Credit Records in Çanakkale: Institutions-People-Operations (H.E 1284-1285/A.D 1868-1869)

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 693 - 724, 26.03.2023

Kadir Arslanboğa , Muhammet Furkan Mestan

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1239371

Öz

In the Ottoman Empire, education, health, public works, religion, and similar services provided by the state today were carried out through endowments. In order to perform the aforementioned services, real estate and movable assets were converted into the qualifications of a legal entity under the endowment institution by removing them from the private property of the person. Foundations whose capital is based on movable assets are called cash waqf. The cash donated in cash waqfs was operated with a certain rate of interest, and the income obtained was spent on public services. By operating the cash foundation subject to the money foundation within the credit mechanism, both the income and cash needs of people from all segments of society in need of financing were met. Furthermore, the income generated is used to meet the needs of society.
The waqfs were being established in court in the presence of the qadi and recorded in the court records (the "Endowment Charter"). In addition, credit transactions were being carried out in a formal process and were being recorded in court records. Between 1868 and 1869, 131 records were handled in this study using these records, 112 of which belonged to cash waqfs and 19 to individuals. These records are in the 1125-numbered ledger from the Çanakkale court records. In total, 204 credit transactions were recorded in the ledger. In loan transactions, transactions were made using the method of muʻamale-i şerʻîyye. According to these records, in the second half of the nineteenth century, approximately one year's worth of credit history for the credit market was presented in Çanakkale.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Endowment, Cash Waqfs, Çanakkale, Credit

Çanakkale’de Kredi Kayıtları: Kurumlar-Şahıslar-İşlemler (H. 1284-1285/M. 1868-1869)

Öz

Osmanlı Devleti’nde günümüzde kamu tarafından gerçekleştirilen eğitim, sağlık, bayındırlık, din ve benzeri hizmetler vakıflar aracılığıyla gerçekleştirilmiştir. Söz konusu hizmetlerin icra edilebilmesi amacıyla da gayrimenkul ve menkul varlıklar kişiye ait özel mülkiyetten çıkartılarak vakıf kurumu altında tüzel kişilik vasfını kazanmıştır. Sermayesi menkul varlıklara dayanan vakıflar para vakfı olarak isimlendirilmiştir. Para vakıflarında vakfedilen nakit para belirli bir nema oranıyla çeşitli usullerle işletilip elde edilen gelir kamu hizmetlerine sarf edilmiştir. Para vakfına konu olan nakit sermaye kredi mekanizması içerisinde işlettirilerek hem gelir elde edilmiş hem de finansman ihtiyacı olan toplumun her kesiminden kişilerin nakit ihtiyaçları karşılanmıştır. Buna ilaveten elde edilen gelir de yine toplumun ihtiyaçlarının karşılanmasına yönlendirilmiştir.
Vakıfların kuruluşu mahkemede kadı huzurunda gerçekleştirilmekte ve vakfın vakfiyesi şerʻiyye sicillerine kaydedilmekteydi. Bununla birlikte kredi işlemleri de resmi bir süreç içerisinde gerçekleştirilerek yine şerʻiyye sicillerine kaydedilmiştir. Söz konusu kayıtlardan yararlanarak hazırlanan bu çalışmada; 1868-1869 yılları arasında Çanakkale şerʻiyye sicil defterlerinden 1125 numaralı deftere yansıyan; 112 adeti para vakıflarına, 19 adeti de şahıslara ait olmak üzere toplamda 131 kayıt ele alınmıştır. Defterdeki kayıtlarda toplamda 204 kredi işlemi muâmele-i şerʻiyye usulüyle yapılmıştır. Bu kayıtlar ışığında 19. yüzyılın ikinci yarısında Çanakkaleʼde kredi piyasasının yaklaşık olarak 1 yıllık kredi raporu ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Vakıf, Para Vakıfları, Çanakkale, Kredi.

Kaynakça

• BOA.MŞH.ŞSC.d.1125.
• Ahbab, Yakup, “Kalkandelen Para Vakıfları”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 3/ 5 (2017), s.49-71.
• Barkan, Ö. Lütfi-Ayverdi, E. Hakkı, İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 953 (1546) Tarihli, İstanbul, 1970.
• Çiftçi, Cafer, “18.Yüzyılda Bursa'da Para Vakıfları ve Kredi İşlemleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 23/ 36 (2004), s.79-102.
• Genç, Mehmet, “Klâsik Osmanlı Sosyal-İktisadî Sistemi ve Vakıflar”, Vakıflar Dergisi, 42 (2014), s.9-18.
• Günay, Hacı Mehmet, “Vakıf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 42, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul (2012), s.475-479.
• Gürsoy, Çiğdem-Özdeğer, Meltem, “Ebediyete Bağış: Balat Şer‘iyye Sicillerinde Para Vakfı Kayıtları (1555-1838)”, Türk Tarih Kurumu BELLETEN, 86/ 306 (2022), s.567-602.
• Kaya, Süleyman, “Para Vakıfları Üzerine”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1/1 (2003), s.189-203.
• Korkut, Cem-Bulut, Mehmet, “XV. Ve XIX. Yüzyıllar Arasında Osmanlı Para Vakıfları Ve Modern Finans Kurumlarının Karşılaştırılması”, ADAM AKADEMİ Sosyal Bilimler Dergisi, 7/ 2 (2017), s.167-194.
• Kurt, İsmail, Para Vakıfları Nazariyat ve Tatbikat, İstanbul 2015.
• Mandaville, Jon, “Usurios Piety: Cash Waqf Controversy in the Ottoman Empire”, International Journal of Middle East Studies, 10/ 3 (1979), s.289-308.
• Osmanoğlu, Cihan, “Osmanlı Devleti'nin Klasik Döneminde Para Vakıflarının Hukuki Yönü”, Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2 (2010), s.277-299.
• Özcan, Tahsin, “Kanûnî Dönemi Üsküdar Para Vakıfları”, Üsküdar Sempozyumu 1, Bildiriler (İstanbul: Üsküdar Belediyesi), 2004, s.57-67.
• Özcan, Tahsin, “Osmanlı Toplumunda Yetimlerin Himayesi ve Eytam Sandıkları”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14 (2006), s.103-121.
• Semiz, Yaşar, “Osmanlı Devleti'nde Para Vakıfları”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksek Okulu Dergisi, 19/ 1 (2016), s.89-101.
• Yediyıldız, Bahaeddin, XVIII. Yüzyılda Türkiye'de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi, Ankara 2003.
• Boyraz, Buket M., 1125 No'lu Çanakkale Şeriʻyye Sicil Defteri'nin Transkripsiyonu ve Sosyoekonomik Yapısında Etkilerinin Değerlendirilmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale 2020.
• Sarı, Ezgi G., 5123 Numaralı Temettuat Defterine Göre XIX. Yüzyıl Ortalarında Çanakkale Merkezinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale 2022.