Administrative, Social and Demographic Structure of Podgorica District in the 16th Century

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 1406 - 1441, 30.09.2024

Şenay Öztürk Yılmaz

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1476127

Öz

Today, the capital of Montenegro and the largest city of the country, Podgorica was located in the Rumeli Province under the Ottoman rule. Being a frontier city, being on important trade routes, and fertile lands made the city important in every period. The city, which was the scene of a struggle for dominance between Venice and the Ottomans, was conquered during the reign of Mehmed the Conqueror and connected to the Alexandria (Shkodra) Sanjak, which was established in 1479. The fact that it was located in a mountainous and difficult to defend location prompted the Ottomans to build and fortify many castles in and around Podgorica. Podgorica City was a remarkable city located on the Adriatic coast with its bridges, rivers, castles and magnificent natural beauties.
In the study; The situation of Podgorica District under Ottoman rule in the 16th century will be examined. Information will be given about the administrative, demographic and social structure of the city center and rural area, and the information will be evaluated in the context of cause-effect relationship. In the study, first hand sources, cadastral and mühimme books were used. It is striking that there are few studies on Podgorica and its surroundings during Ottoman rule. This study aims to contribute to the history of the region.

Anahtar Kelimeler

Rumelia, Alexandria (Shkodra), Podgorica, Montenegro, Ottoman Cities

XVI. Yüzyılda Podgoriçe Kazâsı’nda İdari, Sosyal ve Demografik Yapı

Öz

Günümüzde Karadağ’ın başkenti ve ülkenin en büyük şehri olan Podgoriçe, Osmanlı idaresinde Rumeli Eyaleti’nde yer alıyordu. Bir serhat şehri olması, önemli ticaret yolları üzerinde bulunması, verimli arazileri şehri her dönem önemli kıldı. Venedik ve Osmanlılar arasında hâkimiyet mücadelesine sahne olan şehir, Fatih Sultan Mehmed döneminde fethedilerek 1479 yılında kurulan İskenderiye (İşkodra) Sancağı’na bağlandı. Dağlık ve savunması zor bir mevkide bulunması, Osmanlıları Podgoriçe ve civarında birçok kale yapmaya, bu kaleleri tahkim etmeye sevk etti. Podgoriçe Şehri, köprüleri, nehirleri, kaleleri ve muazzam tabii güzellikleri ile Adriyatik kıyısında yer alan dikkat çeken bir şehirdi.
Bu çalışmada Podgoriçe Kazası’nın XVI. yüzyılda Osmanlı idaresindeki durumu incelenecektir. Şehir merkezinin ve kırsal alanın idari, demografik ve sosyal yapısı hakkında bilgi verilecek, tespit edilen bilgiler sebep-sonuç ilişkisi bağlamında değerlendirilmeye çalışılacaktır. Çalışmada birinci el kaynaklardan tahrir ve mühimme defterleri kullanılmıştır. Osmanlı hâkimiyetinde Podgoriçe ve çevresi ile ilgili çalışmaların azlığı dikkat çekicidir. Bu bağlamda çalışma ile bölge tarihine katkı sağlamak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Rumeli, İskenderiye (İşkodra), Podgoriçe, Karadağ, Osmanlı Şehirleri

