"Dervı̇ş ve Ölüm" Romanındakı̇ Dubrovnı̇k Anlatısının Tarı̇hî Gerçeklı̇kle İlı̇şkı̇sı̇ Üzerı̇ne

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 1275 - 1313, 30.09.2024

Metin Ziya Köse

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1477639

Öz

18. yüzyıl Bosna’sının tarihi bir arka plan olarak kurgulandığı Derviş ve Ölüm romanı, içerdiği zengin tarihsel anlatı açısından dikkat çekicidir. Bu nitelikli betimleme içerisinde Bosna’nın tarihi vaziyeti ile Dubrovnik arasında ustaca kurulmuş olan bağ, geçmişi bir roman içerisinde doğru ve yerinde anlatmanın tutarlı bir numunesi olma niteliğini gözler önüne sermiştir. Dubrovniklilerin mahir oldukları ticareti başköşeye koyan eser, casuslukla şöhret kazanmalarını da göz ardı etmemiştir. Dubrovnik’in Adriyatik bağlantılı deniz ticareti, Balkanların şehrin ekonomisi açısından ehemmiyeti, Venedik’in büyük rekabet hamleleri ile Avusturya’nın Bosna ve Dubrovnik üzerindeki emelleri eser içerisine serpiştirilmiş yalın cümlelerde adeta haykırırlar. Diplomasi ustası şehrin temel amacı ne Katolik batıya yaranmak ne de doğudaki Müslüman efendiye yardımcı olmaktır. Şehrin iktisadi dinamikleri için atılacak her adımın mübah sayıldığı bu şehir devleti için dış ticaretin sürdürülebilir olması asıl amaçtır. Bu çalışma romandaki Dubrovnik anlatısını tarihi gerçeklikle ilişkilendirmeyi amaçlamaktadır. Yine bu şehir devletinin Yeni Çağ’da Balkan tarihi açısından oynadığı rolün ehemmiyetini ortaya koymayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Dubrovnik,, Bosna,, ticaret,, casusluk,, rekabet

On the Relationship of the Narration About Dubrovnik in the Novel “The Dervish and Death” With Historical Truth

Öz

The novel "Dervish and Death," which is set against the historical background of 18th century Bosnia, is remarkable for its rich historical narrative. Within this nuanced depiction, the skillful connection established between the historical situation of Bosnia and Dubrovnik serves as a coherent example of effectively portraying the past within a novel. The work, which places Dubrovnik's expertise in trade at the forefront, also acknowledges their fame in espionage. The significance of Dubrovnik's Adriatic-connected maritime trade, the importance of the city's economy for the Balkans, and Austria's ambitions over Bosnia and Dubrovnik, are all vividly articulated within the simple sentences scattered throughout the work. The primary aim of the diplomatic city-state is neither to appease the Catholic West nor to assist the Muslim lords in the East. For this city-state, where every step taken for economic dynamics is considered permissible, the main goal is the sustainability of foreign trade. This study aims to relate the portrayal of Dubrovnik in the novel to historical reality. Furthermore, it seeks to highlight the importance of the role played by this city-state in Balkan history during the Early Modern Age.

