The Turkish-Greek Prisoner Exchange within the Framework of Lausanne: A Historical Analysis Based on the Observations and Reports of the International Committee of the Red Cross (ICRC)

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 2, 1964 - 2020, 30.09.2025

Hacer Karabağ Arslan

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1623585

Öz

The advance of the Turkish army in September 1922, which cleared Anatolia of occupying forces and directed attention to the Straits and Thrace, brought the peace process to the forefront and culminated in the signing of the Mudanya Armistice, effectively ending the war. At the Lausanne Conference, which began on November 20, 1922, the exchange of civilian detainees and military prisoners emerged as one of the priority issues. The agreement signed between Turkey and Greece on January 30, 1923, stipulated that both parties would exchange all civilian detainees and an equivalent number of military prisoners. The remaining prisoners in Turkish custody would be repatriated following the signing of the peace treaty.
This study examines the Turkish-Greek exchange of civilian and military prisoners based on the reports of the International Committee of the Red Cross (ICRC). The ICRC’s close monitoring and documentation of the issue provide significant insights into both the pre-Lausanne period and the implementation process of the agreement's related provisions. In 1922 and 1923, the Committee sent two temporary missions to Greece and Anatolia to visit prisoners and civilians and to gather reports. While some of these documents have been used in previous studies on prisoner exchanges, this research evaluates the ICRC’s claim of impartiality by examining the records comprehensively. Furthermore, the study highlights details from Dr. Paul Schatzmann’s report on the camps for Turkish prisoners in Greece, which are presented for the first time. Period newspapers and Hilal-i Ahmer journals constitute the other primary sources of this research.

Anahtar Kelimeler

Lausanne Peace Conference , Prisoner Exchange , International Committee of the Red Cross , Turkish-Greek Prisoner Camps

Lozan Bağlamında Türk-Yunan Esir Değişimi: Uluslararası Kızılhaç Komitesi’nin (ICRC) Gözlemleri ve Raporlarıyla Tarihsel Bir İnceleme

Öz

Türk ordusunun Eylül 1922'de Anadolu’daki işgalci güçleri temizleyerek Boğazlar ve Trakya’ya yönelmesi, barış sürecini gündeme getirmiş ve Mudanya Mütarekesi ile savaş fiilen sona ermiştir. 20 Kasım 1922’de başlayan Lozan Konferansı’nda, sivil tutuklular ve asker esirlerin değişimi öncelikli konular arasında yer almıştır. 30 Ocak 1923’te Türkiye ve Yunanistan arasında imzalanan anlaşma, her iki tarafın tüm sivil tutukluları ve eşdeğer sayıda savaş esirini değiş tokuş etmesini kararlaştırmıştır. Türk hükümetinin elindeki esirlerin kalan kısmı ise barış anlaşmasının ardından iade edilecektir.
Bu çalışmada Uluslararası Kızılhaç Komitesi (ICRC) raporları doğrultusunda, Türk-Yunan sivil ve asker esir değişimi konusu ele alınmıştır. Konuyu yakından takip etmiş ve raporlandırmış olmaları dolayısıyla Uluslararası Kızılhaç belgeleri gerek Lozan öncesi durum gerekse anlaşmanın ilgili maddelerinin uygulanması sürecine yönelik önemli bilgiler sunmaktadır. Komite, 1922 ve 1923’te savaş esirlerini ve sivilleri ziyaret etmek için Yunanistan ve Anadolu’ya iki kez geçici heyet göndermiş ve raporlar istemiştir. Daha önce esir değişimi konusu ile ilgili çalışmalarda bu belgelerden bazıları kullanılmış olsa da belgelerin bütüncül olarak ele alınması sayesinde Uluslararası Kızılhaç Komitesi’nin tarafsızlık iddiası da değerlendirilmiştir. Çalışmada aynı zamanda Dr. Paul Schatzmann’ın Yunanistan’da Türk esirlerin kaldığı kamplarla ilgili raporundan ayrıntılara da ilk defa yer verilecektir. Dönem gazeteleri ve Hilal-i Ahmer Mecmuaları çalışmanın diğer temel kaynaklarını oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Lozan Barış Konferansı , Esir Değişimi , Uluslararası Kızılhaç Komitesi , Türk - Yunan Esir Kampları

