Ordu Bölgesinde Meydana Gelen Eşkıyalık Olayları ve Nizama Aykırı Suçlar (1789-1839)

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: Dr. Selma Pehlivan'a Armağan, 2226 - 2262, 31.12.2024

İhsan Öncel

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1559133

Öz

Osmanlı Devleti’nde 1789 ve 1839 yılları arasında kanuna ve nizama aykırı olaylara sıklıkla rastlanmaktadır. Devletin içinde bulunduğu ekonomik bunalım ve otorite boşluğundan dolayı ortaya çıkan bu olaylar Ordu bölgesinde de tespit edilmektedir. Bu çalışmanın amacı 1789-1839 yılları arasında Osmanlı Devleti’nin içerisinde bulunduğu sıkıntılı durumun Ordu bölgesine nasıl yansıdığı, Ordu bölgesinde huzur ve asayişin neden sağlanamadığı, bölge idarecilerinin, eşkıyaların, ayanların, korsanların ve adi suçluların bölgede ne tür faaliyetler yaptığı, halkın karşılaştığı sorunlar karşısında aradığı çözüm yolları ve Osmanlı Devleti’nin bölgedeki olaylara nasıl müdahale ettiği gibi sorulara cevap bulmaktır. Ayrıca bu çalışmanın Ordu bölgesinin sosyal tarihine önemli katkı sağlayacağı kanaatindeyiz. Ordu ve çevresinde meydana gelen kanunlara aykırı olaylarda ayanlar ilk olarak görülmektedir. Ayanlar kendi çıkarları doğrultusunda hareket etmekte ve bulundukları bölgede yaşayan halka çeşitli şekillerde baskı ve zulmetmektedir. Ordu bölgesinde ayan ailelerinin dışında görevini kötüye kullanan devlet adamları, birkaç eşkıya grubu ve bireysel suçlulara da rastlanmaktadır. Halk karşılaşmış olduğu sorunları adli birimlere bildirip, sorunların giderilmesi ve suçluların cezalandırılmasını istemiştir. Yapılan incelemeler neticesinde Osmanlı Devleti suçluları cezalandırarak sorunları bertaraf etmeye çalışmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ordu, Eşkıyalık, Suç, Ceza

Banditry Incidents in the Army Region and Irregular Crimes in Ordu Region (1789-1839)

Öz

Between 1789 and 1839, events contrary to law and order were frequently encountered in the Ottoman Empire. These events, which arise due to the economic crisis and authority vacuum of the state, are also detected in the Ordu region. The aim of this study is to find answers to questions such as how the troubled situation of the Ottoman Empire between 1789-1839 was reflected in the Ordu region, why peace and order could not be ensured in the Ordu region, what kind of activities the regional administrators, bandits, ayans, pirates and common criminals carried out in the region, the solutions sought by the people against the problems they faced and how the Ottoman Empire intervened in the events in the region. In addition, we believe that this study will make a significant contribution to the social history of the Ordu region. In the lawless incidents that take place in and around the army, the ayans are seen first. The Ayans act in line with their own interests and oppress and oppress the people living in their region in various ways. In addition to the families of the deceased, there are also statesmen who abuse their offices, a few bandit groups and individual criminals in the army region. The people reported the problems they faced to the judicial units and demanded that the problems be resolved and the criminals punished. As a result of the investigations, the Ottoman Empire tried to eliminate the problems by punishing the criminals.

