Lozan Barış Konferansı’na Verilen Aradan Sonra Türk Heyetinin Anadolu’ya Dönüşü

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 820 - 856, 27.03.2025

Hüseyin Baran Pekmen

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1557994

Öz

Lozan Barış Konferansı’ndaki faaliyetlere ve görüşmelere rağmen anlaşmaya varamayan taraf ülkelerin heyetleri, teker teker memleketlerine dönmeye başlamışlardır. Bu çerçevede, İsmet Paşa’nın başkanlığını yaptığı Türk heyeti de 6 Şubat 1923 tarihinden itibaren dönüş için yol arayışına girmiştir. İsmet Paşa ve beraberindeki heyet, 7 Şubat gününün sabahı Lozan’dan hareket etmiş, 10 Şubat günü Bükreş’e ulaşmıştır. Heyet, 14 Şubat’a kadar Bükreş’te ikamet etmek durumunda kalmıştır. 14 Şubat’ta Köstence’ye gitmek üzere yola çıkan kafilenin yolcuğu, 16 Şubat gününün sabahı, kendileri için hükumet tarafından gönderilen Gülcemal vapuruna binmeleri ile devam etmiş, vapur 16 Şubat akşamında İstanbul’a yanaşmıştır. Ankara’ya dönmek üzere 17 Şubat gününün akşamında İstanbul’dan trenle yola çıkan kafile, 18 – 19 Şubat’ı Eskişehir’de geçirmiş, 20 Şubat’ta ise Ankara’ya ulaşmıştır.
Olumsuz hava şartlarının oldukça etkili ve belirleyici olduğu bu yolculuk esnasında hem Lozan’dan dönen heyetin hem de Ankara’da ve İstanbul’da heyeti bekleyen devlet erkanının, dönüşün ne zaman tamamlanacağına dair olan tahminleri tutmamıştır. Genel vaziyetin oldukça nazik olması, bazı meselelerin ortaya çıkmasına neden olmuştur; dönüş yolunun nasıl olacağı, İzmir limanı meselesi nedeniyle İsmet Paşa ile Rauf Bey arasındaki sürtüşme, İsmet Paşa’yla görüşmek isteyen devlet erkanı ve yerli – yabancı gazeteciler gibi meseleler gündemi meşgul etmiştir.
Doğrudan ulaşılan Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesinin yanı sıra ikinci el kaynaklardan ulaşılarak kullanılan Foreign Office evrakı ve Paris Büyükelçiliği Arşivi bu çalışmanın temelini oluşturacaktır. Bunların yanında hatırat, basından örnek olarak Tevhid-i Efkar Gazetesi ve araştırma eserlerinin kullanıldığı bu çalışmayla birlikte bahsedilen süreç, kronolojik olarak aktarılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Lozan Barış Konferansı, İsmet Paşa, Rıza Nur, İzmir Limanı Hadisesi, Rauf Bey, Mustafa Kemâl Paşa, Fevzi Paşa, Yabancı Gazeteciler

Proje Numarası

Yoktur

Return of the Turkish Delegation to Anatolia after the Interruption of the Lausanne Peace Conference

Öz

Despite the activities and discussions at the Lausanne Peace Conference, the delegations of the countries involved, who were unable to reach an agreement, began to return to their home countries one by one. In this context, the Turkish delegation led by Ismet Pasha started its search for a way back home starting from 6th of February 1923. Ismet Paşa and the accompanying delegation left Lausanne on the morning of February 7th and arrived in Bucharest on February 10th. The delegation had to stay in Bucharest until February 14th. On February 14th, the delegation set off for Constanța, and their journey continued the morning of February 16th, when they boarded the Gülcemal steamer sent by the government for them. The steamer reached Istanbul on the evening of February 16th. On the evening of February 17th, the delegation set off from Istanbul by train to return to Ankara. They spent February 18th to 19th in Eskişehir and reached Ankara on February 20th.
During this journey, which was heavily influenced by adverse weather conditions, both the returning delegation from Lausanne and the state officials waiting for the delegation in Ankara and Istanbul were unable to accurately predict when the return would be completed. The delicate nature of the situation led to the emergence of several issues; matters such as how the return journey would unfold, the conflict between Ismet Paşa and Rauf Bey over the Izmir port issue, state officials and local and foreign journalists wanting to meet with Ismet Paşa, among others, occupied the agenda.
The primary sources for this study will include direct access to the archives of the Directorate of State Archives, the Republic Archives, the Ottoman Archives, the Turkish Foreign Ministry's Diplomatic Archives, and the records of the Grand National Assembly of Turkey. In addition, secondary sources, such as the Foreign Office documents and the Embassy Archives in Paris, will also be used. This study will attempt to present the mentioned process chronologically, with the inclusion of memoirs, newspapers such as the Tevhid-i Efkar newspaper, and research works.

