Azerbaycan Halk Cumhuriyeti'nin Toprak Bütünlüğü Uğrunda Mücadelesi

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 438 - 469, 30.03.2024

Behman Kerimov

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1369049

Öz

Rusya İmparatorluğu'nda 1917 Şubat devriminden sonra uzun süre çarlığın sömürge esareti altında kalan yerel halk, Kuzey Azerbaycan'ın bağımsızlığı ve toprak bütünlüğü için mücadele etmeye başladı. O dönemde çeşitli güçlerin etkisiyle Lenkeran kazasında milli, demokratik, ilerici örgütler ve diğer siyasi partilerin organları kurulmaya başlandı.
Milli güçler, asayişi sağlamak amacıyla ülkedeki mevzilerini güçlendirmek için tüm imkanlarını kullansa da, bölgede faaliyet gösteren diğer güçlerin mücadelesi sonucu bölgede keyfilik hakim oldu. Bölgesinde söz sahibi olmak için burada yaşayan bolşevik-ermeni, Eser, Rus milliyetçileri savaş alanı haline gelmişti.
1919 yazında eski çar ordusunun önderliğindeki Malakan, bolşevik-ermeni eşkıyalarının Lenkeran'da yaklaşık iki yıl boyunca gerçekleştirdiği katliamlar – Türk subay Çavuş Cemal komutasındaki yerel partizan birlikleri ve Azerbaycan Milli Ordusu'nun birleşik kuvvetlerinin şehre girmesiyle sona erdi. Bölgenin milli güçlerin eline geçmesiyle Azerbaycan'ın toprak bütünlüğü yeniden sağlanmış, yerel halk katliam ve yağmalardan kurtarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan Halk Cumhuriyeti, Lenkeran bölgesi, Milli Ordu, Türk subayı Cemal çavuş, partizan grupları.

The Struggle of Azerbaijan People's Republic for Territorial Integrity

Öz

After the February revolution of 1917 in the Russian Empire, the local population, which was under the colonial slavery of the tsarism for a long time, started to fight for the independence and territorial integrity of Northern Azerbaijan. At that time, under the influence of various forces, national, democratic, progressive organizations and bodies of other political parties began to be established in Lankaran district.
Despite the fact that the national forces used all their capabilities to strengthen their position in the country for the purpose of maintaining order, arbitrariness reigned in the region as a result of the struggle of other forces operating in the region. The Bolshevik-Armenian works became a battle ground for the Russian nationalists living here to have a voice in the region.
In Lankaran for nearly two years, In the summer of 1919, massacres committed by Malakan, Bolshevik-Armenian bandits under the leadership of the former tsarist army - As a result of the great struggle of the local partisan units and the Azerbaijani National Army under the command of the Turkish officer Sergeant Jamal, it ended when the combined forces entered the city of Lankaran. The territorial integrity of Azerbaijan was restored and the local population was saved from massacres and looting by the handing over of Gaza into the hands of the national forces.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan Democratic Republic, Lankaran district, National Army, Turkish officer Jamal Sergeant, partisan groups

