İslam Kaynakları Işığında IX-XI. Yüzyıllarda Doğu Avrupa ve Kafkasya’da Siyasi ve Ticari Dinamikler

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: Dr. Selma Pehlivan'a Armağan, 2050 - 2082, 31.12.2024

Selim Karagöz , Mustafa Yıldırım

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1562224

Öz

İskandinav Rusların doğu seferleri (bugünkü Kuzey Kafkasya da dâhil Rusya’nın batı kısmı, Ukrayna ve Belarus toprakları) ve bölgedeki Türk halklarıyla kurdukları ilişkiler hakkında Rus Yıllıkları (PVL), Bizans Kronikleri, İskandinav Sagaları ve Latince kaynaklar bilgi vermektedir. Ancak, İslam dünyası (Arapça, Farsça ve hatta İbranice) kaynakları, İskandinavların doğudaki faaliyetleri hakkında diğer kaynaklardan farklı bir perspektif sunmaktadır. Arapça ve Farsça kaynaklar, titiz bir inceleme gerektirmekle birlikte, İskandinavların doğuya doğru göçlerinin amaçları, Türk-İskandinav ilişkilerinin başlangıç noktaları, ilişkilerin bölgesel ve küresel tarih üzerindeki yansımaları, Rus kimliğinin oluşumundaki rolleri ve hatta Rusların kökeni ile Ruslar ile Slavlar arasındaki farklılıklar hakkında diğer kaynaklara göre daha detaylı bilgiler sunmaktadır. Bu çalışmada, IX.-XI. yüzyıllarda Doğu Avrupa’da Türk ve İskandinav halkları hakkında geniş ancak bir o kadar da tartışmalı bilgi içeren İslam kaynaklarının kapsamlı bir analizi yapılacak ve bu kaynaklar ışığında ilgili yüzyıllarda Doğu Avrupa ve Kafkasya’daki siyasî ve ticarî dinamikler ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ruslar, Slavlar, Doğu Avrupa, İslam Kaynakları

Political and Commercial Dynamics in Eastern Europe and the Caucasus in the 9th-11th Centuries in the Light of Islamic Sources

Öz

The eastward expeditions of the Scandinavian Rus (covering the western parts of modern-day Russia including Northern Caucasus (in other word European Part of Russia), Ukraine, and Belarus) and their interactions with the Turkish peoples of the region are documented in Russian Chronicles (PVL), Byzantine Sources, Scandinavian Sagas, and Latin Sources. However, sources from the Islamic world (written in Arabic and Persian or even Hebrew) offer a perspective on the activities of the Scandinavians in the east that differs significantly from these other accounts. While Arabic and Persian sources demand meticulous analysis, they provide more detailed insights into the objectives of Scandinavian migration to the east, the origins of Turkish-Scandinavian relations, the regional and global historical repercussions of these interactions, their role in shaping the Rus' identity, and even the origins of the Rus' and the distinctions between the Rus' and the Slavs. This study undertakes a comprehensive analysis of Islamic Sources, which contain extensive but often contentious information about the Turkish and Scandinavian peoples in Eastern Europe during the 9th–11th centuries. By examining these sources, the study aims to explore the political and commercial dynamics of Eastern Europe and the Caucasus during this period.