Anahtar Kelimeler

Lausanne Peace Conference, Ismet Pasha, Rıza Nur, Izmir Port Issue, Rauf Bey, Mustafa Kemâl Pasha, Fevzi Pasha, Foreign Journalists

Proje Numarası

Yoktur

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi
• BCA, 30-10-0-0 / Muamelat Genel Müdürlüğü, 218 – 472 – 37.
• BCA, 30-10-0-0 / Muamelat Genel Müdürlüğü, 218 – 472 – 38.
• BCA, 30-10-0-0 / Muamelat Genel Müdürlüğü, 218 – 473 – 1.
• BCA, 30-10-0-0 / Muamelat Genel Müdürlüğü, 218 – 473 – 2.
• BCA, 30-10-0-0 / Muamelat Genel Müdürlüğü, 218 – 473 – 4.
• BOA, HR. İM., 16 – 38.
• BOA, HR. İM., 16 – 47.
• BOA, HR. İM., 16 – 50.
• BOA, HR. İM., 16 – 51.
• BOA, HR. İM., 16 – 52.
• BOA, HR. İM., 16 – 53.
• BOA, HR. İM., 16 – 55.
• BOA, HR. İM., 16 – 60.
• BOA, HR. İM., 16 – 61.
• BOA, HR. İM., 16 – 62.
• BOA, HR. İM., 16 – 65.
• BOA, HR. İM., 16 – 71.
• BOA, HR. İM., 16 – 76.
• BOA, HR. İM., 16 – 80.
• BOA, HR. İM., 16 – 92.
• BOA, HR. İM., 16 – 98.
• BOA, HR. İM., 16 – 100.
• BOA, HR. İM., 16 – 113.
• BOA, HR. İM., 67 – 7.
• BOA, HR. İM., 235 – 57.
• DBTDA, SSCB (571), 36080 – 142533 – 83.
• DBTDA, SSCB (571), 36080 – 142533 – 86.
• DBTDA, SSCB (571), 36080 – 142533 – 87.
• Foreign Office FO, 371/9065.
• Foreign Office FO, 371/9067/E.2030.
• Foreign Office FO, 424/256.
• Paris Büyükelçiliği Arşivi, PBA, K.372/1.
• T.B.M.M. Gizli Celse Zabıtları, Devre: 1, İçtima Senesi: 3, Cilt: 3.
• “Devletler, Harb Gemilerini Limanlarımızdan Çıkarmamakda Israr Ediyorlar”, Tevhid-i Efkar, 10 Şubat 1923.
• “İsmet Paşa Bu Akşam Geliyor”, Tevhid-i Efkar, 11 Şubat 1923.
• “İsmet Paşa Bükreş’ten Hareket Etti”, Tevhid-i Efkar, 15 Şubat 1923.
• “İsmet Paşa Çarşamba Günü Hareket Ediyor”, Tevhid-i Efkar, 6 Şubat 1923.
• “İsmet Paşa Dün Müttefikîn Mümessilleri İle Görüştükten Sonra Ankara’ya Hareket Etti”, Tevhid-i Efkar, 18 Şubat 1923.
• “İsmet Paşa Eskişehir’e Vasıl Oldu”, Tevhid-i Efkar, 19 Şubat 1923.
• “İsmet Paşa Hala Köstence’ye Gelemedi”, Tevhid-i Efkar, 13 Şubat 1923.
• “İsmet Paşa İle Heyet-i Murahhasamız Dün Gece Şehrimize Muvasalat Ettiler”, Tevhid-i Efkar, 17 Şubat 1923.
• “İsmet Paşa Köstence’den Hareket Etti”, Tevhid-i Efkar, 17 Şubat 1923.
• “İzmir’de Muvakkaten Vaziyet Muhafaza Edilecek”, Tevhid-i Efkar, 15 Şubat 1923.
• “Limanlarımızın Seddinden Mütevellid İhtilaf Devam Ediyor”, Tevhid-i Efkar, 11 Şubat 1923.
• Akyol, Taha, Bilinmeyen Lozan, İstanbul, Doğan Kitap, 2014.
• Atatürk, Mustafa Kemal, Atatürk’ün Bütün Eserleri, Cilt: 15 (1923), Kaynak Yayınları, 2005.
• Demirci, Sevtap, Belgelerle Lozan, İstanbul, Alfa Yayınları, 2011.
• Gazi Mustafa Kemal, Nutuk, Ankara, Kaynak Yayınları, 2015.
• İnönü, İsmet, Hatıralar, Ed. Sabahattin Selek, Cilt: 2, Ankara, Bilgi Yayınevi, 1992.
• Karacan, Ali Naci, Lozan Konferansı ve İsmet Paşa, İstanbul, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları, 1943.
• Nur, Rıza, Hayat ve Hatıratım, Ed. Heidi Schmit, Cilt: 3, İstanbul, Altındağ Yayınevi, 1967.
• Şimşir, Bilal N., Lozan Günlüğü, Bilgi Yayınevi, 2012.
• Şimşir, Bilal N., Lozan Telgrafları, Cilt: 1, Ankara, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1990.
• Sürmeli, Serpil, “Ebuzziyazade Velid Bey’in Kaleminden Lozan Konferansı Dönüşü İsmet Paşa’yı Gülcemal Vapuru’nda Köstence’de Beklerken (10-16 ŞUBAT 1923)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 53, 2013.
• Akın, Veysi, "Trakya’nın Türklere Devir Teslimi", Yayımlanmış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum, 1994.