Anahtar Kelimeler

Dubrovnik, Bosnia, espionage, trade, competition

Kaynakça

• Antic, Marina, (Post)Yugoslav Identities and East-West Paradigm: Empires and Imperialism on the Margins of Europe, The University of Wisconsin phd Thesis, 2013.
• Argunşah, Hülya, “Tarihi Roman”, Türk Edebiyatı Tarihi, IV, İstanbul 2007, s.410-422.
• Aruçi, Muhammed, “Saraybosna”, DİA, 36, İstanbul 2009, s.128-132.
• Biegman, Nicolaas H.,“Ragusan Syping for the Ottoman Empire”, Belleten, 27, Ankara 1963, s.237-56.
• Bozkurt, Nurgül, Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı-Avusturya Münasebetleri:1740-1788, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Isparta 2000.
• Budding, Audrey Helfant, Serb Intellectuals and the National Question, 1961-1991, Harvard University Phd Thesis, 1998.
• Burgund, Nicole H., Trying to Say the Whole Thing: Ludwig Wittgenstein and the Ethics of Autobiography,  University of Washington, phd Thesis, 2016.
• Carter, Francis W., “The Commerce of the Dubrovnik Republic, 1500-1700”, The Economic History Review, 24/3, 1971, s.370-394.
• Constantini, Vera, “17. Yüzyıl Osmanlı Bosna’sında Venedik Ticaret Ağları ve Stratejileri”, İzmir Üçüncü İktisat Tarihi Kongresi Bildirileri -1, 25-27 Nisan 2019 İzmir, I. Cilt, 2019, s.433-439.
• Costantini, Vera, “Alternative Paths Towards the Age of Mercantilism: The Venetian Project of the Scala di Spalato”, Bordering Early-Modern Europe, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden 2015, s.63-76.
• Dalar, Tuba, “Tarihi ve Kurmaca Gerçeklik Bağlamında Tarihi Roman”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 65, Erzurum 2020, s.377-387.
• Doğan, Güner, “Venedik Elçisinin Raporlarında Zenta Savaşı ve Osmanlı Ordusunun Harp Düzeni Hakkında Yeni Bilgiler”, Harp Tarihi Dergisi, 5, 2022, s.1-39.
• Elibol, Numan, 18. Yüzyılda Osmanlı-Avusturya Ticareti, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2003.
• Erzen, Melih-Kjorovikj, Nermina “Bosna-Hersek Konulu Türk Romanlarında Osmanlı İmgesi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, VIII/3, 2022, s.141-155.
• Evliyâ Çelebi, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, VI, (haz.) Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2002.
• Faroqhi, Suraiya, “Bosnian Merchants in the Adriatic”, Ottoman Bosnia: A History in Peril, University of Wisconsin Press, Madison 2004, s.225-241.
• Faroqhi, Suraiya. “Camels, Wagons, and the Ottoman State in the Sixteenth and Seventeenth Centuries”, International Journal of Middle East Studies, 14/4, 1982, s.523–539.
• Fidan, Fadimana, “17. Yüzyılda Bir Sefer Hazırlığı: Belgrad’dan Adriyetik’e Bosna Menzilleri, Osmanlı Dönemi Balkan Şehirleri, III. Cilt, Ankara 2017, s.1031-1055.
• Gökbilgin, M. Tayyib, “Kanuni Sultan Süleyman Devrine Âit Bosna ve Hersek ile İlgili Venedik Arşivi'ndeki Türkçe Belgeler Hakkında”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 32, İstanbul 1979, s.319-330.
• Gusinac, Semra, Mehmed Meşa Selimoviç'in Hayatı ve Eserleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2019.
• Hickok, Michael Robert, Looking for the Doctor's Son: Ottoman Administration of 18th Century Bosnia, University of Michigan PhD Thesis, 1995.
• Howell, Jesse Cascade, The Ragusa Road: Mobility and Encounter in the Ottoman Balkans (1430-1700) , Harvard University Doktora Tezi, 2017.
• İmamoviç, Edin, Bosna Hersek'te Mevlevîlik ve İsa Bey Tekkesi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa 2017.
• İnalcık, Halil, “Saray Bosna Şer'iyye Sicillerine Göre Viyana Bozgunundan Sonra Harp Yıllarında Bosna”, Tarih Vesikaları, II/9, İstanbul 1942, s.178-187.
• İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1300-1600, I, Eren Yayıncılık, İstanbul 2000.
• İzeti, Metin, XVIII. Ve XIX. Yüzyılda Balkanlarda Tasavvuf Akımları, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul 2003.
• Kafadar, Cemal, “A Death in Venice (1575): Anatolian Muslim Merchants Trading in the Serenissima”, Journal of Turkish Studies, 10, 1986, s.191-217.
• Kiel, Machiel “Travnik”, DİA, 41, İstanbul 2012, s.308-311.
• Karaca, İsmail “Tarihî Romanlarda Mekân-Coğrafya”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XXXIV, İstanbul 2006, s.71-90.
• Koca, Uğur, İki Savaş Arasında Osmanlı İdaresinde Bosna Eyaleti (1739-1768), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2023.
• Köker, Özgecan, XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti-Dubrovnik İlişkileri ve Hicri 1037-1056/1627-1646 Tarihli Ahkâm Defteri Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Manisa 2011.
• Köse, Metin Ziya, Osmanlı Devleti ve Dubrovnik İlişkileri 1500-1600 Doğu Akdeniz’de Casuslar ve Tacirler, Giza Yayınları, İstanbul 2009.
• Köse, Metin Ziya, “Dubrovnik İle Hersek Arasında Bir Diplomatik ve Ticari Probleme Dair İki Belgenin Tahlili (1606)”, History Studies, 3/2, 2011, s.287-299.
• Köse, Metin Ziya, “Osmanlı Balkanı’nda Kara Ticareti ve Rekabet: Rumeli’de Dubrovnik Tüccarları (1600-1630)”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16, 2013, s.41-58.
• Kunčević, Lovro, “Janus-faced Sovereignty: The International Status of the Ragusan Republic in the Early Modern Period”, The European Tributary States of the Ottoman Empire in the Sixteenth and Seventeenth Centuries, Leiden-Boston 2013, s.91-122.
• Kunčević, Lovro, “The Ragusan Image of Venice and the Venetian Image of Ragusa in the Early Modern Period”, Practices of Coexistence. Constructions of the Other in Early Modern Perceptions, Central European University Press, Budapest 2017, s.143-176.
• Kursar, Vjeran, Legal Status of Ottoman Non-Muslims in Bosnia (1463-1699): A Case Study, Bilkent Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2007.
• Madunić, Domagoj, “The Defensive System of the Ragusan Republic (c. 1580–1620)”, The European Tributary States of the Ottoman Empire in the Sixteenth and Seventeenth Centuries, Leiden: Brill 2013, s.341-372.
• Miović, Vesna, “Beylerbey of Bosnia and Sancakbey of Herzegovina in the Diplomacy of the Dubrovnik Republic”, Dubrovnik Annals, 9, 2005, s.37-69.
• Miović, Vesna, “Diplomatic Relations between the Ottoman Empire and the Republic of Dubrovnik”, The European Tributary States of the Ottoman Empire in the Sixteenth and Seventeenth Centuries, Leiden: Brill 2013, s.187–208.
• Norman, York, “Osmanlı Bosna’sının Avrupalı Mirası”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları, 10, Ankara 2009, s.99-108.
• Norman, York Allan, An Islamic City?: Sarajevo's Islamization And Economic Development, 1461-1604, Unpublished Ph. D. Dissertation, Georgetown University, 2005.
• Oral, Özgür, Osmanlı-Venedik Ticari İlişkileri (1763-1794), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2017.
• Özvar, Erol, “Osmanlı’da Gümrükler ve Kervanlar”, Osmanlı Medeniyeti: Siyaset, İktisat, Sanat, İstanbul, 2005, s.105-124.
• Pedani, Maria Pia. “Ottoman Merchants in the Adriatic. Trade and Smuggling”, Acta Histriae 16, 2008, s.155–12.
• Ravid, Benjamin, “An Autobiographical Memorandum by Daniel Rodriga, Inventore of the Scala of Spalato”, The Mediterranean and the Jews-Banking, Finance and International Trade (XVI-XVIII Centuries)(ed.Ariel Toaff-Simon Schwarzfuchs), Ramat-Gan 1989, s.189-213.