Kaynakça

• Ahmed İhsan Bey, Sixième Conférence (Prague, 4—7 Juin 1922), Imprimerie Manz, Vienne (Autriche).
• “Atina Hapishanesinde Kalan Birinci Kolordu Kumandanı Cafer Tayyar’ın Türk Esirlerinin Gördüğü Muameleye Dair Genelkurmay Başkanlığına Raporu” (Vesika No:1317), Harp Vesikaları Dergisi, Yıl 15, Sayı 57, Eylül 1966.
• Berber, Engin, “Türk-Yunan Savaşından Sonra Sivil Tutukluların ve Savaş Tutsaklarının Değişimi”, Tarih İncelemeleri Dergisi IV, İzmir, 1989.
• “Bir Esirimizin Sergüzeşti”, İkdam, 9 Nisan 1923.
• Bugnion, François, The International Committee of the Red Cross and the Protection of War Victims, Macmillan Education, 2003.
• Burckhardt, Charles-Georges Burnier, “Visite des camps de prisonniers helléniques en Anatolie”, Revue Internationale de la Croix-Rouge et Bulletin international des Sociétés de la Croix-Rouge, Bulletin No. 57, Septembre 1923.
• Cameron, Lindsey, "The ICRC in the First World War: Unwavering Belief in the Power of Law." International Review of the Red Cross 97, no. 900 (2015) 1099 – 1120.
• Carnahan, Burrus M., "Lincoln, Lieber and the Laws of War: The Origins and Limits of the Principle of Military Necessity." American Journal of International Law, 92(2), (1998).
• Comité International De La Croix-Rouge Documents Publıes A L’ Occasıon De La Guerre 1914-1919) Rapport, de Mm. Paul Schazmann Et Dr Roger Steinmetz (Sur Leurs Visites Aux Prisonniers De Guerre En Grèce, À Salonique, En Macédoine Et En Serbie Juin-Septembre 1919), Geneve, Janvier 1920.
• “Comité International” Revue Internationale de la Croix-Rouge et Bulletin international des Sociétés de la Croix-Rouge, Bulletin No. 51, Mars 1923.
• Cuenod, Henri, Rodolphe Haccius, “Mission en Anatolie”, Revue Internationale de la Croix-Rouge et Bulletin international des Sociétés de la Croix-Rouge, Bulletin No. 47, Novembre 1922.
• Çanlı, Mehmet, “Milli Mücadele Döneminde Türk ve Yunan Esirleri”, Milli Mücadelenin Yerel Tarihi 1918-1923, Cilt 1, ed. Mustafa Göleç, Zeynep Kevser Şerefoğlu ve İlhami Danış, Türkiye Bilimler Akademisi, Ankara, 2023.
• Dr. Roerich, “Mission en Asie Mineure”, Revue Internationale de la Croix-Rouge et Bulletin international des Sociétés de la Croix-Rouge, Bulletin 41, Mai 1922.
• “Echange des internés civils et des prisonniers de guerre grecs et turcs”, Revue Internationale de la Croix-Rouge et Bulletin international des Sociétés de la Croix-Rouge, Bulletin No. 54, Juin 1923.
• Esaret Hatıraları, Haz. Nejat Sefercioğlu, Kervan Kitapçılık, İstanbul, 1978.
• “Esir Kardeşlerimiz Geldi” Hakimiyet-i Milliye, 25 Mart 1923.
• Esaret Hatıraları, Haz. Nejat Sefercioğlu, Kervan Kitapçılık, İstanbul,1978.
• “Esir Kardeşlerimiz Geldi” Hakimiyet-i Milliye, 25 Mart 1923.
• Forsythe, David. P., The Humanitarians: The International Committee of the Red Cross. Cambridge: Cambridge University Press., 2005.
• Gasser, Hans-Peter, International Humanitarian Law: An Introduction, Geneva: Henry Dunant Institute; Bern: Paul Haupt Publishers, 1993.
• Gehri, Maurice, “Mission d'enquête en Anatolie (12-22 mai 1921)”, Revue Internationale de la Croix-Rouge et Bulletin international des Sociétés de la Croix-Rouge, Bulletin No:31, Juil 1921.
