Üsküdar/Kandilli Haziresi ve Mezar Taşlarına Dair Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 959 - 983, 30.09.2024

Ferhat Aktemur , Dilara Uslu

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1541789

Öz

Ölen kişinin içine defnedildiği üzeri toprakla örtülü çukura mezar denilmekte ve bir diğer kavram olarak kabir kelimesi ya da kümbet, bark, kurgan, oba, kereksür, kegür, türbe gibi kelimelerin yanı sıra Eski Türklerin mezara "gasın" ve "sin" kelimelerini kullandıkları da bilinmektedir. Mezarların üzerine konulan, orada medfun olan kişinin ölüm tarihi, kimliği, başarıları gibi yazıları içinde barındıran taşlara ise mezar taşı denilmektedir. Çok eski zamanlardan beri Türklerde ölü gömme ve mezar taşları dikme kültürünün olduğu, Türklerin yaşadığı farklı coğrafyalarda bulunan buluntu yerlerinin tespit edilip literatüre kazandırılmasıyla kanıtlanmıştır. Anadolu’da da mezar taşı kültürü devam etmiş ve Selçuklulardan sonra Anadolu’ya hakim olan Osmanlı Devleti’nden kalan hazirelerde bunun izlerini görmek mümkündür. Hazirelerdeki mezar taşları üzerinden o semtin sosyo-kültürel hatta bazı hallerde sosyo-ekonomik kimliğine dair çıkarımlar yapılarak o bölgenin sakinleri hakkında önemli bilgilere ulaşmak mümkün olmaktadır. Bu çalışmada; İstanbul’un Anadolu yakasındaki ilçelerinden biri olan Üsküdar’a bağlı Kandilli semtinin tek haziresi olan Kandilli haziresindeki mezar taşlarına dair bir değerlendirme yapılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Üsküdar, Kandilli, mezar taşı, hazire, mezar başlığı

The Usküdar/Kandilli Treasure and An Evaluation on The Gravestones

Öz

The pit covered with soil in which the deceased is buried is called a grave and the word kabir is also used as another concept. Words such as kumbet, bark, kurgan, oba, kereksür, kegür, tomb are also used to express the grave. The stones placed on the graves, which contain inscriptions such as the date of death, identity and achievements of the person buried there, are called tombstones. Since ancient times, the Turks have had a culture of burying the dead and erecting tombstones in different geographies where the Turks lived, and the places where they were found were identified and brought to the literature. The tombstone culture continued in Anatolia and it is possible to see traces of it in the treasuries of the Ottoman Empire, which dominated Anatolia after the Seljuks. It is possible to draw inferences about the socio-economic identity of a neighborhood through the gravestones in the treasuries and to obtain important information about the inhabitants of that region. This study will try to make an evaluation of the gravestones in the Kandilli cemetery, which is the only cemetery of the Kandilli district of Üsküdar, one of the districts on the Anatolian side of Istanbul.

Anahtar Kelimeler

Usküdar, Kandilli, gravestone, hazire, head of grave

Kaynakça

• Arseven, Celal Esad, Türk Sanatı Tarihi, Menşeinden Bugüne Kadar Mimari, Heykel, Resim, Süsleme ve Tezyini Sanatlar, İstanbul, 1955.
• Arseven, Celal Esad, "Mezar Taşı", Sanat Ansiklopedisi, c. III, İstanbul, 1950.
• Balcı, Esra ve Eyüpgiller, K. Kutgün, Boğaziçi Köylerinde Tarihsel Dokunun Değişimi: Kandilli Örneği, Üsküdar Sempozyumu, c. II, İstanbul, 2004.
• Batur, Afife, “Adile Sultan Sarayı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c. I, İstanbul, 1993.
• Çelebi, Rezan, “Kandilli”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c. IX, İstanbul, 1994.
• Çetin, Onur, Osmanlı Mezar Taşlarına Nakşedilen Kültür, Medeniyet ve sosyal Yaşam: Eyüp Örneği, Uluslararası Türkoloji Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi, c. IX (2019).
• Demiralp, Yekta, Akşehir ve Köylerinde ki Türk Anıtları, Ankara, 1996.
• Eyice, Semavi, Adile Sultan Sarayı İstanbul Kandilli’de Sultan Sarayı, TDV İslam Ansiklopedisi, c. I.
• Haseki, Metin, Plastik Açıdan Türk Mezar taşları, İstanbul, 1971.
• Haz. Dağdelen, İrfan, İstanbul- Anadolu Ciheti Haritaları, İstanbul, 2008.
• Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, İstanbul, 1995.
• Kargı, Haluk, Kandilli’nin Tarihi Çeşme ve Kuyuları, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, sayı: XII (1993-1994.).
• Kaya, Nazlı Nergis, İstanbul Kandilli Semtinin Tarihi Dokusunun Sürdürülebilir Koruma Bağlamında İrdelenmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2021.
• Roux, Jean Paul, Eski Çağ ve Orta Çağ’da Altay Türklerinde Ölüm, İstanbul, 1999.
• Sevim, Nidayi, Medeniyetimizin Sesiz Tanıkları, İstanbul, 2010.
• Şapolyo, Enver Behnan, "Türk Mezar Taşları", Önasya, 5(57), Ankara 1970.
• Yiğit, İrfan ve Ünlüsoy, Ülkü, Hıdırlık-Ulu Mezarlık Osmanlı Dönemi Mezar taşları, Çorum, 2004.
• https://istanbultarihi.ist/29-osmanli-haritalarinda-istanbul
• https://www.ogm.gov.tr/tr/e-kutuphane-sitesi/EgitimDokumanlari/BSD-CBS%20E%C4%9Fitimi/Foto%20Yorumlama.pdf
• https://web.archive.org/web/20160422155750/http://www.hgk.msb.gov.tr/e-5-tanimlar.html
• https://ibbkbs.ibb.gov.t (1930 Anadolu ve Rumeli Ciheti Haritaları)