• Selimoviç, Meşa, Derviş ve Ölüm, Timaş Yayınları, İstanbul 2017.
• Selimoviç, Meşa, Kale, Ötüken Yayınları, İstanbul 2001.
• Samani, Hasan, Yugoslavya’da Etnik Yapı ve Politika (1918-1992), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1997.
• Sisic, Aldijana, The Portrayal of Female Characters in Work of Three Contemporary Writers of the Former Yugoslavia: Mesa Selimovic, İvan Aralica, Slobodan Selenic, University of London, School of Slavonic and East European Studies phd Dissertation, London 1997.
• Skřivan Aleš Sr.– Skřivan Aleš Jr., “Trade Gateway to the Habsburg Monarchy. On Trieste’s Status, Development and Importance to the mid-19th Century”, West Bohemian Historical Review, X, s.1-23.
• Soykan, Abdullah-Sönmez, Süleyman-Efe, Recep, “Evliya Çelebi’ye Göre 17. Yüzyılda Bosna Şehirlerinin Özellikleri, Coğrafi, Tarihi ve Kültürel Mirasları”, Osmanlı Dönemi Balkan Şehirleri, I. Cilt, Ankara 2017, s.139-205.
• Sostoric, Valentina, “Interpersonal Networks of the First Ambassador of Dubrovnik to the Sublime Porte”, Mediterranean Studies, 29/2, 2012, s.213-247.
• Taştan, Zeki, “Tarihi Gerçekler ve Kurgusal Gerçeklik Bağlamında Tarihî Roman”, TYB Akademi: Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi, IV/10, Ankara 2014, s.61-74.
• Todorov, Nikolai, The Balkan City, 1400-1900, University of Washington Press, Seattle 1983.
• Tomasevıch, Jozo, War and Revolution in Yugoslavia, 1941-1945:Occupation and Collaboration, Stanford University Press, California 2002.
• Tracy, James D., Balkan Wars: Habsburg Croatia, Ottoman Bosnia, and Venetian Dalmatia, 1499-1617, Rowman & Littlefield Publishers, Lanham 2016.
• Turhan, Fatma Sel, “Molla Mustafa’nın İzinde 18. Yüzyılda Bosna’da Sosyal Hayat”, Avrasya Etüdleri, XXI/48, Ankara 2015, s.65-99.
• Yemişçi, Cihan, “Split Limanı’nın Uluslararası Ticarete Açılması ve Split-Dubrovnik Rekabeti (1590-1645)”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19/1, 2021, s.265-284.
• Yemişçi, Cihan, Dubrovnik’te Osmanlılar: Osmanlı-Dubrovnik İlişkilerinin Sosyal ve Hukukî Yönü, Değişim Yayınları, İstanbul 2023.
• Yemişçi, Cihan, “Legislation Applied To Ottoman Subjects in Dubrovnik Republic in the Classical Perıod”, Radovi Zavoda za Povijesne Znanosti Hrvatske Akademije Znanosti i Umjetnosti u Zadru, 65/1, 2023, s.233-269.
• Yemişçi, Cihan-Dursun, Hanife “Bosna Eyaleti'nde Dubrovniklilerin Karşılaştıkları Problemler ve İlgili Fermanlar (1670-1685)”, Uluslararası Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, V/1, Sakarya, 2023, s.96-126.
• Yemişçi, Cihan, “Osmanlıları Balkanlardan Çıkarma Projelerinde Dubrovnik’teki Türk Karşıtı Fraksiyonun Rolü (1592-1607)”, Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 7/Özel Sayı: Dr. Mahmut Kırkpınar’a Armağan, s.1973-2012.
• Yıldız, Bayram, “Derviş ve Ölüm”de Osmanlı Mirası”, Balkanlar’da Osmanlı Mirası ve Defter-i Hâkânî, II. Cilt, İstanbul 2015, s.429-456.
• Zlatar, Zdenko, “The Patriciate and Its Investments in Dubrovnik’s Trade in the Ottoman Empire Correlated With Its Political Role as the Ruling Class (1520-1620)”, ıxth International Congress of Economic and Social History of Turkey, Dubrovnik-Croatia 20-23 August 2002, Ankara 2005, s.189-211.
• Zlatar, Zdenko, “Dubrovnik and the Ottoman Balkans (1430-1808)”, Türk Tarihinde Balkanlar, I. Cilt, Sakarya, 2013, s.475-512.
• Zoran-Rosen, Ayelet, Bosnia, 1463-1580: An Anatomy of Ottomanization, New York University  phd Thesis, 2016.