Kaynakça

• Azerbaycan Cümhuriyyeti Parlameti: Daxiliye nezaretine. (Bakı: 1920, 5 yanvar) // Azerbaycan Respublikası Dövlet Arşivi, Fond № 894, siyahı № 2, iş № 18, vereq 114.
• Vozzvanie k jitelyam Lenkoranskoqo uezda (Baku: 1919, 23 iyulya) // Azerbaycan Respublikası Dövlet Arşivi, Fond № 2898, siyahı №1, iş № 5, vereq 1.
• V Anqiliyskiy ştab. Kopiya v Azerbaydjanskiy Parlament // Azerbaycan Respublikası Dövlet Arşivi, Fond № 894, siyahı, № 4, iş № 97, vereq 4.
• V Anqiliyskiy ştab. Kopiya v Azerbaydjanskiy Parlament: Muqanskaya Kraevaya Uprava. (Lenkoran: 1919, 31 marta) // Azerbaycan Respublikası Dövlet Arşivi, Fond № 894, siyahı, № 4, iş № 97, vereq 7.
• Delo № 14-1919 q. Voennoe Ministesto Azerbaydjansko Respubliki // Azerbaycan Respublikası Dövlet Arşivi, Fond № 894, siyahı, № 10, iş № 133, vereq 32a-32b.
• Po svedeniyam, sobrannım mnoyu v Djavatskov uezde (çerez opros çinov uezdnoy administraçii i liç, zaslujivayuşix polnouo doveriya) polojenie v Lenkoranskom uezde, zanyatom bolşevikami takovoe (Baku: 1919, iyulya // Azerbaycan Respublikası Dövlet Arşivi, Fond № 2898, siyahı №1, iş № 5, vereq 7.
• Proşenie: Jiteley sel. Şax-Aqaça Butasarskoqo obşestva, Lenkoranskoqo uezda. İsmaila Kerbalay Aşum oqlı, Ferziya Sadıx oqlı, Qamid Aqad oqlı i Qabiba Kerbalay Amanulla oqlı, jivuşix v svoem sele. Qospodinu Bakinskomu qubernatoru (1919, 23 noyabrya) // Azerbaycan Respublikası Dövlet Arşivi, Fond № 894, siyahı, № 4, iş № 115, vərəq - 33a-33b.
• Raport. Azerbaydjansko Respublika Osobo-Upolnomoçennıy po upr. Lenkoranskoqo uezda: Qospodinu Ministru Vnutrennix Del (Lenkoran: 1920, 6 marta) // Azerbaycan Respublikası Dövlet Arşivi, Fond № 894, siyahı, № 7, iş № 26, vərəq - 72.
• Raport. Predsedatelyu soveta ministrov (Baku: 1919, iyulya) // Azerbaycan Respublikası Dövlet Arşivi, Fond № 2898, siyahı №1, iş № 5, vərəq – 6.
• Azerbayсan Halq Cümhuriyyeti (1918-1920): Parlament (Stenoqrafik hesabatlar): [I ciltde]. Azərbaycan Respublikası Nazirler Kabinetinin yanında Baş Arşiv İdaresi. Bakı: Azerbaycan, cilt 1. 1998.
• Adres-Kalendar Azerbaydjanskoy Respubliki na 1920-y q. / Otvetstvennıy za vıpusk: V. Baxmanlı. - Baku: “Naqıl Evi”.- 2011.
• Alizade, N. Lenkeran qezası zehmetkeşlerinin sovet hakimiyyetinin qlebesi ve möhkemlendirilmesi uğrunda mübarizesi tarihindən. Bakı: Azərbaycan Dövlət nəşriyyatı, 1963.
• Alizade, N. Azerbaycanda Sovet hakimiyyetinin qelebesi uğrunda mübarize tarihinden (Lenkeran qəzası zehmetkeşlərinin Sovet hakimiyyetinin qelebesi və möhkemlenmesi uğrunda mübarizesi). Bakı: Azerneşr, 1974.
• Qasımlı, M. C. Birinci dünya müharibesi illerinde böyük dövletlerin Azerbaycan siyaseti (1914-1918-ci iller): [3 hissede, III hisse] (senedler, materiallar, xeriteler ve şekiller). Bakı: “Adiloğlu” neşriyyatı, III hisse. 2004.
• Memmədzade, M. B. Milli Azerbaycan herekatı. Bakı: Nicat, 1992.
