers, memoirs, and research works that witnessed the period were used.

Anahtar Kelimeler

Heyet-i Müttefika-i Osmaniye, Committee of Union and Progress, 31 March Incident, Political Reconciliation.

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA, BEO. 3541/265541.
• BOA, Y. A. RES. 158/81.
• BOA, ZB. 357/123.
• Düstur, 2. Tertip, C. I.
• MMZC, D. I, C. III, İ. I, 6 Nisan 1325 (19 Nisan 1909).
• Tanin, No: 100, 10 Kasım 1908.
• Hüseyin Cahid, “Siyâsiyât-Islahata Nereden Başlamalı?”, Tanin, No: 14, 14 Ağustos 1908.
• Tanin, No: 208, 28 Şubat 1909.
• Tanin, No: 230, 22 Mart 1909.
• Hüseyin Cahid, “Siyâsiyât- Tebeddül-i Vükelâ”, Tanin, No: 192, 12 Şubat 1909.
• İkdam, No: 5164, 9 Ekim 1908.
• İkdam, No: 5302, 28 Şubat 1909.
• “Heyet-İ Müttefika-i Osmaniye’nin Beyannamesidir”, İkdam, No: 5351, 18 Nisan 1909.
• Ali Kemal, “Yine Meyus Olmamalıyız”, İkdam, No: 5351, 18 Nisan 1909.
• Ali Kemal, “Neye Muhtacız”, İkdam, No: 5352, 19 Nisan 1909.
• “Heyet-i Müttefika-i Osmaniye”, İkdam, No: 5352, 19 Nisan 1909.
• İkdam, No: 5353, 20 Nisan 1909.
• İkdam, No: 5354, 21 Nisan 1909.
• İkdam, No: 5355, 22 Nisan 1909.
• Ali Kemal, “Telaş Fenadır”, İkdam, No: 5355, 22 Nisan 1909.
• Ali Kemal, “Ufk-u Siyasi”, İkdam, No: 5356, 23 Nisan 1909.
• İkdam, No: 5357, 24 Nisan 1909.
• İkdam, No: 5358, 26 Nisan 1909.
• İkdam, No: 5359, 28 Nisan 1909.
• Sabah, No: 6978, 28 Şubat 1909.
• “Mütareke mi? Yoksa …”, Sabah, No: 7020, 11 Nisan 1909.
• Sabah, No: 7027, 18 Nisan 1909.
• Sabah, No: 7028, 19 Nisan 1909.
• Sabah, No: 7030, 21 Nisan 1909.
• “Ders Vekili-Harbiye Nâzırı ve Talebe-i ‘Ulûm”, Volkan, No: 40, 10 Şubat 1909.
• Vahdeti, “Asker Kardeşlerimizden Selâmet-i Vatan Namına Rica”, Volkan, No: 108, 18 Nisan 1909.
• “Umum Asker Kardeşlerimize Bir Nasihat”, Volkan, No: 108, 18 Nisan 1909.
• Volkan, No: 109, 19 Nisan 1909.
• Mizan, No: 125, 14 Nisan 1909.
• Mizan, No: 126, 15 Nisan 1909.
• “Beşaret-i Uzmâ”, Mizan, No: 129, 18 Nisan 1909.
• Mizan, No: 130, 19 Nisan 1909.
• Mizan, No: 131, 20 Nisan 1909.
• Mehmed Murad, “Artık Çocukluğumuza Bir Nihâyet Verelim”, Mizan, No: 132, 21 Nisan 1909.
• “Tarihten İbret Alalım”, Mizan, No: 133, 22 Nisan 1909.
• Mehmed Murad, “Lâzım Bir Nasîhat”, Mizan, No: 133, 22 Nisan 1909.
• Osmanlı, No: 29, 14 Nisan 1909.
• Osmanlı, No: 31, 16 Nisan 1909.
• Osmanlı, No: 32, 17 Nisan 1909.
• “Heyet-İ Müttefika-i Osmaniye’nin Beyannamesidir”, Osmanlı, No: 33, 18 Nisan 1909.
• Süleyman Nazif, “Yeni Ümitler”, Osmanlı, No: 33, 18 Nisan 1909.
• Osmanlı, No: 34, 19 Nisan 1909.
• “Askerlere Hitab”, Osmanlı, No: 35, 20 Nisan 1909.
• Osmanlı, No: 39, 24 Nisan 1909.
• Serbesti, No: 150, 16 Nisan 1909.
• “Heyet-İ Müttefika-i Osmaniye’nin Beyannamesidir”, Sebesti, No: 152, 18 Nisan 1909.
• “Efkâr-ı Umumiyeye”, Serbesti, No: 154, 20 Nisan 1909.
