İstanbul’un İşgaline Sebîlürreşâd (Sırât-ı Müstakîm) Dergisinden Tepkiler

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 1343 - 1367, 30.09.2024

Esra Oguzhan

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1486410

Öz

İstanbul, tarih boyunca Roma, Bizans ve Osmanlı Devleti’ne başkentlik etmiş bir şehir olmuştur. İstanbul’un 30 Ekim 1453 tarihinde fethi sonrası İstanbul ve İstanbul Boğazı, yüzyıllar boyu Rusya, İngiltere ve Fransa başta olmak üzere büyük devletlerin mücadele konusu haline gelmiştir. Yeni kaynak ve sömürge elde etme mücadelesi ile güçlenmeyi amaçlayan XIX. yüzyıl başında Batılı devletlerin bu amaçlarını gerçekleştirmek üzere ittifak kurması ile I. Dünya Savaşı kapısı aralanmıştır. Bir taraftan İngiltere, Fransa, Rusya, İtalya ve ABD diğer taraftan Almanya, Avusturya-Macaristan, Bulgaristan ve Osmanlı Devleti ittifak kurduğu bu savaşta Osmanlı Devleti ve müttefikleri yenilgiye uğramıştır. Savaşın sonunda Osmanlı Devleti ile İtilaf devletleri arasında Mondros Ateşkes Antlaşması 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanmış ve adı geçen bu anlaşmanın 7. maddesinde Osmanlı Devleti’nin herhangi bir bölgesinde ortaya çıkacak bir karışıklıkta işgal edilebileceği ifade edilmiştir. Antlaşmanın imzalanmasından hemen sonra 13 Kasım 1918 tarihinde İstanbul’un tedbir amaçlı, 16 Mart 1920 tarihinde ise fiili işgali gerçekleşmiş 6 Ekim 1923 tarihine kadar İstanbul Fransa, İngiltere ve Yunanistan işgali altında kalmıştır. Söz konusu işgal, ulusal ve yabancı basında büyük yankı uyandırmıştır. Araştırmamızın amacı, Osmanlı Devleti’ne yaklaşık 500 sene başkentlik yapmış bir şehrin işgaline basının ağır sansür altında nasıl tepki verdiğini ortaya koymaktır. Bu amaçla çalışmamıza ulusal basında uzun yıllar söz sahibi olan, İstiklal Marşı şairi Mehmet Akif Ersoy’un da başyazarlığını yaptığı hem İstanbul hem Anadolu basınını temsil eden yayımı Sebîlürreşâd (Sırât-ı Müstakîm) konu olmuştur. Araştırmamızda Sebîlürreşad (Sırat-ı Müstakim) dergisinin ilgili yılları taranarak İstanbul işgali konulu makale, şiir ve haberler tespit edilerek içerik analizi yöntemi ile sonuç ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

milli mücadede, sebilürreşad, basın tarihi, istanbul

Teşekkür

Teşekkür ederim

Reactions from Sebîlürreşâd (Sırât-ı Müstakîm) to Occupation of Istanbul

Öz

The first World War resulted in the defeat of Germany, Austria, Hungaria, Bulgaria and Ottoman Empire. At the end of the war treaty of Mondros was signed between Ottoman and Allien Powers on October 30, 1918 and it was stated in the 7th article of this treaty that the Ottoman Empire could be invaded in any place in the slightest turmoil. Immediately after signing of the treaty İstanbul was occupied on 13 November 1918 for precautionary purposes and on 16 March 1920 de facto occupation took place. Until 6 October 1923 İstanbul remained under the occupation of France, England, Italy and Greece. The occupation of Istanbul, the capital of Ottoman Empire and the center of caliphate represents Islamic World, arouse great repercussions in national and international press. Our study focused on Sebîlürreşâd which continued its press life for many years in Istanbul and Anatolia, and represented both Istanbul and Anatolian press was selected. Also Mehmet Akif Ersoy is national anthem of Türkiye and he contributed much as editorial writer of the journal. The aim of our research is to reveal how the press reacted under heavy cencorship during the occupation of a city that was capital of Ottoman empire for about 500 years. For this purpose it is aimed to determine the Sebîlürreşâd reaction to the occupation, by researching the articles, poems and news published during the occupation within these years by content analysis.