• Mirhadiyev, M. M. Azerbaycanda proletar diktaturasının ilk hakimiyyet orqanlarının – inqilab komitelerinin teşkili // Azerbaycan Sovet Sosialist Respublikasının 40 illiyi. Bakı: 1960, s. 54-84.
• Rəsulzadə, M. Ə. Azərbaycan Cümhuriyyeti. Bakı: Elm, 1990.
• Mirzə Bala. Cemal Paşa (Lenkeran isyanının 15-nci yıl dönümü münasibetile) // İstanbul: Kurtuluş, 1935. № 10, s. 275-278.
• Astarineç. Azerbaydjanskaya Astara // Azerbaydjan. 1919, 12 iyulya, s. 4.
• V Lenkorani // Azerbaydjan. 1919, 17 sentyabrya, s. 4.
• V Lenkorani // Azerbaydjan. 1919, 13 noyabrya, s. 4.
• Deputaçiya Lenkorançev // Kaspiy. 1919, 3 yanvarya(21 dekabrya), s. 4.
• Deputaçiya Lenkoranskix musulman u komanduyuşeqo soyuznımi voyskami // Azerbaydjan. 1919, 2 fevralya (20 yanvarya), s. 3.
• İz Rosskoy Astarı // Azerbaydjan. 1918, 8 noyabrya (26) oktyabrya, s. 4.
• İstoriya Azerbaydjana po dokumentam i publikaçiyam. Pod redakçiey akademika Z. M. Buniyatova. Baku: Elm, 1990.
• K polojeniyu v Lenkorani. Lenkoranskaya deputaçiya u Nuru Paşa // Azerbaydjan. - 1918, 4 noyabrya (22) oktyabrya, s. 4.
• K otstavke kabineta N-b. Usubbekova: İz Lenkorani // Azerbaydjan. 1919, 3 oktyabrya, s. 4.
• Lenkorani. Vokruq Azerbaydjanskoqo parlamenta: Pismo iz Lenkorani. Predsedatelyu Azerbaydjanskoqo parlamenta // Azerbaydjan. 1918, 11 dekabrya (28 noyabrya), s. 3.
• Lenkoran. Zayavlenie predstaviteley russkoqo naseleniya // Azerbaydjan. 1919, 14 oktyabrya, s. 4.
• Lenkoran (Ot naşeqo korrespondenta) // Azerbaydjan. 1919, 14 iyulya, s. 4.
• Lenkoran (Ot naşeqo korrespondenta) // Azerbaydjan. 1919, 20 iyulya, s. 3.
• Lenkoran (Ot naşeqo korrespondenta) // Azerbaydjan. 1919, 27 iyulya, s. 3.
• Lenkoran (Ot naşeqo korrespondenta) // Azerbaydjan. 1919, 20 avqusta, s. 3.
• Lenkoran (Ot naşeqo korrespondenta) // Azerbaydjan. 1919, 30 avqusta, s. 4.
• Lenkoran (Ot naşeqo korrespondenta) // Azerbaydjan. 1919, 7 oktyabrya, s. 4.
• Lenkoraneç. V Lenkoranskom uezde // Kaspiy. 1919, 5 yanvarya (23 dekabrya), s. 4.
• Lenkoraneç. Lenkoran (ot sobstvennoqo korrespondenta) // Azerbaydjan. 1919, 5 iyulya, s. 5.
• Lenkoraneç. Lenkoran (Ot naşeqo korrespondenta) // Azerbaydjan. 1919, 3 iyulya, s. 3.
• Lenkoraneç. Lenkoran (Ot naşeqo korrespondenta) // Azerbaydjan. 1919, 19 iyulya, s. 3.
• Lenkoraneç. Lenkoran (Ot naşeqo korrespondenta) // Azerbaydjan. 1919, 24 iyulya, s. 4.
• M-n. Preslovutıy muqanskiy sezd // Azerbaydjan. 1919, 14 (1) yanvarya, s. 4.
• Po Azerbaydjanu: Qolodayuşee selenie // Azerbaydjan. 1920, 11 января, s. 3.
• Salman bek. Lenkoran (ot naşeqo speçialnıe korrespondenta) // Azerbaydjan. 1919, 22 августа, s. 4.
• Teymurbek. Lenkoran (ot naşeqo speçialnıe korrespondenta) // Azerbaydjan. 1919, 3 sentyabrya, s. 4.
• Teymurbek. Eddı-Oymaq (Ot naşeqo korrespondenta) // Azerbaydjan. 1919, 2 oktyabrya, s. 3.
• Xodataystvo lenkoranskix musulman // Azerbaydjan. 1919, 4 yanvarya (22 dekabrya 1918 q.), s. 3.