• “Kaş Yaparken Göz Çıkarmayalım”, Serbesti, No: 154, 20 Nisan 1909.
• Serbesti, No: 155, 21 Nisan 1909.
• “Hüsn-ü Niyet ve Mütarekeye Davet”, Yeni Gazete, No: 233, 12 Nisan 1909.
• “Dünkü Miting”, Yeni Gazete, No: 234, 13 Nisan 1909.
• “Teklif-i Mütareke”, Yeni Gazete, No: 234, 13 Nisan 1909.
• “Askere Hitabe”, Yeni Gazete, No: 237, 16 Nisan 1909.
• “Heyet-İ Müttefika-i Osmaniye’nin Beyannamesidir”, Yeni Gazete, No: 239, 18 Nisan 1909.
• “Heyet-İ Müttefika-i Osmaniye’nin Beyannamesidir”, Tercüman-ı Hakikat, No: 10063, 18 Nisan 1909.
• “Uyandık”, Tercüman-ı Hakikat, No: 10063, 18 Nisan 1909.
• “Rum Fırka-i Siyasiyesi’nin Beyannamesi”, Tercüman-ı Hakikat, No: 10067, 22 Nisan 1909.
• Mahir Sait Bey, “31 Mart Vakası”, Politika, 6 Nisan 1931, Tefrika 85.
• Mahir Sait Bey, “31 Mart Vakası”, Politika, 7 Nisan 1931, Tefrika 86.
• Mahir Sait Bey, “31 Mart Vakası”, Politika, 17 Nisan 1931, Tefrika 96.
• Beyân’ül-Hakk, 19 Nisan 1909, C. 2, Adet: 29.
• Ahmad, Feroz, İttihad ve Terakki 1908-1914, Çeviren: Nuran Yavuz, 7. Baskı, Kaynak Yayınları:19, Ankara 2007.
• Ahmed Niyazi, Hâtırât-ı Niyazi-Tarihçe-i İnkılâb-ı Kebir Osmanlıdan Bir Sahife, Sabah Matbaası, İstanbul 1326.
• Ahmed Rıza Bey’in Anıları, Hazırlayan, Bülent Demirbaş, Arba Yayınları, İstanbul 1988.
• Ahmed Saib, Târih-i Meşrûtiyet, Şark Mes’ele-i Hâzırası, Gayret Kütüphânesi, Dersaadet 1328.
• Ahmed Saib, Tarih-i Meşrûtiyet, Şark Mesele-i Haziresi, Dersaadet 1328.
• Ahmet İzzet Paşa, İstiklâl Harbi’nin Gerçekleri, Feryadım, C. I, Hazırlayan: Süheyl İzzet Furgaç-Yüksel Kanar, Timaş Yayınları, İstanbul 2017.
• Akşin, Sina, 31 Mart Olayı, 4. bs., İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 2015.
• Akşin, Sina, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, 7. bs., İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 2014.
• Ali Birinci, Tarihin Hududunda, Hatırat Kitapları, Matbuat Yasakları ve Arşiv Meseleleri, Dergâh Yayınları, İstanbul 2012.
• Alkan, Necmettin, Selanik İstanbul’a Karşı -31 Mart Vakası ve II. Abdülhamid’in Tahttan İndirilmesi-, Timaş Yayınları, İstanbul 2011.
• Alkend, Nureddin Ferruh, Ahrâr Fırkası ve II. Meşrutiyet Anıları, Hazırlayan: Ali İhsan Kolcu, Salkımsöğüt Yayınları, Erzurum 2017.
• Apak, Rahmi, Yetmişlik Bir Subayın Hatıraları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, C. I, ks. I, 4. bs., Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, C. II, ks. IV, 4. bs., Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• Cavid Bey, Meşrutiyet Ruznâmesi, Hazırlayan: Hasan Babacan-Servet Avşar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
• Danişmend, İsmail Hami, 31 Mart Vak’ası, 3. bs., İstanbul Kitabevi, İstanbul 1986.
• Eraslan, Cezmi-Kenan Olgun, Osmanlı Devleti’nde Meşrutiyet ve Parlamento, İstanbul 2006.
• Felek, Burhan, Yaşadığımız Günler, Milliyet Yayınları, İstanbul 1974.
• Fethî, Muhaliflerin Esrârı, Matbaa-i Amedi, İstanbul 1332.
• Hanioğlu, M. Şükrü, Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889-1902), C. I, İletişim Yayınları, İstanbul 1985.
• Hasan Amca, Doğmayan Hürriyet, Yarıda Kalan İhtilâl, Tehcirin İç Yüzü, Nizamiye Kapısı, Prens Sabahattin ve Taklib-i Hükümet, Alfa Yayınları, İstanbul 2013.
