Sağırzâdeler: The Story of a Dynasty in Kemah from the Ottomans to the Republic (1718-1960)

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 2, 2069 - 2129, 30.09.2025

Alper Kağan Kıraç

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1636496

Öz

The 18th century of the Ottoman Empire is called the Age of Âyans. In this century, in the provinces outside the capital Istanbul, âyans, non-official state officials, undertook administrative activities and began to be addressed by the state. Gaining power through their growing influence and the authorities granted by the state, the âyans expanded their borders of sovereignty beyond their own regions after a while. In this study, the regional dominance of the Kemah âyans Sağırzâdeler, their development processes and activities of their family members are analyzed. Sağırzâdeler stood out with their administrative, military, financial and social services until 1922, when the Ottoman Empire collapsed. The family also made a name for itself by working for the continuity of the Republic of Türkiye after the collapse of the Ottoman Empire. There are no detached studies on Sağırzâdeler in the existing literature, and the works that provide information about the family don’t exceed 1-2 pages. Therefore, this study is expected to uncover a family of the âyan that has remained in the shadows and contribute to future projects. Archival sources and research works were utilized in the study. The resulting data was analyzed to provide an accurate family history and genealogy.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire , Sağırzâdeler , Sağıroğulları , Âyan (Local Notables) , Kemah

Sağırzâdeler: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kemahlı Bir Hanedanın Öyküsü (1718-1960)

Öz

Osmanlı Devleti’nin 18. yüzyılı Âyanlar Çağı olarak adlandırılır. Bu yüzyılda başkent İstanbul’un dışında kalan taşrada, resmî bir devlet görevlisi olmayan âyanlar, idarî faaliyetleri üstlenerek devlet tarafından muhatap alınmaya başlamıştır. Artan nüfuzları ve devlet tarafından verilen yetkilerle güç kazanan âyanlar, bir süre sonra hakimiyet sınırlarını kendi bölgelerinin dışına taşımışlardır. Hazırlanan bu çalışmada, Kemah âyanı Sağırzâdelerin bölge hakimiyetleri, gelişim süreçleri ve aile fertlerinin faaliyetleri incelenmiştir. Sağırzâdeler, Osmanlı Devleti’nin yıkıldığı 1922 yılına kadar idarî, askerî, malî ve sosyal hizmetleriyle ön plana çıkmıştır. Ayrıca aile, Osmanlı’nın yıkılışından sonra Türkiye Cumhuriyeti’nin bekası için çalışarak adından söz ettirmiştir. Mevcut literatürde Sağırzâdeler hakkında yapılan müstakil çalışma bulunmayıp aile hakkında bilgi veren tetkik eserlerde yazılanlar 1-2 sayfayı geçmemektedir. Bu nedenle hazırlanan çalışmanın karanlıkta kalmış bir âyan ailesini açığa çıkarması ve gelecekte ortaya çıkacak projelere katkı sağlaması beklenmektedir. Çalışmada arşiv kaynakları ve tetkik eserlerden faydalanılmıştır. Ortaya çıkan veriler analiz edilerek doğru bir aile tarihi ve şecere sunulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti , Sağırzâdeler , Sağıroğulları , Âyan , Kemah

