Türkiye’de Bir Kurumsal Girişimcilik Örneği: Eczacıbaşı Firması ve Nejat F. Eczacıbaşı Dönemi (1942- 2002)

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: Dr. Selma Pehlivan'a Armağan, 1810 - 1855, 31.12.2024

Orhan Çakmak

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1559587

Öz

Sosyo-ekonomik yapının kamu politikalarıyla baskı altına alınarak millileştirilmeye çalışıldığı dönemin, İzmir’de memurluktan ayrılarak ticari hayatına başlayan İttihatçı Süleyman Ferid Bey’in en büyük oğlu olan Nejat Ferit Eczacıbaşı’nın girişimcilik faaliyetlerinin, siyasi gelişmelerine göre analiz edilmesi, çalışmanın kapsamını oluşturmaktadır. Eczacıbaşı firmasının faaliyetlerinin, dönemin kamu politikalarının değişim/dönüşümünü nasıl tasvip ettiği ve bu politikalara göre girişimcilik faaliyetlerini nasıl yönlendirdiği, gerekçeleri ile birlikte incelenmektedir. Bu incelemeler sırasında, dönemsel iktisadi yapının temel karakteristik özellikleri tespit edilmekte ve Eczacıbaşı firmasının bu yapıya nasıl uyum sağladığı veya bu politikaları nasıl içselleştirdiği ortaya konulmaktadır. Ekonomi politikalarının muhtevasında ve uygulanışında bir değişiklik meydana geldiği zaman, girişimciler bu farklılığa uyum sağlamanın bir yolunu en kısa zamanda elde etmişlerdir. Eczacıbaşı firması da devlet ve iş dünyasının girift, müphem ve kendine özgü bu ilişkilerine iştirak etmiş hatta önemli görevler üstlenmek için İttihatçı Süleyman Ferid Bey döneminde olduğu gibi, “Mektepli Türk Müteşebbis”i olan Nejat Bey döneminde de her zaman için nasıl ve ne şekilde hazır oldukları, bu çalışmada ifade edilmektedir. İktisadi örgütlenme tarzı ile girişimcilik faaliyetleri arasında doğru orantılı bir ilişki olduğu, Eczacıbaşı firmasının girişimcilik faaliyetlerinin dönemsel analizinden anlaşılmaktadır. Çalışmanın en önemli çıktısı ise yurtdışı eğitimi ile tecrübe ettiği kurumsal girişimcilik sürecinin başlatılması gerekliliğinin farkında olan Nejat Bey’in, ailesinin başardığı süreci ve mekânı kullanmayıp İstanbul’u tercih etmesinin sosyal, siyasal ve ekonomik nedenlerinin izahatıdır.

Anahtar Kelimeler

Kurumsal Girişimcilik, Eczacıbaşı Firması’nın İstanbul’daki Faaliyetleri, Türkiye’nin Eczacıbaşısı, Nejat Ferit Eczacıbaşı, Girişimcinin Mevzilenmesi

Etik Beyan

yok

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

yok

An Example of Corporate Entrepreneurship in Turkey: The Eczacıbaşı Company and the Nejat F. Eczacıbaşı Period (1942- 2002)

Öz

The scope of this study is to analyze the entrepreneurial activities of Nejat Ferit Eczacıbaşı, the eldest son of the Unionist Mr. Süleyman Ferid, who left his civil service in İzmir and started his commercial life in the period when the socio-economic structure was suppressed and nationalized by public policies, according to the political developments of the period. The activities of Eczacıbaşı’s firm are analyzed along with the reasons of how he approved of the change/transformation of the public policies of the period and how he directed his entrepreneurial activities according to these policies. In this research, the main characteristics of the economic structure of the period are identified and how Eczacıbaşı firm adapted to this structure or internalized these policies is revealed. Whenever there is a difference in the content and implementation of economic policies, entrepreneurs have quickly found a way to adapt to this difference. The Eczacıbaşı firm has also participated in this grift, ambiguous and idiosyncratic relationship between the state and the business world, and this study shows how and in what way it has always been ready to take on important tasks, both during the period of the Unionist Mr. Süleyman Ferid and during the period of Mr. Nejat, the "Turkish entrepreneur scholar". The periodic analysis of the entrepreneurial activities of Eczacıbaşı shows that there is a direct proportional relationship between the style of economic organization and entrepreneurial activities. The most important result of the study is the explanation of the social, political and economic reasons why Mr. Nejat, who was aware of the necessity of initiating the process of corporate entrepreneurship that he had experienced with his education abroad, chose Istanbul instead of using the process and location that his family had achieved.