Anahtar Kelimeler

Slavs, Rus’, Eastern Europe, Islamic Sources

Kaynakça

• Ağarı, Murat. “Irak ve Belh Coğrafya Ekolleri ve İlk Temsilcileri: İbn Hurdâzbih, Ya’kubî ve İstahrî”. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 34 (2007), ss.169–192.
• Androshchuk, Fedir. “Vikingler Doğuda”. Viking Dünyası. ed. Stefan Brink – Neil Price. 653–685. İstanbul: Alfa Tarih Yayınları, 2015.
• Anonim. Hududü'l- Âlem Mine'l-Meşrik İle'l- Magrib. thk. V. V. Minorsky. çev. V. Minorsky. İstanbul: Kitabevi, 2008.
• Bartold, V. V. Soçineniya. VIII. Moskova: Nauka, 1973a.
• Bartold, V. V. Soçineniya. VIII. Moskova: Nauka, 1973b.
• Bilgin, Orhan. “Gerdizi”. TDV İslam Ansiklopedisi C. 14 (1996), 29–30 (Erişim 9 Nisan 2022). https://islamansiklopedisi.org.tr/gerdizi
• Brink, Stefan – Price, Neil (ed.). Viking Dünyası. çev. Ebru Kılıç, Tarih. İstanbul: Alfa Tarih Yayınları, 2015.
• Djakson, Tatyana N., vd. (ed.). Drevnaya Rus v Svete Zarubejnıh İstoçnikov: Vostoçniye İstoçniki. C.III. Moskova: Rossiyskaya Akademiya Nauk, 2009.
• Elliot, Henry Miers (ed.). The History of India as Told by its Own Historians: The Muhammadan Period. London: Trübner and Co., 1869.
• El-Mukaddesi. İslam Coğrafyası (Ahsenü't-Takasim). çev. Ahsen Batur. Istanbul: Selenge Yayınlari, 2015.
• Ferguson, Robert. The Hammer and the Cross: A New History of the Vikings. New York: Penguin Books, 2010.
• Fogel, A. S. Drenaya Rus v Predstavleniyah Zarubejnıh Crednevekovıh Avtorov (IX-konets XIII v.). Samara, Samarskogo Gosudarstvennogo Ekonomiçeskogo Universiteta, 2015.
• Golden, Peter B. The Question of the Rus' Qaganate Archivum Eurasiae Medii Aevi 2 (1982), ss. 76-97.
• Golovnev, A. V. Antropologiya Dvijeniya: (Drevnosti Severnoy Yevrazii). Ekaterinburg: Volot, 2009.
• Gruszczynski, Jacek vd. (ed.). Viking-Age Trade: Silver, Slaves and Gotland. New York: Routledge, 2021.
• Heck, Paul L. The Construction of Knowledge in Islamic Civilization: Qudāma b. Jaʿfar and his Kitāb al-Kharāj wa-ṣināʿat al-kitāba. 42 Cilt. Leiden, Boston: Brill, 2002.
• Hermes, Nizar F. The (European) Other in Medieval Arabic Literature and Culture. New York: Palgrave Macmillan, 2015.
• Hraundal, Thorir Jonsson. The Rus in Arabic Sources: Cultural Contacts and Identity. Centre for Medieval Studies, University of Bergen, Doktora Tezi, 2013.
• İbn Fadlan. İbn Fadlan Seyahatnamesi. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2010.
• İbn Hurdazbih. Yollar ve Ülkeler Kitabı. çev. Murat Ağarı. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2. Basım, 2019.
• İbn Rüsteh. El-Alaku'n-Nefise: Dünya Cografyası. çev. Ali Fuat Eker. Ankara: Ankara Okulu, 2017.
• Kirpiçnikov, A. N. vd. “Novıye Kompleksniye İssledovaniye Meçey Epohi Vikingov İz Sobraniye Gosudarstvennogo İstoriçeskogo Muzeya v Stokgolme”. Slavyane, Finno-Ugrı, Skandinavı, Voljkiye Bulgarı: Dokladı Mejdunarodnogo Nauçnogo Simpoziuma po Voprosom Arheologii i İstorii. ed. A. N. Kirpiçnikov vd. 100–126. Sankt Peterburg: Vesti, 2000.
• Kleyn, L. S. vd. “Normanskiye Drevnosti Kiyevskoy Rusi Na Sovremennom Etape Arheologiçeskogo İzuçeniye”. Istoriçeskiye Svyazi Skandinavii i Rossii IX - XX vv. ed. N. E. Nosov – İ. P. Şaskolskiy. 226–252. Leningrad: Nauka, 1970.
• Kraçovsky İ. Yu. Arabskaya Geografiçeskaya Literatura. C. IV. Moskova: Akademiya Nauk SSSR, 1957.
• Leila Kitzler Ahfeldt, Charlotte Hedenstierna-Jonson, Per Widerström, Ben Raffield. Relations and Runes: The Baltic Islands in Their Interactions During the Late Iron Age and Early Middle Ages. Stockholm: Swedish National Heritage Board (Riksantikvarieämbetet), 2020.
