Ermeni Kolofonlarında Timur

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 2, 1385 - 1412, 30.09.2025

İlhan Aslan

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1625931

Öz

Timur’un kurduğu devlet, Cengiz Han’ın mirası üzerinde yükselmiştir. Çok çeşitli coğrafyalar ve halklarla temasa geçtiği için Timur ve devleti hakkında yazılanlar çeşitli kaynaklara yayılmıştır. Bilhassa o dönemin Farsça ve Arapça eserlerinde Timur’un siyasî etkinlikleri ve devlet örgütlenmesine ilişkin bilgiler geniş ölçüde yer almaktadır. Ermeni kaynakları bu bakımdan Fars ve Arap kaynaklarına göre hem doğası hem de içeriği bakımından farklı bir yerde durmaktadır. Ermeni kaynakları içinde özellikle “kolofon” olarak adlandırılan kaynak grubu bölgesel bir mahiyet taşımaktadır. Dolayısıyla bu dönemle ilgili bilgi veren diğer kaynakların üstünkörü anlattığı olaylar, Ermeni kolofonlarda ayrıntılı ve çok canlı bir biçimde nakledilmektedir. Bu açıdan diğer kaynakları tamamlayıcı bir özelliğe sahip olan Ermeni kolofonları, daha çok gerek Kafkasya gerekse bugün Doğu Anadolu sınırları içine giren illerdeki Timur’un etkinlerinin daha iyi anlaşılmasına olanak sağlamaktadır.
Bu makalede döneme ilişkin veren diğer kaynaklarla karşılaştırma yaparak Ermeni kolofonlarındaki Timur’a dair kayıtlar değerlendirmeye tabi tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Timur , Ermeni kolofonları , Ermeni Tarih yazımı , Ermeniler

Timur in Medieval Armenian Colophons

Öz

The state founded by Timur was built upon the legacy of Genghis Khan. Since Timur and his state interacted with diverse regions and peoples, writings about them can be found across various sources. Particularly, Persian and Arabic works of that era extensively include information about Timur's political activities and state organization. Armenian sources, in this regard, occupy a distinct position compared to Persian and Arabic sources, both in nature and content. Among Armenian sources, the group referred to as "colophons" is particularly regional in nature. Consequently, events briefly mentioned in other sources related to this period are conveyed in detail and with vivid descriptions in Armenian colophons. From this perspective, Armenian colophons complement other sources and provide a better understanding of Timur's activities in the Caucasus and the provinces that now fall within the borders of Eastern Anatolia.
In this article, records regarding Timur in Armenian colophons are evaluated in comparison with other sources providing information about the period.

Anahtar Kelimeler

Timur , Armenian colophons , Armenian historiography , Armenians

Kaynakça

• Aka, İ., “Timur”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 41, İstanbul, 2012, s. 173-177.
• Allen, W. E. D., A History of the Georgian People from the Beginning Down to the Russian Conquest in the Nineteenth Century, Routledge, London-New York, 2023.
• Haçikyan, L. S., JD Dari Hayaren Dzeragreri Hişatakaranner (14. Yüzyıl Ermeni Elyazmaları Kolofonları), Haykakan SSR Gitutyunneri Akademiayi Hratarakçutyun, Yerevan, 1950.
• Haçikyan, L. S., JE Dari Hayaren Dzeragreri Hişatakaranner (15. Yüzyıl Ermeni Elyazmaları Kolofonları), Masn Aracin, 1401-1450, Haykakan SSR Gitutyunneri Akademiayi Hratarakçutyun, Yerevan, 1955.
• İbn Arabşah, Bozkırdan Gelen Bela (Acâibu’l Makdûr), çev. D. A. Batur, Selenge Yayınları, İstanbul, 2023.
• Nizamüddin Şamî, Zafernâme, çev. Necati Lugal, TTK Yayınları, Ankara, 1987.
• Sargisyan, B., Mayr Tsutsak Hayeren Dzeragrats Matenadaranin Mhitareants i Venetik (Venedik'teki Mhitaryan Kütüphanesi’nde Bulunan Ermeni Elyazmaları Büyük Kataloğu), Venetik-S. Ğazar, 1919.
• Şerefüddin Ali Yezdî, Emir Timur (Zafername), çev. D. A. Batur, Selenge Yayınları, İstanbul, 2023.
• Tovma Metzobetsi, Patmutivn Lank-Tamuray ev yacordats ivrots, arareal Tovma Vardapeti Metzobetsvoy, ed. Karapet Şahnazarean, İ Gortzsatan K. V. Şahnazarean, Paris, 1860.