Anahtar Kelimeler

Corporate Entrepreneurship, Eczacıbaşı Company Activities in İstanbul, Türkiye, Nejat Ferit Eczacıbaşı., Positioning the Entrepreneur

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Akalın, Güneri, “Türkiye’de Devletçilik Hareketi ve Sosyo-Ekonomik Maliyeti”, Liberal Düşünce Dergisi, 1996/1, (1), 85-92.
• Akalın, Güneri, Türkiye’de Piyasa Ekonomisine Geçiş Süreci ve Ekonomik Kriz, TİSK Yayınları, Ankara 2002.
• Aksoy, Yaşar, Bir Kent Bir İnsan, Dr. Nejat F. Eczacıbaşı Vakfı Yayınları, Toplumsal Belgeler Dizisi:2, İstanbul 1986.
• Aslan, Muhsin, “Cumhuriyet’in ilk Döneminde Muhasebe-İktisat Düşüncesine Katkı Verenler: Hazım Atıf Kuyucak (1897-1970)”, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, 13 (2017), 265-272.
• Buğra, Ayşe, “İş Yaşamındaki Belirsizliğin Siyasal Kaynakları”, Toplum ve Bilim Dergisi, 48/49 (1990), 61-78.
• Buğra, Ayşe, Devlet ve İşadamları, Çev. Fikret Adaman, İletişim Yayınları, İstanbul 1995.
• Buğra, Ayşe, "Cumhuriyet Dönemi Girişimcilik Tarihi ve Yeni Demokrasi Hareketi", Toplum ve Bilim Dergisi, 66 (1995), 29-45.
• Buğra, Ayşe ve Savaşkan, Osman, Türkiye'de Yeni Kapitalizm: Siyaset, Din ve İş Dünyası, (Çev. Bülent Doğan), 2. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
• Coşar, Nevin, "Türkiye Sanayi ve Kalkınma Bankası ve Sanayileşme", Gülten Kazgan’a Armağan, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2004.
• Çakmak, Orhan, “Girişimciliğin Tarihsel Gelişimi”, Piyasa Dergisi, 8 (2003), 61-77.
• Çakmak, Orhan, “Osmanlıda Piyasa Zihniyeti ve Girişimcilik (Adam Smith Yaklaşımına Göre Bir Analiz)”, Halil İnalcık Armağanı II- Tarih Araştırmaları, Doğu Batı Yayınları, 2011.
• Çakmak, Orhan, “Terakki, Cedit ve Din: Müslüman-Türkün Devlete Teşneliğinin Zihniyet Analizi”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 23/2 (2023), 132-155.
• Çakmak, Orhan, “Osmanlı Modernleşmesinin Müteşebbisler Üzerindeki Etkisi ve Cumhuriyete Devredilen İktisadi Miras: Eczacıbaşı Örneği (1903- 1942)”, Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 9/1 (2024), 163-201.
• Çetin, Tamer, “Mümin Erkunt ile Mülakat”, Piyasa Dergisi, IV (2002), http://www.liberal.org.tr/sayfa/piyasa-dergisi-sayi-4,390.php.
• Devlet Planlama Teşkilatı, Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı İlaç ve Hammaddeleri Sanayii Sektörü Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Yayın No: DPT:1555-ÖİK:244, 1977.
• Eczacıbaşı, F. Nejat, “Türkiye’de Modern İş Yönetimi, Girişimci, İşletme İktisadı Enstitüsü ve Ord. Prof. Dr. Sarc”, Ord. Prof. Dr. Ömer Celal Sarc’a Armağan, İstanbul Üniversitesi Yayınevi, 1985.
• Eczacıbaşı, F. Nejat, İzlenimler Umutlar, Dr. Nejat F. Eczacıbaşı Vakfı Yayınları, Toplumsal Belgeler Dizisi:5, İstanbul 1994.
• Eczacıbaşı, F. Nejat, Yeni Bir Türkiye, Dr. Nejat F. Eczacıbaşı Vakfı Yayınları, Toplumsal Belgeler Dizisi:6, İstanbul 1998.
• Eczacıbaşı, F. Nejat, Kuşaktan Kuşağa, Dr. Nejat F. Eczacıbaşı Vakfı Yayınları, Toplumsal Belgeler Dizisi:1, İstanbul 1999.
• Eczacıbaşı, F. Nejat, Dr. Nejat F. Eczacıbaşı İçin Yazılanlar-Basındaki Yorum ve Değerlendirmelerden Seçmeler, Dr. Nejat F. Eczacıbaşı Vakfı Yayınları, Toplumsal Belgeler Dizisi:7, İstanbul 1999.
• “Eczacıbaşı (Nejad Ferid)”, İstanbul Ansiklopedisi, IX. Cilt, Koçu Yayınları, İstanbul 1968.
• Ferman, Cumhur, Türkiye'de Sanayi Kredisi, Türkiye Sınai Kalkınma Bankası Yayınlarından No:1, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1951.