• Lunde, Paul – Stone, Caroline. Ibn Fadlan and the Land of Darkness: Arab Travellers in the Far North. çev. Caroline Stone Paul Lunde. London: Penguin Classics, 2012.
• Mägi, Marika. In Austrvegr: The Role of the Eastern Baltic in Viking Age Communication Across the Baltic Sea. Leiden: Brill, 2018.
• Makarov, N. A. Rus v IX-X Vekah: Arheologiçeskaya Panorama. Moskva: Drevnosti Severa, 2012.
• Marvazi. Sharaf Al-Zamân Tahir Marvazî on China, the Turks and India. çev. V. Minorsky. London: The Royal Asiatic Society, 1942.
• Melnikova, Elena A. Drevnaya Rus v Svete Zarubejnih İstoçnikah. Moskova: Logos, 1999.
• Melnikova, Elena A. Meç i Lira: Geroiçeskiy Mir Anglo-Saksonskogo Eposa. Sankt Peterburg: Nauka, 2018.
• Melnikova, Elena A. Skandinavskie Runiçeskie Nadpisi: Novıe Nahodki i İnterpretatsii. Tekstı, Perevod, Kommentarii. Moskva: Vostoçnaya Literatura, 2001.
• Mesûdî. Murûc ez-zeheb (Altın Bozkırlar). çev. D. A. Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2. Basım, 2004.
• Mikkelsen, Egil. “Vikingler ve İslam”. Viking Dünyası. ed. Stefan Brink – Neil Price. 685–694. İstanbul: Alfa Tarih Yayınları, 2015.
• Minorsky, V. V. A History of Sharvan and Darband in the 10th-11th Centuries. Cambridge: Heffer & Sons Ltd., 1958.
• Miskawaihi. The Concluding Portion of the Experiences of the Nations. çev. D. S. Margoliouth. Oxford: Basil Blackwell, 1921.
• Miskeveyh. Tecâribü'l-Ümem. thk. Mehmet Şeker vd. çev. Kıvameddin Burslan. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2016.
• Montgomery, J. E. Arapça Kaynaklarda Vikingler. Viking Dünyası. ed. Stefan Brink – Neil Price. 694–708. İstanbul: Alfa Tarih Yayınları, 2015.
• Muhammad B. Al-Hasan B. Isfandiyar. An Abridged Translation of the History of Tabaristán Compiled About A. H. 613 (A.D. 1216). çev. Edward G. Browne. London: E. J. Brill, 1905.
• Muhammedoğlu, Aliyev Salih. “İbn Fadlan”. TDV İslam Ansiklopedisi C. 19 (1999), 477–479 (Erişim 17 Nisan 2022). https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-fadlan
• Novoseltsev, A. P. vd. (ed.). Drevnerusskoye Gosudarstvo i Yego Mejdunarodnoye Znaçeniye. Moskova: Nauka, 1965.
• O. G. Bolşakov, A. L. Mongait. Puteşestviye Abu Hamida al-Garnati v Vostoçnuyu i Tsentalnuyu Yevropu (1131-1153 gg.). Moskova: Glavnaya Redaktsiya Vostoçnuyu Literaturı, 1971.
• Özcan, Altay Tayfun, Hazar Kağanlığı ve Etrafındaki Dünya. İstanbul: Kronik Kitap, 2. Basım, 2020.
• Pritsak, Omeljan. The Origin of Rus': Old Scandinavian Sources Other Than the Sagas. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1981.
• Sawyer, B. The Viking-Age Rune-Stones: Custom and Commemoration in Early Medieval Scandinavia Scandinavia. Oxford: Oxford University Press, 2003.
• Seippel, Alexander. Rerum normannicarum fontes arabici: e libris quum typis expressis tum manu scriptis collegit et sumptibus Universitatis osloensis edidit. Oslo: Brogger, A. W., 1928.
• Suleiman, Yasir (ed.). Living Islamic History: Studies in Honour of Professor Carole Hillenbrand. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2010.
• Sven B.F., Jansson. Västmanlands Runinskrifter. Uppsala: Almqvist & Wiksells, 1964.
• Şan, Erman. “İbn Rüste’nin el-Alâku’n-Nefîse’yi Ne Zaman Yazdığına Dair Yeni Tespitler”. Belleten 83/296 (2019), s. 47–70.
• Şeşen, Ramazan. İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2. Basım, 2001.
• Valeyev, Rafael M. – Zeleneyev, Yuri A. “Musulmanskiye Monetı kak Tovar i Sredstvo Plateja Volgo-Uralya v VIII-Naç. XI vv.”. Povoljskaya Arheologiya 4/38 (2021), 137–151.
• Yazıcı, Tahsin. “Cevâmiu’l-Hikâyât”. TDV İslam Ansiklopedisi C. 7 (1993), 439–440 (Erişim 9 Nisan 2022). https://islamansiklopedisi.org.tr/cevamiul-hikayat.