1770-1790 Yılları Arasında Osmanlı Yelkenli Donanması ve Avrupa'daki Konumu

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 202 - 238, 30.03.2024

Enes Depe

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1416588

Öz

Osmanlı donanması, 15. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Akdeniz’in ve Avrupa’nın önde gelen donanmalarından biri olmuş ve 20. yüzyıla kadar bu durum devam etmiştir. Ancak Osmanlı donanmasının sayısal büyüklüğü hakkında sınırlı sayıda araştırma yapıldığından, bu donanmayı diğerleri ile doğru bir zeminde kıyaslamak çoğu dönem için mümkün olmamıştır.
Bu araştırmada, 1770-1790 yılları arasında Osmanlı donanmasının envanterine giren tüm yelkenli savaş gemilerinin tespiti üzerinden bir mukayese denemesine girişilmiştir. Beş yıllık periyotlar halinde Osmanlı donanmasının yıllara göre mevcudu ve gemi edinme potansiyeli açığa çıkarılmıştır. Detaylı şekilde bilinen Osmanlı gemileri, Avrupa donanmalarının yelkenli gemileri ile mukayese edilmiştir.
Cezayirli Gazi Hasan Paşa’nın kaptanıderyalık dönemi olan 1770-1790 yılları arası, aynı zamanda Osmanlı donanmasının bir değişim ve dönüşüm geçirdiği periyot olmuştur. Bu değişim ve dönüşüm donanma envanterine yansıdığı gibi, Osmanlı donanmasının kompozisyonu Avrupa donanmaları ile kıyaslanmıştır. Daha önce denenmemiş olan bu yöntem sayesinde, Osmanlı donanmasının Avrupa donanmaları arasındaki itibari konumunu tespit etmek de mümkün olabilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı donanması, Cezayirli Gazi Hasan Paşa, 18. yüzyıl, denizcilik tarihi, yelkenli gemiler

The Ottoman Sailing Navy and Its Position in Europe Between 1770-1790

Öz

The Ottoman navy became one of the leading navies of the Mediterranean and Europe since the second half of the 15th century, and this situation continued until the 20th century. However, since limited research has been done on the numerical size of the Ottoman navy, it has not been possible to compare this navy with others on an accurate basis for most periods.
In this research, a comparison attempt was made by identifying all sailing warships that entered the inventory of the Ottoman Navy between 1770 and 1790. In five-year periods, the size of the Ottoman navy and its ship acquisition potential were revealed. Ottoman ships, known in detail, have been compared with the sailing ships of European navies.
The period between 1770 and 1790, during which Algerian Gazi Hasan Pasha was the captain pasha, was also a period in which the Ottoman navy underwent a change and transformation. This situation was reflected in the naval inventory, and the composition of the Ottoman navy was compared with European navies. Due to this method, which has not been tried before, it is possible to determine the numerical position of the Ottoman navy among European navies.

Anahtar Kelimeler

Ottoman navy, Algerian Gazi Hasan Pasha, 18th century, maritime history, sailing ships