• Hocaoğlu, Baran, II. Meşrutiyette İktidar-Muhalefet İlişkileri 1908-1913, Kitap Yayınevi, İstanbul 2010, s. 131- Bayar, Celâl, Ben de Yazdım, Millî Mücadeleye Gidiş, C. 2, Sabah Kitapları, İstanbul 1997.
• İmbert, Paul, Osmanlı’da Yenilenme ve Türkiye’nin Sorunları, Hazırlayan: Muammer Sarıkaya, Profil Yayıncılık, İstanbul 2007.
• İnönü, İsmet, Hatıralar, Hazırlayan: Sabahattin Selek, 4. bs., Bilgi Yayınevi, Ankara 2014.
• İrtem, Süleyman Kani, 31 Mart İsyanı ve Hareket Ordusu, Abdülhamid’in Selanik Sürgünü, Hazırlayan: Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul 2003.
• Kansu, Aykut, İttihatçıların Rejim ve İktidar Mücadelesi (1908-1913), İletişim Yayınları, İstanbul 2016.
• Karabekir, K., İttihat ve Terakki Cemiyeti, Üçüncü Basım, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2014.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi-İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1908-1918), C. IX, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1996.
• Kâzım Nami Duru, İttihat ve Terakki Hatıralarım, Sucuoğlu Matbaası, İstanbul 1957.
• Kuran, Ahmet Bedevi, İnkılâp Tarihimiz ve Jön Türkler, Tan Matbaası, İstanbul 1945.
• Kuran, Ahmet Bedevi, Osmanlı İmparatorluğunda İnkılâp Hareketleri ve Millî Mücadele, Baha Matbaası, İstanbul 1956.
• Küçükkılınç, İsmail, Jön Türklük ve Kemalizm Kıskacında İttihadçılık, Ötüken Yayınları, İstanbul 2016.
• Külçe, Süleyman, Firzovik Toplantısı ve Meşrutiyet, İzmir 1944.
• McCullagh, Francis, Abdülhamid’in Düşüşü, Osmanlı’nın Son Günleri, Çeviren, Nihal Önol, Epsilon Yayınları, İstanbul 2005.
• Mevlânzâde Rıfat, İnkılâb-ı Osmânî’den Bir Yaprak yâhûd 31 Mart 1325 Kıyâmı, Matba‘atü’l-ahbâr, Kahire 1329.
• Nadi, Yunus, İhtilâl ve İnkılâb-ı Osmânî -31 Mart-14 Nisan 1325-, Matbaa-i Cihan, Dersaadet 1325.
• Öke, Mim Kemal, İngiliz Casusu Prof. Arminius Vambery’nin Gizli Raporlarında II. Abdülhamid ve Dönemi, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1983.
• Pekmen, Mahir Sait, 31 Mart Hatıraları, İsyan Günlerinde Bir Muhalif, Hazırlayan: Hasan Babacan-Servet Avşar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
• Son Vak’anüvis Abdurrahman Şeref Efendi Tarihi II. Meşrutiyet Olayları (1908-1909), Hazırlayan: Bayram Kodaman, Mehmet Ali Ünal, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1996.
• Süleyman Avanzade, Ahrar mı İttihâd mı, Karabet Matbaası, İstanbul 1911.
• Tahsin Paşa, Tahsin Paşa’nın Yıldız Hatıraları Sultan Abdülhamid, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1990.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler-İkinci Meşrutiyet Dönemi, 1908-1918, C. 1, İletişim Yayınları, İstanbul 2007.
• Turfan, Naim, Jön Türklerin Yükselişi, Siyaset, Askerler ve Osmanlı’nın Çöküşü, Çeviren: Mehmet Moralı, Alfa Yayınları, İstanbul 2013.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “1908 yılında İkinci Meşrutiyetin Ne suretle Îlân Edildiğine Dair Vesikalar”, Belleten, XX/77, (1956), s. 151-172.
• Yalçın, Hüseyin Cahit, Siyasal Anılar, Hazırlayan, Rauf Mutluay, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2000.
• Yalman, Ahmed Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim (1882- 1922), Hazırlayan, Erol Şadi Erdinç, Pera Turizm ve Ticaret A.Ş. Yayınları, İstanbul 1997.
• Kaan, Oğuz, II. Meşrutiyet Döneminde Muhalefet: Ahrar Fırkası, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı, İstanbul 2008.
• Umar, Afşin Burak, Ermeni Devrimci Federasyonu (Taşnaktsutyun) Kısa Tarihi 1890-1915, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2014.
• Yazıcı, Serkan Osmanlı’da Siyasi Muhalefetin Kurumsallaşma Süreci (1902-1909), Basılmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2011.