Kulca in the Diaries of Putimtsev

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: Dr. Recep Yaşa’ya Armağan, 2645 - 2684, 24.10.2023

Fuat Hacısalihoğlu , Yelda Tekkaya

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1345894

Öz

The written materials left by the Russian officials sent to East Turkestan may have subjective aspects, but they are still a source for the history of the region. In 1811, Putimtsev, who was sent by the Russian government to the Ili region in East Turkestan to conduct a reconnaissance, traveled from the Altai Mountains along the border with East Kazakhstan, reaching first the city of Chuguchak and then Kuldja, and during his journey, which lasted 5 months in total, he made detailed notes of his observations about the administrative, geographical, economic and military situation and social life of the region. Putimtsev’s fluency in the language of the region -which his interpreter title may be related to- and his familiarity with the people of the region might be the main reason why he was chosen for this journey. As Russian merchants were forbidden by the Manchu government to trade in the region, Putimtsev disguised himself as a merchant by masquerading as a merchant in Asian clothes. Daily notes Putimtsev made during his journey were strategically crucial for the Russian government’s preparation for a possible future operation to be carried out in East Turkestan lands. Because Putimtsev inspected the environment elaborately with a colonialist approach in this so-called commercial journey. Bearing in mind that the psychoanalytic analysis of the human ambition to possess and dominate matter is a problematic that goes beyond the limits of this text, this study will be limited to drawing a panorama by focusing on the city of Kuldja in the early nineteenth century based on a journey notes with limited content.

Anahtar Kelimeler

Putimtsev, East Turkestan, Ili region, Kuldja

Putimtsev’in Günlüklerinde Kulca

Öz

Rusların Doğu Türkistan’a gönderdiği görevlilerin arkalarında bıraktığı literatür subjektif bir tarafı olmakla birlikte yine de bölge tarihi için kaynak niteliği taşımaktadır. Rus hükûmeti tarafından 1811 yılında Doğu Türkistan içerisinde yer alan İli bölgesine keşif yapmak üzere gönderilen Putimtsev, Altay Dağları’ndan Kazakistan’ın doğu sınırı boyunca ilerleyerek önce Çöçek sonra da Kulca şehrine ulaşmış ve 5 ay süren yolculuğunda bölgenin idari, coğrafi, ekonomik ve askerî durumu ile sosyal yaşamına dair gözlemlerini ayrıntılı bir biçimde not etmiştir. Bölge halkını tanıyıp bu halkın diline hâkim olduğundan -ki tercüman ünvanı bununla ilgili olsa gerek- bu göreve seçilmiştir. Mançu hükümeti Rus tacirlerin Doğu Türkistan’da ticaret yapmasını yasakladığından Putimtsev gerçek kimliğini gizleyip kendisine Asyalı bir tacir görünümü vererek bölgeye gitmiştir. Putimtsev’in yolculuğu boyunca tuttuğu günlük notlar ileride Rus hükûmetinin Doğu Türkistan topraklarına gerçekleştireceği olası bir harekât için stratejik bilgiler sunacağından önem arz etmektedir. Zira görünürde ticari bir gözlem için çıkılan bu seyahatte Putimtsev, kolonist bir yaklaşım ile bölgeyi teferruatlı bir biçimde tetkik etmiştir. İnsanın maddeye sahip olma ve hükmetme hırsının psikanalitik olarak çözümlemesini bu metnin sınırlarını aşan bir sorunsal olarak akılda tutmak kaydıyla bu çalışma ile sadece içeriği kısıtlı olan bir seyahat notundan hareket edilip 19. yüzyılın başlarındaki Kulca şehrine odaklanarak bir panorama çizmekle yetinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Putimtsev, Doğu Türkistan, İli bögesi, Kulca

