A Name in the Shadow of Necip Melhame: Selim Raad Efendi

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 1597 - 1620, 30.09.2024

Ahmet Yadi

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1453449

Öz

In the 19th century, with the Tanzimat and Islahat edicts, non-Muslims began to find more space for themselves in the Ottoman bureaucracy. During the reign of Abdulhamid II, there was a significant increase in the number of non-Muslims in the bureaucracy. It is noteworthy that Arabs took part in the bureaucracy during this period. Among these people, brothers Selim and Necip Melhame are among the most important. Selim Raad Efendi was Necip Melhame's brother-in-law and gained a place in the Ottoman bureaucracy as a result of this kinship. His first job was as the French chief clerk at the Bulgarian Commissariat headed by his brother-in-law Necip Melhame. After Necip Melhame's resignation as Bulgarian Commissioner, he did not continue in this position. He was then appointed as a member of the Council of State. While he was in this position, he was assigned to resolve some issues in Bulgaria. He also received the concession of Beirut electric tramway. He was known as Necip Melhame's man during the reign of Abdulhamid II. As a matter of fact, Selim Raad Efendi was dismissed from the civil service at a time of intense pressure and accusations against the Melhame family with the declaration of the Constitutional Monarchy II. In 1917, Necip Melhame and Selim Raad Efendi were exiled to Beysehir on the grounds that they were involved in some activities to change the government. They were then released with the right to go wherever they wished.
In this study, it has been tried to examine what kind of duties Selim Raad Efendi held thanks to his kinship with Necip Melhame. The main sources of the study are Ottoman archival records as well as periodicals.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Bureaucracy, Abdulhamid II, Necip Melhame, Selim Raad Efendi.

Necip Melhame’nin Gölgesinde Bir İsim: Selim Raad Efendi

Öz

19. yüzyılda Tanzimat ve Islahat fermanlarıyla birlikte Osmanlı bürokrasisinde gayrimüslimler kendilerine daha çok yer bulmaya başladılar. Sultan II. Abdülhamid devrinde bürokrasideki gayrimüslim sayısında önemli bir artış olmuştur. Bu dönemde özellikle Arapların bürokraside yer alması dikkate değerdir. Bunlar içerisinde Selim ve Necip Melhame kardeşler öne çıkanlar arasında yer almaktadır. Selim Raad Efendi ise Necip Melhame’nin kayınbiraderi olup Osmanlı bürokrasisinde akrabalık ilişkisi neticesinde yer edinmiştir. İlk görevi eniştesi Necip Melhame’nin başında bulunduğu Bulgaristan Komiserliği Fransızca başkatipliğidir. Necip Melhame’nin Bulgaristan Komiserliği’nden ayrılmasını müteakip kendisi de göreve devam etmemiştir. Daha sonra Şûrâ-yı Devlet azalığına atanmıştır. Bu görevdeyken Bulgaristan’daki bazı meselelerin halledilmesi için görevlendirilmiştir. Ayrıca Beyrut Elektrikli Tramvay İmtiyazını almıştır. Kendisi II. Abdülhamid Dönemi’nde Necip Melhame’nin adamı olarak tanınmıştır. Nitekim II. Meşrutiyet’in ilanıyla Melhame ailesine karşı yoğun baskı ve suçlamalar yapıldığı sırada Selim Raad Efendi memuriyetten çıkarılmıştır. 1917 yılında Necip Melhame ve Selim Raad Efendi, hükümeti değiştirmeye yönelik bazı faaliyetlerde bulunduğu gerekçesiyle Beyşehir’e sürgün edilmişlerdir. Daha sonra kendilerine istedikleri yere gitme hakkı verilerek serbest bırakılmışlardır.
Çalışmada Selim Raad Efendi’nin Necip Melhame ile olan akrabalık bağı sayesinde hangi görevlerde bulunduğu ele alınmaya çalışılmıştır. Çalışmanın ana kaynaklarını Osmanlı arşiv kayıtları ile birlikte süreli yayınlar oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Bürokrasisi, II. Abdülhamid, Necip Melhame, Selim Raad Efendi

