Tohumun İzinde: Adapazarı Tohum Islah ve Deneme İstasyonu’nun Tarihsel Gelişimi ve Türkiye Tarımına Katkıları (1926-1980)

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: Dr. Selma Pehlivan'a Armağan, 2083 - 2139, 31.12.2024

Nurullah Kırkpınar

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1563368

Öz

Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde tarımın altyapısını güçlendirecek, ülke tarımını modernleştirecek ve rasyonel üretimi artırmayı sağlayacak yeni kurumlar yaratıldı. Bu alanda ilk önce modern tarım bilgilerini bulmaya ve yaymaya yönelik araştırma-geliştirme, yayım sistemleri ve kurumları tesis edildi. Tarım teknolojisinin ıslahı ve araştırılmasına yönelik kurumsallaşmalar, 1925 yılından itibaren örgütlenmeye başladı. Bitkisel tohum ıslahına yönelik araştırma-geliştirme, deneme-üretme ve dağıtım kurumları modern tarım teknikleri ve vasıflı tohumlukların üreticiye aktarılmasında önemli rol oynadı. “Tohum Islah İstasyonları” şeklinde gelişim gösteren bu örgütlenme biçimleri, faaliyet gösterdikleri bölgelerde tarımsal üretimdeki verimin artırılması için belirledikleri stratejilerle doğal koşulların ve kültürel farkların yarattığı engellerin üstesinden gelinmesinde rol oynadı. Bu bağlamda tarım reformu ve politikaları içerisinde gelişim gösteren ve tarımsal araştırma-geliştirmenin kurumsal altyapısı ile birlikte şekillenen oluşumlardan birisi Adapazarı Tohum Islah ve Deneme İstasyonu’dur. Tohum Islah İstasyonu, 1926 yılından itibaren büyük yoksunluklar içinde, iklim şartlarının elverişsizliği ve eldeki olanakların kısıtlı olmasına rağmen gerçekleştirilen tarımsal üretimin, bilimsel yöntemler kullanılarak geliştirilmesine dayalı bir araştırma vizyonu belirledi. Bölgesel ve ülkesel çapta yaptığı araştırmalar, Marmara Bölgesi’ndeki tarımsal değişim sürecini de beraberinde getirdi. Bu yönüyle, bölgenin gelişim sürecinin en önemli etkenleri arasında yer aldı.
Bu makale, Türkiye’deki tohum ıslah araştırmalarının gelişim sürecini Adapazarı Tohum Islah ve Deneme İstasyonu üzerinden mercek altına alarak değerlendirmeyi amaçlayan ilk denemedir. Makalenin konusu, Türkiye’de tarım alanında yaşanan modernleşme çabaları ve değişim sürecini, 1926-1980 yılları arasında faaliyet gösteren bir tarımsal araştırma organizasyonu gözünden ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Tarım Reformu, Tarımsal Araştırma, Tohum Islahı, Adapazarı Tohum Islah ve Deneme İstasyonu

Etik Beyan

yok

Destekleyen Kurum

yok

Teşekkür

yok

In the Footsteps of the Seed: Historical Development of Adapazarı Seed Breeding and Trıal Statıon and Turkey Contributions to Agriculture (1926-1980)

Öz

In Republican Turkey, new institutions were created to strengthen the infrastructure of agriculture, modernise the country's agriculture and increase rational production. In this field, research and development, extension systems and institutions were first established to find and disseminate modern agricultural information. Institutions for the improvement and research of agricultural technology started to be organised in 1925. Research-development, trial-production and distribution institutions for plant seed breeding played an important role in the transfer of modern agricultural techniques and qualified seeds to producers. These organisations, which developed in the form of “Seed Breeding Stations”, played a role in overcoming the obstacles created by natural conditions and cultural differences with the strategies they determined to increase the efficiency of agricultural production in the regions where they operated. In this context, Adapazarı Seed Breeding and Experiment Station is one of the organisations that developed within the agricultural reform and was shaped together with the institutional infrastructure of agricultural research and development. Since 1926, Seed Breeding the Station has set a research vision based on the development of agricultural production, which has been carried out in the face of great deprivation, unfavourable climatic conditions and limited facilities, by using scientific methods. His regional and national researches brought along the process of agricultural change in the Marmara Region. In this respect, he was among the most important factors in the development process of the region.
The present article is the first attempt to evaluate the development process of seed breeding research in Turkey through the lens of Adapazarı Seed Breeding and Experiment Station. The subject of the article is to reveal the modernisation efforts and the process of change in the field of agriculture in Turkey through the eyes of an agricultural research organisation operating between 1926 and 1980.