Kaynakça

• Barthold, Wilhelm, “Kulca”, İslam Ansiklopedisi, 6 (1977), s. 976-977.
• Bellér-Hann, Ildikó, Community Matters in Xinjiang: 1880-1949, Brill, Leiden 2008.
• Berber, Oktay, Kalmuk İstilası ve Türk Dünyasına Etkileri, TTK Yayınları, Ankara 2021.
• Бичурин, Никита Яковлевич, Описание Чжуньгарии и Восточного Туркестана в Древнем и Нынешнем Состоянии, T. 1-2, В Типографии Карла Крайя, Санкт-Петербург 1829.
• Бичурин, Никита Яковлевич, “Статистическое Обозрение Чжуньгарии в Нынешнем ея Состоянии”, Русский Вестник, 3 (1841), с. 615-635.
• Броневский, Семен Богданович, О Казахах Средней Орды, ЭКО, Павлодар 2005.
• Черножуков, К. Н., “Лян”, Большая Советская Энциклопедия, 15 (1974), c. 130.
• Дьяков, А., “Воспоминания Илийского Сибинца о Дунганско-Таранчинском Восстании в 1864-1871 Годах в Илийском Крае”, Записки Восточного Отделения Императорского Русского Археологического Общества, 18 (1908), с. 233-282.
• Eberhard, Wolfram, Çin Tarihi, TTK Yayınları, Ankara 2019.
• Федоров, Дмитрий Яковлевич, Опыт Военно-Статистического Описания Илийского Края, T. 1, Ташкент 1903.
• Грумм-Гржимайло, Григорий Ефимович, “Кульчжа”, Энциклопедический Словарь Брокгауза и Ефрона, 17 (1896), с. 8.
• Грумм-Гржимайло, Григорий Ефимович, Описание Путешествия в Западный Китай, T. 1, Типо-Литография С. М. Николаева, Санкт-Петербург 1896.
• Жиров, Александр Александрович & Зуева, Елена Александровна, “Нерпины”, Краткая Энциклопедия по Истории Купечества и Коммерции Сибири, 3 (1996), с. 26-28.
• Khodjaev, Ablat & Khodjaev, Kamil, “Chi’ng Çin’inin Zungarya ve Doğu Türkistan’ı İşgali”, Türkler Ansiklopedisi, çev. Bülent Keneş, 18 (2002), s. 687-702.
• Ковалевский, Егор Петрович, Странствователь По Суше и Морям, сост. И. И. Глазунова, T. 3, Типография ВР. Глазуновых, Санкт-Петербург 1871.
• Kurban, İklil, Doğu Türkistan İçin Savaş, TTK Basımevi, Ankara 1995.
• Kuropatkin, Aleksey Nikolayeviç, Asya’nın Kalbi Doğu Türkistan, çev. Feyzullah Uygur, İlgi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2016.
• Лермантов, Владимир Владимирович, “Верста”, Энциклопедический Словарь Брокгауза и Ефрона, 11 (1892), с. 51-52.
• Мейендорф, Егор Казимирович, Путешествие из Оренбурга в Бухару, Издательство «Наука», Москва 1975.
• Небольсин, Павел Иванович, “Очерки Торговли России с Средней Азией”, Записки Императорского Русского Географического Общества, 10 (1855), с. 337-373.
• Обручев, Владимир Афанасьевич, “Дневныя Записки Переводчика Путимцева и Переводчики Этих Записок”, Записки Императорского Русского Географического Общества, 53 (1817), с. 57-81.
• Özey, Ramazan, Asya Coğrafyası, Aktif Yayınevi, İstanbul 2019.
• Пржевальский, Николай Михайлович, Из Зайсана Через Хами в Тибет и на Верховья Желтой Реки, Имп. Рус. геогр. о-во, Санкт-Петербург 1883.
• Прохоров, Александр Михайлови, “Аршин”, Большой Энциклопедический Словарь, 1993, c. 79.
• Прохоров, Александр Михайлови, “Урядник”, Большой Энциклопедический Словарь, 1993, c. 1391
• Radloff, Wilhelm, Sibirya’dan Seçmeler, çev. Ahmet Temir, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1976.
• Salman, Hüseyin, “Karluklar”, TDV İslam Ansiklopedisi, 24 (2001), s. 509-510.
• Schuyler, Eugene, Turkistan; Notes of a Journey in Russian Turkistan, Khokand, Bukhara and Kuldja, Vol. 2, Scribner, Armstrong & Co, New York 1876.
• Спасский, Григорий Иванович, “Дневные Записки Переводчика Путимцева, в Проездъ его от Бухтарминской Крепости до Китайского Города Кульджи и Обратно в 1811 Году”, Сибирский Вестник, 7/1, c. 29-58; 7/2, c. 59-96; 8/3, c. 97-111; 8/4; c. 112-122 (1819).
• Спасский, Григорий Иванович, “О Торговых Сношениях России с Западным Китаем”, Москвитянин, 2/6 (1856), с. 180-210.
• Şincangning Kiskiçe Tarihi, Ürümçi 1984.
• Taşağıl, Ahmet, “Kulca”, TDV İslam Ansiklopedisi, 26 (2002), s. 354-355.
• Topsakal, İlyas, Sibirya Tarihi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2020.
• Ушаков, Дмитрий Николаевич, “Сажень”, Толковый Словарь Русского Языка, 4 (1940), c. 24.
• Валиханов, Чокан Чингисович, Собрание Сочинений В Пяти Томах, сост. Х. А. Аргынбаев, К. А. Биржанов, А. Б. Калышев, Н. Э. Масанов, T. 2, Главная Редакция Казахской Советской Энциклопедии, Алма-Ата 1985.
• Ерофеева, И. В. & Жанаев, Б. Т. & Самигулин, И. М., Путевые Дневники и Записки Российских Чиновников и Исследователей о Казахской Степи XVIII-Середины XIX Века, Астана 2012.
• Евгеньева, Анастасия Петровна, “Фунт”, Словарь Русского Языка, 4 (1988), c. 587.
• Евгеньева, Анастасия Петровна, “Рубль”, Словарь Русского Языка, 3 (1987), c. 736.
• Евгеньева, Анастасия Петровна, “Вершок”, Словарь Русского Языка, 1 (1985), c. 155.
• Евгеньева, Анастасия Петровна, “Золотник”, Словарь Русского Языка, 1 (1985), c. 1113.
• Yıldırım, Kürşat, Doğu Türkistan’ın Yer Adları, Kesit Yayınları, İstanbul 2015.
• Yorulmaz, Osman, Kazak Türkleri ile Çarlık Rusyası Arasındaki Siyasi İlişkiler, TTK Yayınları, Ankara 2013.
• Зарубин, Иван Иванович, “По Горам и Степям Средней Азии. Путевые Заметки от Москвы до Кульджи”, Русский Вестник, 144/11-12 (1879), с. 627-683.