• Elhassan, Khalid, “10 Famous Companies that Collaborated with Nazi Germany”, historycollection.com, 2018.
• Heper, Metin, Strong State and Economic Interest Groups: The Post 1980 Turkish Experience, De Gruyter, Berlin ve New York, 1991.
• Hope, David and Julian Limberg, “The Economic Consequences of Major Tax Cuts for The Rich”, Socio-Economic Review, 2021, https://doi.org/10.1093/ser/mwab061.
• İlter, Feyza ve Nuran Kara Pilehvarian, “Fatih Fevzipaşa Caddesi’nin Açılışı ve İstanbul’un Kentsel Gelişimindeki Yeri”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 11 (2018), 263-291.
• Kazgan, Haydar, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Şirketleşme, TÖBANK Yayınları, İstanbul 1991.
• Keyder, Çağlar, Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, İletişim Yayınları, İstanbul 2000.
• Klein, Peter, “Entrepreneurship and Corporate Governance”, Department of Industrial Economics and Strategy, Copenhagen Business SchoolI VS/CBS Working Papers, http://ideas.uqam.ca /ideas/data/Papers, 1999.
• Kopar, Metin, “ABD’nin Türkiye Üzerindeki Projeksiyonu: Thornburg Raporu (1949-1950)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11/61 (2018), 306-314.
• Köse, Hüseyin ve Vesek, Mazlum, “Mülkiyet Tutkusunun Türkiye Toplumsal Hafızasına Yansımaları: Orhan Kemal Romanları Odağında Bir İnceleme”, Folklor/Edebiyat Dergisi, 28(4)-112 (2022), 907-927.
• Kuran, Timur, İslam’ın Ekonomik Yüzleri, (Çev. Yasemin Tezgiden), İletişim Yayınları, İstanbul 2002.
• Kuratko, Donald-Morris, Michael and Covin, Jeffrey (2018), “Corporate Entrepreneurship: A Critical Challenge for Research and Teaching”, https://doi.org/10.1002/9781118785317.weom030017.
• Küçükşen, Kübra, Din Motivasyonlu Ekonomik Organizasyonlarda Yaşanan Olumsuz Tecrübelerin Din Algısı Üzerindeki Etkileri (İslâmi Holding Yatırımcıları Üzerine Bir Araştırma), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Din Sosyolojisi Bilim Dalı, Konya 2011.
• Mahir, Kırdağ Suna ve Danacıoğlu, Esra, “Elitler ve Kültürel Sermaye: Nejat F. Eczacıbaşı Örneği”, Sosyoloji Notları Dergisi, 2/1 (2018), 141-156.
• Mardin, Şerif, Türk Modernleşmesi, İletişim Yayınları, İstanbul 2002.
• Sayar, G. Ahmed, “Ahmed Güner Sayar ile İktisat Üzerine Söyleşi”, Piyasa Dergisi, 2 (2002), http://www.liberal.org.tr/sayfa/piyasa-dergisi-sayi-2,388.php.
• Soral, Erdoğan, Özel Kesimde Türk Müteşebbisleri, Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayınları Sayı:11, Ankara 1974.
• Thornburg, M. W., Türkiye Nasıl Yükselir, (Çev. Semih Yazıcıoğlu), İstanbul 1949.
• Thornburg, M. W., Türkiye’nin Bugünkü Ekonomik Durumunun Tenkidi, (Çev. Nail Artuner), İstanbul 1950.
• Turgut, Serdar, Demokrat Parti Döneminde Türkiye Ekonomisi, Adalet Matbaacılık, Ankara 1991.
• TOBB, Türkiye’de Ekonomik Yapı Değişmeleri 1923-1988, Ankara 1989.
• Uğur, Aydın ve Alkan, Haluk, "Türkiye’de İşadamı-Devlet İlişkileri Perspektifinden MÜSİAD”, Toplum ve Bilim Dergisi, (85), 2000, 133-155.
• Ülgener, F. Sabri, İktisadî Çözülmenin Ahlâk ve Zihniyet Dünyası, Derin Yayınları, İstanbul 2006.
• Üvey, Doğan, Süleyman Ferid Eczacıbaşı ve Türkiye’de İlaç Sanayiinin Kuruluşuna Katkıları, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Deontoloji ve Tıp Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul 1996.
• Üyepazarcı, Erol, TSKB’nin Öyküsü, TSKB Yayınları, İstanbul 1995.
• Yalçın, Osman, “Mühürdarzade Nuri Bey’in (Demirağ) Hayatı ve Çalışmaları (1886-1957)”, Atatürk Yolu Dergisi, 11/4 2009, 743-769.
• www. eczacibasi.com.tr.
• www.tskb.com.tr.
• www.nobelprize.org.