Anahtar Kelimeler

Modernisation and Agriculture, Agricultural Reform, Agricultural Research, Seed Breeding, Adapazarı Seed Breeding and Experiment Station

Kaynakça

• T.C. Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA).
• Adapazarı Bölge Tohum Islah ve Deneme İstasyonu Tohum Üretme Çiftliği 1960-1961 Yılı Araştırma Raporu, Oya Matbaası, İstanbul 1962.
• ATOM, Sinop, Sakarya, İzmit, Edirne, Tekirdağ 3. Bölge Nüshası, Sulhi Garan Matbaası, İstanbul 1958.
• Birinci Köy ve Ziraat Kalkınma Kongresi, Seri: B, Takım: 1, T.C. Ziraat Vekâleti Neşriyatı, Ankara 1938.
• Cumhuriyet Halk Partisi, On Beşinci Yıl Kitabı, Cumhuriyet Matbaası, Ankara 1938.
• Cumhuriyetin 50 Yılında Sakarya, Zafer Matbaası, Adapazarı, 1973.
• Demokrat Parti (DP), Kalkınan Türkiye, Desen Matbaası, Ankara 1954.
• Sakarya İli 1994 Yılı İktisadi Raporu, ATSO Yay., Adapazarı 1994.
• T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE), Tarımsal Yapı ve Üretim 1973-1975, DİE Matbaası, Ankara 1978.
• T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE), Tarımsal Yapı ve Üretim 1980, DİE Matbaası, Ankara 1982.
• T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE), Zirai Bünye ve İstihsal 1959-1961, DİE Matbaası, Ankara 1963.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Zabıt Ceridesi, Dönem: 4, Cilt: 1, Birleşim: 30, 18.07.1931.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: VIII, Cilt: 12, Toplantı: 2, Birleşim: 76, 25.06.1948.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: 2, Cilt: 10, Birleşim: 1, 01.11.1951.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Cilt: 26, Toplantı: 1, Birleşim: 23, 28.12.1953.
• Yurt Ansiklopedisi İl İl Türkiye: Dünü, Bugünü, Yarını, Cilt: IX, Anadolu Yay., İstanbul 1983.
• Akşam, Anadolu, Başak, Çiftlik, Dönüm, Haber-Akşam Postası, Hakimiyeti Milliye, İkdam, İktisadi Uyanış, İktisadi Yürüyüş, Kurun, Milliyet, Son Posta, Tan, Türk Ekonomisi, Ulus, Vakit
• Acar, M., “Köylü Tohumluğunu Nasıl Temin Ediyor?”, Vakit, (16 Eylül 1940).
• Alican, Ekrem, “İktisadi, Zirai, Sınai ve İçtimai Bakımdan Adapazarı” İktisadi Uyanış, Yıl: 5, Sayı: 25-Kocaeli Özel Sayısı, (Şubat 1951).
• Balcıoğlu, Hasan, “Ekonomi Yönünden Sakarya İli”, Ada Kariyesinden Sakarya Vilayetine, Çeltüt Matbaası, İstanbul, 1953.
• Balcıoğlu, Talia, Adapazarı Tarihi ve Coğrafyası, Işıl Matbaası, İstanbul, 1952.
• Benlioğlu, Nuri, “Patates Ziraatı”, Çiftçi, Yıl: 3, Cilt: 3, Sayı: 32, (1948).
• Berkmen, Nejat, “Melez Mısır Çalışmaları”, Tarım Dergisi, Yıl: 1, Cilt: 1, Sayı: 5, (1 Ekim 1952).
• Dernek, Zeynep, Konya Ovasında Ayçiçeği Çeşitleri Adaptasyonu, Konya Bölge Topraksu Araştırma Enstitüsü Yayınları, Konya, 1978.
• Diker, Enver, “Melez Mısır Ziraatı”, Tarım Dergisi, Yıl: 1, Cilt: 1, Sayı: 6, (1 Aralık 1952).
• Doğukan, Suphi Rıza, “Yurdumuzda Tohum Islah İşleri”, İktisadi Yürüyüş, Sayı: 71, (18 İkinci teşrin 1942).
• Doldur, Hüsniye, Tarımdan Sanayiye Bir Ova Şehri: Adapazarı, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2003.