Kaynakça

• T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi
• Tapu Tahrir Defterleri (TTD.)
• BOA, TTd. 17 (H. 890/M.1485).
• BOA., TTd. 367 (H. 937/M.1530).
• BOA. TTd., 500 (H.978/M.1570).
• ADVNSMHM.d. 2-1764, (09.02.964- 12 Aralık 1556).
• ADVNSMHM.d. 7-488, 7 Cemaziyelahir sene 975 (9 Aralık 1567).
• ADVNSMHM.d. 14-371 14 Rebiülevvel 978 (16 Ağustos 1570).
• ADVNSMHM.d. 34-259 12 Safer 986 (20 Nisan 1578).
• ADVNSMHM.d. 40-424 18 Şaban 987 (10 Ekim 1579).
• ADVNSMHM.d. 40-444, 20 Şaban 987 (12 Ekim 1579).
• ADVNSMHM.d. 42-950, 13 Zilkade 988 (20 Aralık 1580).
• ADVNSMHM.d. 46-171, 18 Şaban 989 (17 Eylül 1581).
• ADVNSMHM.d. 116-1224, Evâsıt-ı Cemaziyelevvel 1121. (19-28 Temmuz 1709).
• İbnü’l-Emin, Evkaf
• İE.EV. 23-2792, 26. Cemaziyelahir, 1103 (15 Mart 1692).
• Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadîme Arşivi Tapu Tahrir Defterleri (TKGM. KKA.TTd.)
• TKGM. KKA. TTd.93 (H.990/M.1582).
• 367 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rumili Defteri ile 94 ve 1078 Numaralı Avlonya Livâsı Tahrir Defterleri (926-1520/937-1530) III, Dizin, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2008.
• 367 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rumili Defteri ile 94 ve 1078 Numaralı Avlonya Livâsı Tahrir Defterleri (926-1520/937-1530) IV, Tıpkıbasım, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları Ankara 2008.
• Afyoncu, Erhan, “Türkiye’de Tahrir Defterlerine Dayalı Olarak Hazırlanmış Çalışmalar Hakkında Bazı Görüşler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 1, S. 1, 2003, ss. 267-286.
• Arıkan, Zeki, “Tahrir Defterlerinde Geçen Deyimler”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, C. 16, S. 16, İstanbul 1996, ss. 1-13.
• Ayni Ali Efendi, Osmanlı İmparatorluğunda Eyalet Taksimatı, Toprak Dağıtımı ve Bunların Mali Güçleri, Çev. Hadiye Tuncer, , Gürsoy Basımevi, Ankara 1904.
• Barkan, Ömer Lütfi, Hüdavendigar Livası Tahrir Defterleri, Yayına Hazırlayanlar Ömer Lütfü Barkan-Enver Meriçli, TTK., Ankara 1988.
• Bayramoğlu Alada, Adalet, , Osmanlı Şehrinde Mahalle, Sümer Kitabevi, İstanbul 2008.
• Castellan, Georges, Balkanların Tarihi, İstanbul 1993.
• Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. I, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1971.
• Emecen, Feridun, “Bennak”, DİA., C. 5, İstanbul 1992, ss. 458-459.
• Emecen, Feridun, “Çift Resmi”, DİA., C. 8, İstanbul 1993, ss. 309-310.
• Emecen, Feridun, “Mufassaldan İcmale”, Osmanlı Araştırmaları, C. 16, S. 16, İstanbul 1996, ss. 37-44.
• Ergenç, Özer, “Osmanlı Şehrindeki Mahallenin İşlevleri ve Nitelikleri Üzerine”, Osmanlı Tarihi Yazıları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2013, ss. 75-84.
• Gençoğlu, Mustafa, “İşkodra Vilayeti’nin İdari Taksimatı ve Yapısı (1867/1868-1908)”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 13, S. 3, Manisa 2015, ss. 259-290.
• Göyünç, Nejat, “Hane Deyimi Hakkında”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S. 32, İstanbul 1979, ss. 331-348.
• Işık, Mustafa-Zeki Çevik, 17 Numaralı, “H. 890/ M. 1485-86 Tarihli Tapu Tahrir Defterine Göre Nefs-i İpek”, Balkanlar’da Osmanlı Mirası ve Defteri Hâkanî, C. 1, İstanbul 2015, ss. 29-67.
