Tebeddül-i Elbise-i Resmiyye: Modernleşme Sürecinde Çıkan Kıyafet Yasalarının Osmanlı Ulemasına Etkisi

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: Dr. Recep Yaşa’ya Armağan, 2249 - 2268, 24.10.2023

Salih Başkutlu

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1344555

Öz

Kıyafet değişimi, Osmanlı Devleti’nde gelenekselden moderne geçiş sürecinde elitler arası çatışmanın sembollerinden biriydi. Bu değişim şekilsel olmanın yanı sıra kamusal alanda yeni bir görünümü temsil etmesi açısından da önemliydi. Nitekim, XVIII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, merkezin çevreyi yeniden inşa etmeye başladığı süreçte, bürokratik ve askeri elitler için seçilen kıyafetler yeni bir dönemin habercisiydi. Bu süreçte, Osmanlı elit gruplarından biri kabul edilen ulemanın kıyafetlerinde de bir değişimin meydana geldiği görülmektedir. XVIII. yüzyılın ortalarından XIX. yüzyılın ortalarına değin Osmanlı ulemasının kıyafetlerindeki değişimin neden ve sonuçlarını ele almayı hedefleyen bu çalışma boyunca: Osmanlı ulemasının kıyafet değişimini nasıl karşıladığı? Ulema içindeki yenilikçi, statükocu ayrışmasını nasıl etkilediği? Kıyafet değişiminin modernleşmenin bir “dayatması” mı? Yoksa elitler arası mücadelede bir simge mi olduğu? sorularına cevap aranacaktır. Bunun için, kıyafet esaslarını belirleyen nizamnameler, vakayinameler ve konuyla ilgili araştırma eserler incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı elitleri, Ulema, Kıyafet değişimi, Modernleşme

Tebeddül-i Elbise-i Resmiyye: The Effect of Dress Codes in the Process of Modernization on the Ottoman Ulema’s

Öz

During the Ottoman Empire’s move from the traditional to the modern, changing one’s clothing was one of the emblems of the fight between the elites. This change was important in terms of being formal as well as representing a new appearance in the public sphere. Indeed, from the second half of the 18th century, when the center began to rebuild the periphery, the clothes chosen for the bureaucratic and military elites heralded a new era. In this process, it is seen that the dress code for the ulama came to change, who was considered one of the Ottoman elite groups. In this study, which is intended to address the causes and consequences of the change in the clothes of the Ottoman ulama from the mid-18th century to the middle of the 19th century, silip, as well as how the ottoman ulama responded the Ottoman ulama respond to the change of clothes? How did it affect the innovative, status quo split within the ulama? was the change of clothes an “imposition” of modernization? Or Was it a sign of the struggle amongst the elites? This study seeks answers for these questions. For this end, ordinances determining the dress codes, chronicles and researches and studies works on the subject will be examined.

Anahtar Kelimeler

Ottoman elites, ulama, change of clothes, modernization

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Name-i Hümayun Defterleri (A.DVNS.NMH.d).
• Ahmed Lûtfî Efendi, Vak'anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi II-III, haz.: Yücel Demirci ve Tamer Erdoğan, İstanbul: Tarih Vakfı-Yapı Kredi Yayınları 1999.
• Aksan, Virginia H., “Ottoman Political Writing, 1768-1808”, International Journal of Middle East Studies, 25/1 (Feb. 1993), s. 53-69.
• Argıt, Betül, “An Evaluation of the Tulip Period and the Period of Selim III in the Light of Clothing Regulations”, Osmanlı Araştırmaları, 24/24 (2004), s. 11-28.
• Argun, Selim, Elite Configurations and Clusters of Power: The Ulema, Waqf and Ottoman State (1789-1839), Basılmamış Doktora Tezi, McGill University 2013.
• Artan, Tülay, “18. Yüzyıl Başlarında Yönetici Elitin Saltanatın Meşruiyet Arayışına Katılımı”, Toplum ve Bilim, 83 (1999), s. 292-322.
• Câbî Ömer Efendi, Câbî Tarihi, haz.: M. A. Beyhan, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 2003.
• Cezar, Yavuz, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. yy. dan Tanzimat’a Mali Tarih), İstanbul: Alan Yayıncılık 1986.
• Çelik, Murat, Clothing Norm and Attires of the Ottoman İlmiye Class, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi 2022.
• Çınar, Ali Osman, Mehmed Emin Edib Efendi’nin Hayatı ve Tarihi, Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi 1999.
• Eldem, Edhem, French Trade in İstanbul, The Eighteenth Century, Leiden: Brıll 1999.
• Genç, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Yayınları 2000.
• İpşirli, Mehmet, “Çerkez Halil Efendi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 15, İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi 1997.
• Kemper, Rachel H., History of Costume, New York: Newswek Books 1977.
• Kısa, Yavuz, “Osmanlı Devleti’nde Hazîne-Mânde Uygulaması”, Osmanlı İktisat Tarihi Üzerine Yazılar, Çanakkale: Paradigma Akademi, 2022, s. 245-262.
• Levy, Avigdor, “Military Reform and the Problem of Centralization in the Ottoman Empire in the Eighteenth Century”, Middle Eastern Studies, 18/3 (Jul. 1982), s. 227-249.
• Perrot, Philippe, Fashioning the Bourgeoisie: A History of Clothing in the Nineteenth Century, New Jersey: Princeton University Press 1994.
• Quataert, Donald, “Clothing Laws, State, and Society in the Ottoman Empire, 1720-1829”, International Journal of Middle East Studies, 29/3 (Aug. 1997), s. 403-425.
• Rooney, Anne, A History of Fashion and Costume: The Eighteenth Century, New York: Facts On File 2005.
• Sakaoğlu, Necdet, “Osmanlı Giyim Kuşamı ve Elbise-i Osmaniyye”, Tarih ve Toplum, 8/47 (1987), s. 36-41.
• Şakul, Kahraman, “Nizâm-ı Cedîd Düşüncesinde Batılılaşma ve İslamî Modernleşme”, Divan, 19 (2005), s. 117-150.
• Yeşil, Fatih, “Kıyafet ve Devlet: 18. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğunda Kıyafet Uygulamalarına Karşılaştırmalı Bir Bakış”, XVI. Türk Tarih Kongresi Bildirileri (20-24 Eylül 2010), Kongreye Sunulan Bildiriler IV. Cilt I. Kısım, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 2015, s. 347-356.
• Zilfi, Madeline C., “Elite Circulation in the Ottoman Empire: Great Mollas of the Eighteenth Century”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, 26/3 (1983), s. 318-364.
• Zilfi, Madeline C., “Women, Minorities and the Changing Politics of Dress in the Ottoman Empire, 1650–1830”, The Right to Dress Sumptuary Laws in a Global Perspective, c. 1200– 1800, ed.: Giorgio Riello ve Ulinka Rublack, New York: Cambridge University Press 2019, 393-415.