Osmanlı Devleti’nde Reddedilen Marka Tescil Başvuruları Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 889 - 921, 30.09.2024

Tolga Akay

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1454904

Öz

Osmanlı Devleti’nde marka hukuku 1871 tarihli Alamet-i Farika Nizamnamesi ile başlamıştır. Aynı kanun 1888 yılında bazı ilaveler ile güncellenmiştir. 1888 tarihli Osmanlı marka kanununda marka olarak kabul edilemeyecek resim ve işaretler hakkında genel bir çerçeve çizilmemekle birlikte asayiş, adap ve ahlaka aykırı markaların tescil edilmeyeceği kanunun 2. Maddesinde belirtilmiştir. Nizamnameye eklenen ve kapsamları belirsiz bu kavramlar sebebiyle özellikle 1900’lü yılların başından itibaren birçok marka tescil başvurusu reddedilmiştir.
Bu çalışmada Osmanlı arşiv belgeleri temel alınarak marka tescil başvurularında inceleme aşaması ve incelemeler neticesinde reddedilen markaların özellikleri üzerine durulmaktadır. Marka tescil süreçlerinde yer alan birimlerin ret gerekçelerinin tespiti ile II. Abdülhamid döneminin siyasi ve sosyal havasının marka işaretlerine yansımalarının boyutunun tespit edilmesi amaçlanmıştır. Dönemin ayrılıkçı unsurlarının siyasi imalarının ve devletin bakış açısının markalar üzerinden okunması bu makalenin temel amacını teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Marka, Mugayir, Zabtiye Nezareti, Yıldız.

An Assessment on Trademark Applications Rejected in the Ottoman State

Öz

Trademark law in the Ottoman Empire started with the Trademark Law in 1871. The same law was updated with some additions in 1888. Although there is no information about images and signs that cannot be accepted as trademarks in the Ottoman trademark law of 1888, it is stated in Article 2 of the law that trademarks that violate security and morality will not be registered. Due to these concepts added to the regulation and whose scope is unclear, many trademark registration applications have been rejected, especially since the early 1900s.
This study focuses on the examination phase of trademark registration applications based on Ottoman archive documents and the characteristics of the trademarks that are rejected as a result of the examinations. It is aimed to determine the rejection reasons of the units involved in the trademark registration processes and to determine the extent of the reflection of the political and social atmosphere of the Abdulhamid II, period on the brand signs. The main purpose of this article is to read the political implications of the separatist elements of the period and the perspective of the state through brands.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Brand, Contrary, Police Department, Star

Kaynakça

• T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO) 169/12646; 785/58842; 2398/179829; 2956/221656.
• Dâhiliye Mektubî Kalemi (DH. MKT) 1951/60; 58/32; 247/19; 511/55; 877/10.
• Hariciye İstişare Odası (HR. HMŞ, İŞO) 94/23.
• Hariciye İdare (HR. İD) 1167/44; 1167/45; 1168/36.
• Hariciye Mektubi Kalemi (HR. MKT) 825/6.
• Hariciye Tahrirat (HR. TH) 197/6; 206/93; 280/106; 313/46.
• Hatt-ı Hümayun (HAT)296/17621.
• Şûrâ-yı Devlet (ŞD) 1205/33; 3019/17.
• Zabtiye Nezareti Evrakı (ZB) 361/2; 361/11; 361/100; 361/101; 361/106; 361/112; 361/117; 361/12; 361/121; 361/125; 361/126; 361/137; 361/14; 361/143; 361/144; 361/145. 361/15; 361/31; 361/33; 361/34; 361/25; 361/26; 361/48; 361/70; 361/76; 361/77; 361/82; 361/93; 361/150; 362/123; 362/34; 362/31; 362/38; 362/43; 362/55; 362/56; 362/58; 362/63; 362/64; 362/66; 362/70; 362/71; 362/80; 362/81; 362/82; 362/86; 362/87; 362/88; 362/92; 362/104; 363/10; 363/16; 363/18; 363/2; 363/5; 363/39; 363/40; 363/7; 363/47; 363/74; 363/94; 363/99; 363/107; 363/124; 364/43; 364/50; 364/63; 364/67; 364/70; 364/71; 364/75; 364/8; 364/9; 50/12; 50/13; 50/18; 50/25; 50/30; 361/55.
• Akay, Tolga, “Osmanlı Devleti’nde Arma-i Osmânî ve Tuğrâ-yi Hümâyûn’un Alâmet-i Farika Olarak Kullanımı”, Kafkas Üniversitesi SBE Dergisi, 1(9), 2012, s. 1 – 15.
• Akay, Tolga, Osmanlı Devleti’nde Fikri Mülkiyet Hakları (1850-1914), İstanbul, 2021.
• Akay, Tolga, “Osmanlı Devleti’nde Marka Hukukunun Gelişimi”, TBB Dergisi, 126, (2016), s. 364 – 392.
• Çakır Katok, Betül, “Cumhuriyet Dönemi Sigara Tescileri 1923-1936)”, Social Scientes Studies Journal, 6(62), (2020), s. 2095-2107.
• Deringil, Selim, İktidarın Sembolleri ve İdeoloji, II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909), Çev. Gül Çağalı Güven İstanbul, 2002.
• Fabrika Ma’mulâtıyla Eşya-yı Ticariyeye Mahsus Alâmet-i Farikalara Dair Nizamname, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1287.
• Kala, Ahmet, İnce, İrfan, Alamet-i Farika’dan Marka’ya, Ankara, 2009.
• Kıranlar, Safiye, “Cumhuriyet Döneminde Markalaşma Sürecinin Analizi (1923-1931)”, Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 4(2), 2019, s. 642-664.
• www.stock.com.tr/archives/
• Yazıcı, Serkan; Turan, Tufan, “Alamet-i Farika Defterlerine Göre Cumhuriyet Dönemi Marka Kültürünün Analizi”, Üçüncü İktisat Tarihi Kongresi Bildiriler-1, İzmir, 2019, s. 397-406.