• İnalcık, Halil, Hicri 835Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, TTK. Yayınları, 1987
• İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600), Çev. Ruşen Sezer, 8. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2006.
• İnbaşı, Mehmet -Eyüp Kul, Balkanlarda Bir Türk Şehri Üsküp, TTK. Yayınları, Ankara 2018.
• Karatay, Osman, “Ortaçağ’da Karadağ Tarihi”, Balkanlar El Kitabı, Ed. Bilgehan A. Gökdağ-Osman Karatay, C. 1, 3. Baskı, Akçağ Yayınları, ss.143-153.
• Kemalpaşazade, Selâtin-Nâme (1299-1490), Haz. Necdet Öztürk, TTK. Yayınları, Ankara 2001.
• Kiel, Machiel, “Podgorica”, DİA, C. 34, İstanbul 2007, ss. 306-307.
• Koç, Yunus, “Osmanlı’da Kent İskânı ve Demografisi (XV.-XVI. Yüzyıllar)”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.3 S. 6, 2005, ss. 161-200.
• Kuru, Levent, “XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Rumeli Kadılıkları” Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, C.8, S. 2, Aralık 2019, ss. 261-294.
• Öz, Mehmet, “Tahrir Defterlerinin Osmanlı Tarihi Araştırmalarında Kullanılması Hakkında Bazı Düşünceler”, Vakıflar Dergisi, S. 22, Ankara 1991, ss. 429-439.
• Öztürk Yılmaz, Şenay, “Din-Milliyet ve Siyaset Bağlamında Sırp Kilisesi’ne Genel Bir Bakış (1219-1766)”, Proceedings of the 4th Congress of International Eastern European Studies (Ciees 2020) History of Orthodox Churches Ortodoks Kiliseleri Tarihi, , ss. 151-167.
• Öztürk Yılmaz, Şenay, “İpek Patrikhanesi’nin Kuruluşu ve Osmanlı Hâkimiyetindeki Durumu”, Tarih ve Gelecek Dergisi 5 (2019 ), ss. 393-407.
• Öztürk Yılmaz, Şenay, “İpek Şehri’nde Nüfus ve Yerleşim (1485-1582), History Studies, Doç. Dr. İlknur Mangır Karagöz Armağanı, 12/2, Nisan 2020, ss. 679-702.
• Pepiç, Adnan "Podgorica'nın Kısa Bir Tarihçesi", OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 18 (2005), ss. 273-283, https://dergipark.org.tr/tr/pub/otam/issue/11085/132393
• Premović, Marijan, “Skadar Defters 1485 as a Source For Studying The Historical Demography and Ekonomy of The Balkans”, Osmanlı Dönemi Balkan Şehirleri, C. 1, Ankara 2017, ss. 219-231.
• Pulaha, Selami, Defteri I Regjistrimit Tё Shkodrёs I Vitit 1485, Tirane 1974.
• Sami, Şemseddin, Podgoriçe”, Kâmusû’l-Âlâm, C. 2, Mihran Matbaası, İstanbul 1306.
• Tansel, Selahattin, Osmanlı Kaynaklarına Göre Fatih Sultan Mehmedʾin Siyası̂ ve Askerı̂ Faaliyeti, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1985.
• Temizer, Abidin, “Karadağ’da Osmanlı Hâkimiyetine Dair”, Yeni Türkiye Rumeli-Balkanlar Özel Sayısı- III, S. 68, Mart-Haziran 2015, Ankara, ss. 3006-3015.
• Temizer, Abidin, Premović, Marijan, “Montenegro under Ottoman Rule”, Hiperboreea, 2021, Volume 8, Issue 1, ss. 1-15.
• Tursun Bey, Târih-i Ebü’l-Feth, Haz. Mertol Tulum, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul 1977.
• Türkmen, İlhan, “Osmanlı Kroniklerine Göre Fatih Sultan Mehmed Dönemi Sırbistan Seferleri, Asia Minor Studies, C. 3, S. 5, Kilis 2015, ss. 114-134.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C. II, 10. Baskı, TTK. Yayınları, Ankara 2011.