Anahtar Kelimeler

Army, Banditry, Crime, Punishment

Kaynakça

• Atik Şikâyet Defteri; 4.
• Başmuhasebe Muhallefat Halifeliği Kalemi Defterleri; 13077
• Erzurum Ahkam Defteri: 1, 8, 9.
• Erzurum Rikab Defteri: 12.
• Kalebend Defteri; 20, 37, 39.
• Mühimme Defteri; 134, 139, 191.
• Mühimme-i Mektume Defteri; 2, 3.
• Tevziat Defteri; 3.
• Trabzon Ahkam Defteri: 2, 3, 4.
• Ünye Şer’iyye Sicili; 8947.
• Hattı Hümayun: 249/14115/0., 39/1982/0., 78/3221/0., 1225/47882/0.
• Cevdet Tasnifi: Cevdet Adliye: 5/311/0.
• Cevdet Askeriye: 551/23123/0.
• Cevdet Dahiliye: 100/4956/0.
• Cevdet Zaptiye: 62/3093/0. Ali Emiri Tasnifi: AE.SMST.III, No: 363/29008., 331/19180/0., 113/6826/0.
• İbnül Emin Tasnifi: 82/7370/0.
• TS.MA. e. Evrak: 508/15/0., 1224/4/0., 1325/31/0.
• Akdağ, Mustafa, ‘‘Celali İsyanlarının Başlaması’’, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 4/1, (1946), s.23-50.
• Akkuş, Erol, Ordu Efsaneleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ordu 2018.
• Altun, İsa, Ünye Kazasının İdari Yapısı (XIX. Yüzyıl), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ordu 2023.
• Aras, Bekir Uğur, 191 Numaralı Mühimme Defterinin Latin Harflerine Çevirisi ve Değerlendirmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya 2018.
• Bacacı, Sabri vd., Ünye Şer’iyye Sicilleri 1813-1872 (Değerlendirme, Transliterasyon ve Dizin), İstanbul 2013.
• Baş, Mithat, Ordu Yöresi Tarihi, Ordu 2012.
• Bay, Abdullah, ‘’Canik Muhassıllığı İçin Yapılan Siyasi Mücadeleler’’, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 19/19, (2008), s.60-75.
• Bay, Abdullah, ‘’Ünye Ayanından Canikli Genç Mustafa Ağa’nın Siyasi ve İktisadi Faaliyetleri’’, Karadeniz Araştırmaları, 7/7, (2005), s.60-75.
• Baytimur, Suha Oğuz “Kalˊabend Tasnifi Muhtevası ve Osmanlı Ceza Hukuku Açısından Önemi”, Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi, İstanbul 2018.
• Baytimur, Suha Oğuz-Öncel İhsan, ‘‘Menteşe Bölgesinde Eşkıyalık Olayları ve Nizama Aykırı Suçlar’’, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 14/26, (2022), s.314-328.
• Baytimur, Suha Oğuz, “276 Numaralı Mühimme-i Mektum Defterinin İncelenmesi ve Değerlendirilmesi” Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Prof. Dr. Süleyman Büyükkarcı Özel Sayısı, (2021), s.145-173.
• Bilgili, Ali Sinan, XVI. Asırda Karahisar-ı Şarki Kazası, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1989.
• Çalık, Mustafa (ed.), Tarihi, Sarayı, Konakları, Kadıları, Hattatları, Fındığı, Mısırı ve Gemiciliğiyle Ünye, İstanbul 1999.
• Çebi, Sıtkı, Bütün Yönleriyle Dünden Bugüne Ulubey, Ordu 1995.
• Çebi, Sıtkı, Çağlar İçinde Ordu, Ankara 1978.
• Demir Kırayit, Kader, Arzuhallerin Söyledikleri, İstanbul 2023.
• Demir, Kader, 3 Numaralı Mühimme-i Mektume Defterinin Özet ve Transkripsiyonu, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sinop 2017.
• Doğan, Cuma, 39 Numaralı Kalabend Defterinin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir 2019.
• Doğan, Oğuzhan, 1786-1796 Yıllarında Sivas Eyaletinde Asayiş Sorunları ve Eşkıyalık, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas 2021.
• Ekinci, İlhan, ‘‘XIX. Yüzyılın Sonlarında Ordu Kazasında Müslim-Gayrimüslim Nüfusu ve İlişkileri’’, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 1/1, (2006), s.55-87.
• Ekinci, İlhan, ‘’Büyük Ayanın Gölgesinde Ordu Kazasında Ayanlığın Gelişimi’’, History Studies, 5/4, (2013), s.151-176.
• Güler, İbrahim, ‘’XVIII. Yüzyılda Orta Karadeniz Bölgesinde Eşkıyalık Hareketleri’’, Osmanlı Araştırmaları, 15/15 (1995), s.187-219.
• Gürsoy, Ahmet, Şehir Coğrafyası Yönünden Ordu, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 1998.
• Kara, Burcu, XIX. Yüzyılda Ünye Kazasında Göçler, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ordu 2021.
• Karagöz, Rıza, Karadeniz’de Bir Hanedan Kurucusu Haznedarzade Süleyman Paşa, Samsun 2009.
• Orhankazi Sibel “XVIII. Yüzyılda Batum Sancağı’nda Eşkıyalık Meselesi ve Asayiş”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 29, (2020), s.105-120.
• Oy, Harun, Tarihi ve Kültürel Boyutlarıyla Ordu, Ankara 2021.
• Öztürk, Temel, ‘‘Doğu Karadeniz Kıyılarındaki Ticaret Gemilerin Güvenliği, Türk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu IV: Doğu Karadeniz’’, 2012, s.216.
• Pala, Hikmet, Ordu Tarihinde Olaylar ve İnsanlar, İstanbul 2015.
• Saylan, Kemal, 1868-1914 döneminde Ordu kazası, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon 2007.
• Sezen, Tahir, Osmanlı Yer Adları Sözlüğü, Ankara, 2006.
• Tali, Şerife, ‘’Ordu/Ünye Şehir İçi Hanlarından Günümüze Kalan Tek Örnek: Kefeli Han’’, Karadeniz Araştırmaları, 15/58, (2018), s.58-75
• Uygun, Süleyman, Fransız Seyyah ve Konsolosların Gözünden Ordu-Fatsa-Ünye, Ankara 2023.
• Yediyıldız, Bahaeddin, ‘‘Ordu’’, TDV İslam Ansiklopedisi, c.33, İstanbul, 2007, s.367-370.
• Yediyıldız, Bahaeddin, Ordu Kazası Sosyal Tarihi (1455-1613), Ankara 1985.
• Yediyıldız, Bahaeddin, Ordu Tarihinden İzler, Ordu 2018.
• Yılmaz, Hacer, 2 Numaralı Mühimme-İ Mektume Defteri Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Elâzığ 2016.
• Yılmaz, Songül, 2 Numaralı Mühimme-İ Mektume Defteri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Elâzığ 2016.
• Yüksel, Murat, Yeşil, Murat ‘‘Kent ve Yaşam Ordu Kenti Örneği’’, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21/2, (2017), s.679-693.