Kaynakça

• T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Babıâli Evrak Odası Evrakı (BEO), 1609/120625, 1851/138793, 1860/139451, 1912/143351, 1917/143709, 2092/156893, 2805/210312, 2820/211484, 2827/211984, 2840/212984, 2083/216213, 3067/229993, 3170/237706, 3170, 237707, 3211/240810, 3319/248904, 3360/251952.
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Dördüncü Şube (DH. EUM. 4. Şb), 17/43.
• Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKT), 637/14, 1047/48, 1098/42, 2589/15.
• Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Defterleri (DH. SAİD.d), 165/321.
• Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH. ŞFR), 79/183, 93/50, 366/56.
• Hariciye Nezareti Sofya Sefareti (HR. SFR.04), 544/29, 544/31, 570/55.
• Hariciye Nezareti Tahrirât-ı Hariciye Odası (HR. TH), 7/58.
• İrade Dahiliye (İ. DH), 1400/26.
• İrade Dosya Usulü İradeler Tasnifi (İ. DUİT), 145/109.
• İrade Eyalet-i Mümtâze (Bulgaristan) (İ. MTZ (04)), 21/1386.
• İrade Hususi (İ. HUS), 96/83, 99/125, 106/69.
• İrade Taltifat (İ. TAL), 21/1427, 31/17, 245/37, 249/37, 266/12, 281/69.
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV), 113/52.
• Sadaret Eyalet-i Mümtâze Bulgaristan (A. MTZ (04)), 69/27, 69/57, 71/64, 74/3, 75/21, 143/58, 143/72, 147/60.
• Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi (A. MKT. MHM), 550/22.
• Sadaret Mukavelenameler (A. DVN. MKL), 46/4.
• Şûrâ-yı Devlet (ŞD), 1223/6, 1224/55, 1225/34, 1235/19, 3195/12, 3195/18, 3195/18, 3196/52.
• Şûrâ-yı Devlet Sicill-i Ahvâl İdaresi (ŞD. SAİD), 21/12.
• Yıldız Perakende Zabtiye (Y. PRK. ZB), 29/69, 32/7.
• Yıldız Sadaret Hususi (Y. A. HUS), 469/79, 470/79, 504/71.
• Yıldız Sadaret Resmi (Y. A. RES), 136/62.
• Tuna, 238, 246, 291, 380.
• Yeni Gazete, 82.
• Ayar, Mesut, “Osmanlı’da İlk Elektrikli Tramvay ve Şehir Elektriği İşletme: Şam’da Elektrikli Tramvay ve Şehir Aydınlatması”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 29 (2013), ss. 107-144.
• Aydın, Bilgin, “Divan-ı Hümayun Tercümanları ve Osmanlı Kültür ve Diplomasisindeki Yerleri”, Osmanlı Araştırmaları, 29 (2007), ss. 41-86.
• Aydın, Mahir, “Bulgaristan Komiserliği”, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, 17/21 (1997), ss. 71-120.
• Balcı, Sezai, Babıali Tercüme Odası, Libra Yayınları, İstanbul 2018.
• Birecikli, İhsan Burak ve Fahri Maden, “Yıldız Suikasti: Ermeni Komitacıların Sultan Abdülhamid’e Karşı Düzenlemiş Oldukları Bombalı Saldırı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 23/67-68-69 (2007), ss. 399-424.
• Can, Ömer Faruk, Bir Osmanlı Aydın ve Bürokratı: Azmzade Sadık El-Müeyyed Paşa’nın Hayatı ve Faaliyetleri (1860-1910), Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2022.
• Duygu, Zafer, İslâm ve Hristiyanlık (Hristiyanlara Göre İki Dinin Karşılaştırması ve İlk Etkileşimler), Timaş Yayınları, İstanbul 2021.
• Engin, Vahdettin, “Sultan II. Abdülhamid’e Düzenlenen Ermeni Suikastı ve Bu Sebeple Belçika ile Yaşanan Diplomatik Kriz”, Belleten, 59/225 (1995), ss. 413-428.
• Gün, Ömer, Meşrutiyet’ten Mütareke’ye Konya’ya Sürgün (1876-1918), Basılmamış Doktora Tezi, Konya 2021.
• Hut, Davut, “Osmanlı Arap Vilayetleri, Arabizm ve Arap Milliyetçiliği”, Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Ortadoğu Özel Sayısı (2016), ss. 105-150.
• Karaçoban, Turgut, Osmanlı Bürokrasisinde Melhame Kardeşler ve Faaliyetleri, Basılmamış Doktora Tezi, Sakarya 2023.
• Kılıç, Musa, “Sicill-i Ahvâl Kayıtlarına Göre II. Abdülhamid Dönemi Osmanlı Bürokrasisinde Yahudi Memurlar”, OTAM, 31 (2012), ss. 129-155.
• Kırmızı, Abdülhamit, “II. Abdülhamid’in Hıristiyan Memurları”, Sultan II. Abdülhamid ve Dönemi, TBMM Milli Saraylar, İstanbul 2017, ss. 654-664.
• Kırmızı, Abdülhamit, “Osmanlı Bürokrasisinde Gayrimüslim İstihdamı”, Divan İlmi Araştırmalar, 13 (2002), ss. 295-306.
• Korkmaz, Mehmet, “Geç Dönem Osmanlı Bahriyesinde İstihdam Edilen Gayrimüslimler Hakkında Bazı Tespitler (1850-1918)”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 7/1 (2021), ss. 67-98.
• Kuneralp, Sinan, Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922), İsis Yayınları, İstanbul 1999.
• Makzume, Erol, Sultan II. Abdülhamid Hizmetinde Selim Melhame Paşa ve Ailesi, MD Basımevi, İstanbul 2019.
• Orhonlu, Cengiz, “Osmanlı Devleti’nde Tercümanlık”, Atatürk Konferansları V (1971-1972), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1975, ss. 15-23.
• Polat, Hasan Ali, “II. Meşrutiyet’in İlânı Sonrasında “Devr-i Sâbık” Memurlarının Durumları”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 9/17 (2019), ss. 134-157.
• Sefer, Semih, Lorandolar ve Tubiniler (Osmanlı Devleti’nde Levanten Banker Aileler ve Faaliyetleri), Albaraka Yayınları, İstanbul 2020.
• Sinanoğlu, Mustafa, “Melkâiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 29, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2004, ss. 84-85.
• Taşkın, Emine, Necib Melhame’nin Siyasi Hayatı (1856-1927), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2019.
• Ünlü, Mucize, “II. Abdülhamid Döneminde Bulgaristan’da Ermeni Ayrılıkçı Faaliyetleri”, Prof. Dr. Mehmet Ali Ünal’a Armağan (Türk Tarihi Araştırmaları), Berikan Yayınevi, Ankara 2018, ss. 394-416.
• Ünver, Metin ve Murat Hulkiender, II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı Fransız İlişkilerinde Krizler ve Çatışmalar 1901 Hadisesi (Lorando ve Tubini Meselesi), İlgi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2018.
• Ürkmez, Naim ve Uğur Akbulut, “Sultan II. Abdülhamid’in Başkâtibi Tahsin Paşa”, Belleten, 86/306 (2022), ss. 641-681.