• Dündar, Turgut, “Meksika Buğdayı Projesi Muvaffak Oldu Mu?”, Başak, Sayı: 6-7, (Şubat-Mart 1970).
• Ecikoğlu, Selahattin, “Meksika Buğdayları Hakkında”, Çiftlik, Yıl: 8, Cilt: 8, Sayı: 93, (Ocak 1968).
• Ekinci, Salih Zeki, “Zirai Müesseselerimizi Tanıyalım: Adapazarı Tohum Islah İstasyonu ile Arifiye Bahçe Kültürleri İstasyonunda Gördüklerim ve Öğrendiklerim”, Ziraat ve Ticaret Gazetesi, Yıl: 26, Sayı: 114, (Ağustos 1949).
• Enver Hakkı-Sait Tahsin, “Türkiye’de Patates Nevileri”, Dönüm, Sayı: 19, (İkinci kânun 1934).
• Gemici, Filiz, Demokrat Parti Dönemi Adapazarı-Sakarya (1950-1960), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Sakarya, 2019.
• Hatipoğlu, Şevket Raşit, “On Yılda Türkiye Ziraatı”, Dönüm, Sayı: 16, (Ekim 1933).
• İlisulu, Kâmil, “Patateste Tohumluk İntihabında ve Muhafazasında Ne Kadar İtina Gösterilirse Patateste Kazançta O Nispette Artmaktadır”, Ziraat Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 132, (1955).
• İpek, Fahriye, “Adapazarı’nda Patates Ziraatı”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya I. ve II. Disiplin Travayı, İstanbul, 1938.
• Kırkpınar, Nurullah, “Atatürk Dönemi’nde Tarım Politikalarının Belirlenmesinde Yabancı Etkisi: Oldenburg Raporu’nun Rolü”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt: XXIII, Sayı: 47, (2023).
• Kırkpınar, Nurullah, “Cumhuriyet’in İlk 40 Yılında Türkiye’de Tohum Islah Araştırmaları: ‘Ankara Tohum Islah İstasyonu Örneği’”, Atatürk Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 2, (2023).
• Kırkpınar, Nurullah, Türkiye’de Zirai Eğitimin Tarihçesi ve Kurumsallaşması (1923-1963), 1. Baskı, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2024.
• Kleye, Herr, “Adapazarı Patates Islah İstasyonu Raporu”, 1931 Birinci Ziraat Kongresi İhtisas Raporları, Cilt: 1, Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti Yayınları, Ankara, 1931.
• Kuzucu, Refik, “Adapazarı Kazası”, İdare Dergisi, Yıl: 16, Sayı: 172, (Ocak-Şubat 1945).
• Kün, Ekrem, “Türkiye’de Çeşit Geliştirme Çalışmaları”, Türkiye’de Tohumculuğun Gelişimi ve Geleceği Sempozyumu (13-14 Aralık 1988), TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Yayınları, Ankara, 1989.
• Narin, Resul, Adapazarı Kazası (1923-1954), Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kocaeli, 2022.
• Sait Tahsin, “Türkiye Buğdaylarının Teknik Bakımından Tetkiki: Marmara Mıntıkası Buğdayları”, Dönüm, Sayı: 32, (Şubat 1935).
• Şener, Mahmut, Abdullah İsmet Eker: Parlamento Mektebinden Yetişen Bir Siyaset Adamı, 1. Baskı, Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, Çorum, 2001.
• Tarıman, Celal-İncekara, Fethi, Ayçiçeği ve Ziraatı, Çiftçi Dergisi Yayınları, Ankara 1959.
• Tatan, Fikri, “Adapazarı Patates Tohumluğu Meselesi”, Ziraat ve Ticaret Gazetesi, Cilt: 29, Sayı: 145, (Mart 1952).
• Turgay, Necati, “Yakın Şark Buğday Islah Konferansı”, Tarım Dergisi, Yıl: 1, Cilt: 1, Sayı: 4, (1 Eylül 1952).
• Özel, Sabahattin, “Türk İktisat Tarihinde Adapazarı”, Sabahaddin Zaim’e Armağan İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt: 1, Sayı: 4, İstanbul, 1996.