Kaynakça

• BOA (Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi)
• AE. SSLM.III 24671, 23959. , C. AS. 47347.
• C. BH. 1807, 2116, 2373, 2515, 2767, 2916, 3607, 3933, 3953, 4034, 4041, 4208, 4335, 4691, 5462, 5744, 6050, 6456, 7200, 7261, 7437, 7875, 8380, 8461, 9065, 9239, 9336, 9337, 9342, 9564, 9841, 9870, 10042, 10176, 10488, 10636, 10811, 10920, 11160, 11192, 11194, 11504, 11612, 11760, 11813, 11840, 11949.
• HAT 8512, 9731, 10631, 10670, 10713.
• D. BŞM. d. 2150, 4467.
• D. BŞM. TRE. d. 15002, 15009, 15042, 15051, 15052, 15060.
• KK. d. 5723, 5726.
• MAD. d. 2925, 3014, 3365, 4122, 3988, 10384, 10390, 10391, 10392, 10395, 10396, 10406, 10412, 19525.
• DTA (İstanbul Deniz Müzesi Deniz Tarihi Arşivi)
• TRS. d. 15, 19, 23, 27, 31, 34, 37, 40, 42, 49, 52, 56.
• Ahmed Cavid Bey, Hadîka-i Vekâyi‘, (Haz: Adnan Baycar), Ankara 1998.
• Ahmed Vâsıf Efendi, Mehâsinü’l-Âsâr ve Hakâikü’l-Ahbâr, (Haz: Mücteba İlgürel), İstanbul 1978.
• Ahmed Vâsıf Efendi, Mehâsinül-Âsâr ve Hakāikü’l-Ahbâr, (Haz. Mücteba İlgürel), Ankara 1994.
• Çalışkan, Muharrem Saffet, (Vekāyi‘nüvis) Enverî Sadullah Efendi ve Tarihinin I. Cildinin Metin ve Tahlili (1182 – 1188 / 1768 – 1774), Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2000.
• Çınar, Ali Osman, Mehmed Emin Edîb Efendi’nin Hayatı ve Târîh’i, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1999.
• Çiçek, Hikmet, (Vekāyi‘nüvis) Sadullah Enverî Efendi ve Tarihi’nin II. cildinin metin ve tahlili (1187-1197/1774-1783), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 2018.
• Hamid-i Evvel ve Mahmud-ı Sani Zamanlarında Mevcud Donanma Defteri, İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi, TY 8827.
• Müellifi Meçhul Bir Rûznâme: Osmanlı – Rus Harbi Esnasında Bir Şahidin Kaleminden İstanbul (1769-1774), (2. Baskı), (Haz. Süleyman Göksu), İstanbul 2016.
• Sağlam, Nevzat, Ahmed Vâsıf Efendi ve Mehâsinü’l-Âsâr ve Hakā’ikü’l-Ahbâr’ı 1166-1188/1752-1774 (İnceleme ve Metin), Ankara 2020.
• Taylesânîzâde Hâfız Abdullah Efendi Tarihi: İstanbul’un Uzun Dört Yılı (1785-1789), (Haz. Feridun M. Emecen), İstanbul 2003.
• Aydın, Yusuf Alperen, Sultanın Kalyonları: Osmanlı Donanmasının Yelkenli Savaş Gemileri (1701-1770), İstanbul 2011.
• Bostan, İdris, Kürekli ve Yelkenli Osmanlı Gemileri, İstanbul 2005.
• Depe, Enes, Eski ve Yeni Arasında Osmanlı Donanması: 1770-1790, Basılmamış Doktora Tezi, Eskişehir 2023.
• Dümen, Erdoğan, Denizde Yıllar Boyu Anadolu Türkleri 1081 – 1922 (Onsekizinci Yüzyıl), İstanbul 1993.
• Gencer, Ali İhsan, Bahriye’de Yapılan Islâhât Hareketleri ve Bahriye Nezâreti’nin Kuruluşu (1789-1867), Ankara 2001.
• Glete, Jan, Navies and Nations: Warships, Navies and State Building in the Europe and America, 1500-1860, v. 2, Stockholm 1993.
• Noyan, Bahri S., “Eski Gemilerimizin İsimleri”, Hayat Tarih Mecmuası, 1/14 (1978), s. 91-94.
• Panzac, Daniel, Osmanlı Donanması (1572-1923), (Çev. Ahmet Maden, Sertaç Canpolat), İstanbul 2018.
• Tredrea, John ve Sozaev, Eduard, Russian Warships in the Age of Sail 1696-1860: Design, Construction, Careers and Fates, Barnsley 2010.
• Winfield, Rif ve Roberts, Stephen S., French Warships in the Age of Sail 1626-1786: Design, Construction, Careers and Fates, Barnsley 2017.
• Zorlu, Tuncay, Osmanlı ve Modernleşme: III. Selim Dönemi Osmanlı Denizciliği, İstanbul 2014.