Anahtar Kelimeler

The Turkish War of Independence, Istanbul, Sebîlürreşâd, Sırât-ı Müstakîm

Kaynakça

• Baykal, Hülya, Türk Basın Tarihi 1831-1923, İstanbul, 1990.
• Bozkurt, Abdurrahman, İtilaf Devletleri’nin İstanbul’da İşgal Yönetimi, Ankara, 2020.
• Budak, Mustafa, Millî Mücadele Döneminde Türkiye Barışına İlişkin Sebîlürreşâd Dergisi ve Mehmet Akif’in Görüşleri, (Ed. Arzu Terzi- Sinem Serin) Kabulünün 100. Yılında İstiklal Marşı ve Mehmet Akif, İstanbul, 2022.
• Crisis, Bilge, İşgal Altında İstanbul, İstanbul, 2020.
• Düzdağ, Ertuğrul, Mehmed Akif Ersoy, İstanbul, 2013.
• Efe, Adem, Sebîlürreşâd, İslam Ansiklopedisi Cilt 36. İstanbul, 2019.
• Evsal, Vedii, Gazeteciler Cemiyeti ve 40 Yıl. İstanbul, 1987.
• Güz, Nuri, Türkiye’de Basın ve İktidar İlişkileri 1920-1927, Ankara, 1991.
• İnuğur, Nuri, Basın Yayın Tarihi, İstanbul, 2005.
• Kabacalı, Alpay, Türkiye’de Basın Sansürü, İstanbul, 1990.
• Karakaya, Ali, İşgal Altında İstanbul, İstanbul, 2016.
• Koloğlu, Orhan, Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi. İstanbul, 2015.
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, İstanbul, 2015.
• Özkaya, Yücel, “Millî Mücadele Başlangıcında Basın ve Mustafa Kemal Paşa’nın Basınla İlişkisi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 1/3, (1985), s. 871-912.
• Semiz, Yaşar ve Akandere, Osman, “Millî Mücadele’de Mehmet Akif Ersoy Bey’in Faaliyetleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 8 /54, (2002), s. 903-952.
• Şapolyo, Enver, Türk Gazeteciliği Tarihi Her Yönüyle Basın, Ankara, 1969.
• Yıldıztaş, Mümin, Kara Bir Gün, Antikçağ’dan Günümüze İstanbul Tarihi C. II. İstanbul, 2015.
• “Bizi Müdafaa İçin Londra’ya Giden Hind Heyeti”, Sebîlürreşad, 19 Şubat 1920.
• “Boğazlarsız İstanbul Makam-ı Hilafet Olamaz”, Sebilüreşad, 26 Şubat 1920.
• “Ehl-i Salib Mezalimi”, Sebîlürreşâd, 21 Mart 1921.
• Ali Ekrem, İstanbul’a, Sebîlürreşâd , 12 Şubat 1920.
• Mehmet Akif Ersoy, Nasrullah Kürsüsü’nde. Sebîlürreşâd, 25 Nisan 1920.
• “Hind Müslümanları Heyet-i Mürahhasası”, Sebîlürreşâd, 6 Mayıs 1920.
• “Hindistan Müslümanları Tarafından İngiltere Hükümetine Takdim Olunan Muhtıra”, Sebîlürreşâd, 20 Şubat 1919.
• “İslam ve İstanbul”, Sebîlürreşâd, 5 Şubat 1920.
• “İstanbul ve Hilafet”, Sebîlürreşâd, 5 Şubat 1920.
• “İstanbul Meselesinde İngiltere’nin Mesuliyeti”, Sebîlürreşâd, 19 Şubat 1920.
• “İstanbul’un Halâsı”, Sebilürreşşad, 4 Ekim 1923.
• “Şuun-İstanbul”, Sebîlürreşâd, 28 Mayıs 1921.
• Ali Şükrü, Anadolu’nun Büyük ve Mukaddes Cihadı, Sebilüreşad, 24 Eylül 1921.
• “Türkler’i İstanbul’dan Çıkarmak Büyük Hatadır”, Sebîlürreşâd, 21 Ocak 1920.
• “Yunanistan’ın İstanbul’u işgali”, Sebilürreşşad, 17 Ağustos 1922.
• https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/istanbulun-isgali/?pdf=3568 (31 Ağustos 2023).