• General Report of The International Red Cross Committee On Its Activities From 1921 to 1923, 11th Internatıonal Red Cross Conference Geneva, August 28th, 1923.
• Gündüz, Asım, Hatıralarım, Haz. İhsan Ilgar, Kervan Yay., İstanbul, 1973.
• “Harekât ve muharebeler sırasında yapılacak işlere dair 2’nci Ordu Komutanlığı tarafından Ordu Menzil Mıntıka Müfettişliğine gönderilen 23 Ağustos 1922 tarihli talimat” (Belge No:22), Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Büyük Taarruz Hazırlık-Harekât-Takip (1 Ağustos-19 Eylül 1922), Yıl 71, Sayı 151, Ağustos 2022.
• Hiçyılmaz, Ergun, Esir Kampları, 2. Baskı, Bilge Karınca Yay., İstanbul, 2002.
• “Hilal-i Ahmer Mecmu’aları”, Cilt 2, Haz. İbrahim Topçu, Ahmet Zeki İzgöer, İstanbul, 2020.
• “İzmir'e Gelen Sivil Üserâ”, Hilal-i Ahmer Mecmu’aları, Cilt 2, Haz. İbrahim Topçu, Ahmet Zeki İzgöer, İstanbul, 2020.
• Lausanne Conference on Near Eastern Affairs, 1922-1923, Records of Proceedings and Draft Terms of Peace, Presented to Parliament by Command of His Majesty, London: Majesty’s Stationary Office, 1923.
• “Missions et delegations”, Revue Internationale de la Croix-Rouge et Bulletin international des Sociétés de la Croix-Rouge, Bulletin No. 40, Avril 1922.
• Nouvelles Du Comité International de la Croix-Rouge, No: 1, Geneve, 10 Janvier 1923.
• Nur, Rıza, Lozan Hatıraları, 6. Baskı, Boğaziçi Yay., İstanbul, 2015.
• Nouvelles Du Comité International de la Croix-Rouge, No: 1, Geneve, 10 Janvier 1923.
• Özdemir, Ahmet, “Savaş Esirlerinin Milli Mücadeledeki Yeri”, Atatürk Yolu Dergisi, S. 6, Kasım 1990.
• Rapport Général Comité İnternational de la Croix-Rouge Son Activité de 1921 à 1923, No: 40, Geneva, 28 Août 1923.
• Rousseau, Jean-Jacques, Toplum Sözleşmesi, Çev. Vedat Günyol. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2006.
• Şimşir, Bilal, Lozan Telgrafları I (1922-1923), TTK Yay., Ankara, 1990.
• Taşkıran, Cemalettin, Milli Mücadele’de Türk ve Yunan Esirler (1919-1923), Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul, 2018.
• TDK Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/
• The Internatıonal Red Cross Committee And Its Missions Abroad (1918-1923), Geneva, 1923.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi- 2. Kitap, Ulusal Direnişten Türkiye Cumhuriyeti’ne, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1998.
• “Türk İstiklâl Harbi”, Yedinci Cilt, İdari Faaliyetler, Genel Kurmay Basımevi, Ankara, 1975.
• “Türk İstiklal Harbi”, İkinci Cilt (Batı Cephesi), 1. Kısım, 2. Baskı, Genel Kurmay Basımevi, Ankara, 1994.
• “Üsera Mübadelesi”, Hilal-i Ahmer Mecmu’aları, Cilt 2, Haz. İbrahim Topçu, Ahmet Zeki İzgöer, İstanbul, 2020.
• “Vatana Kavuşan Esirlerden Şevket Beyle Mülakat”, Vakit, 23 Mart 1923.
• Wildbolz, Corps, “Echange des otages civils et des prisonniers de guerre gréco-turcs (Rapport complémentaire sur l’activité de la Commission d’échange du 15 mai au 15 septembre 1923)”, Revue Internationale de la Croix-Rouge et Bulletin international des Sociétés de la Croix-Rouge, Bulletin No. 59, Novembre 1923.