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi
• BOA, Mühimme Defteri (MD), no. 127, s. 229, hkm. 974.
• BOA, MD, no. 127, s. 328, hkm. 1452.
• BOA, MD, no. 133, s. 169, hkm. 618.
• BOA, MD, no. 133, s. 260-261, hkm. 868.
• BOA, MD, no. 133, s. 269, hkm. 911.
• BOA, MD, no. 133, s. 281-282, hkm. 946.
• BOA, MD, no. 133, s. 315, hkm. 1048.
• BOA, MD, no. 133, s. 263, hkm. 1204.
• BOA, MD, no. 134, s. 230, hkm. 768.
• BOA, MD, no. 135, s. 2-3, hkm. 2-3.
• BOA, MD, no. 135, s. 56, hkm. 270.
• BOA, MD, no. 135, s. 92, hkm. 392.
• BOA, MD, no. 136, s. 37, hkm. 121.
• BOA, MD, no. 136, s. 87, hkm. 284.
• BOA, MD, no. 139, s. 354-355, hkm. 1375-1380.
• BOA, A.} DVN. MHM 28/9.
• BOA, A.} MKT., 172/71.
• BOA, A.} MKT., 193/92.
• BOA, A.} MKT., DV, 28/18.
• BOA, A.} MKT., MHM, 237/96
• BOA, A.} MKT. MVL, 2/10.
• BOA, A.} MKT., MVL, 134/69.
• BOA, A.} MKT., NZD, 33/83.
• BOA, A.} MKT., NZD, 282/26.
• BOA, A.} MKT., NZD, 420/33.
• BOA, Y. MTV, 85/66.
• BOA, A.} MKT., DV, 107/36.
• BOA, A.} MKT., DV, 109/78.
• BOA, A.} MKT., UM, 13/55.
• BOA, A.} MKT., UM, 197/80.
• BOA, A.} MKT., UM, 319/31.
• BOA, A.} MKT., UM, 351/18.
• BOA, A.} MKT., UM, 363/95.
• BOA, A.} MKT., UM, 368/55.
• BOA, A.} MKT., UM, 819/44.
• BOA, A. TŞF., 33/39.
• BOA, AE. SABH. I, 112/7573.
• BOA, AE. SSLM. III, 85/5118.
• BOA, BEO, 51/3771.
• BOA, BEO, 1010/75747.
• BOA, BEO, 1021/76565.
• BOA, C. AS, 996/43561.
• BOA, C. DRB, 15/747.
• BOA, C. DRB, 16/755.
• BOA, C. DRB, 52/2553.
• BOA, C. DH, 62/3088.
• BOA, C. DH, 64/3172.
• BOA, C. DH, 64/3172.
• BOA, C. DH, 121/6026.
• BOA, C. DH, 186/9266.
• BOA, C. DH, 247/12324.
• BOA, C. DH, 254/12682.
• BOA, C. ZB, 27/1320.
• BOA, D. BŞM, MHF, 70/26.
• BOA, DH. MKT., 219/59.
• BOA, DH. MKT, 222/49.
• BOA, DH. MKT, 1126/45.
• BOA, DH. MKT, 1556/48.
• BOA, DH. MKT, 1717/25.
• BOA, DH. MKT, 1984/66.
• BOA, DH. MKT, 2516/64.
• BOA, DH. MKT, 2753/34.
• BOA, DH. MKT, 2770/102
• BOA, DH. MKT, 2857/57.
• BOA, DH. TMIK. M, 94/2.
• BOA, DH. SAİDd, 179/345.
• BOA, HAT, 97/3892.
• BOA, HAT, 240/13485.
• BOA, HAT, 562/27727.
• BOA, HAT, 822/37386.
• BOA, HAT, 1024/42724.
• BOA, İ. DH, 414/27386.
• BOA, İ. DH, 469/31371.
• BOA, İ, DH, 886/70535.
• BOA, İ. MMS, 41/1656.
• BOA, İ. TAL, 106/32.
• BOA, MVL., 368/67.
• BOA, MVL., 588/45.
• BOA, MVL., 600/92.
• BOA, MVL., 605/34.
• BOA, MVL., 680/51.
• BOA, MVL., 696/51.
• BOA, MVL., 699/59.
• BOA, MVL., 705/30.
• BOA, MVL., 712/82.
• BOA, MVL., 728/21.
• BOA, MVL., 1032/44.
• BOA, MVL., 1052/96.
• BOA, TS. MA. e, 3/96.
• BOA, TS. MA. e, 4/56.
• BOA, TS. MA. e, 4/77.
• BOA, TS. MA. e, 4/90.
• BOA, TS. MA. e, 161/15.
• BOA, TS. MA. e, 283/14.
• BOA, TS. MA. e, 283/15.
• BOA, TS. MA. e, 349/19.
• BOA, TS. MA, e, 479/1.
• BOA, TS. MA. e, 479/39
• BOA, TS. MA. e, 508/24.
• BOA, TS. MA. e, 508/40.
• BOA, TS. MA. e, 617/30.
• BOA, TS. MA. e, 622/23.
• BOA, TS. MA. e, 656/53.
• BOA, TS. MA. e, 690/21.
• BOA, TS. MA. e, 696/12.
• BOA, TS. MA. e, 898/30.
• BOA, TS. MA. e, 1215/88.
• BOA, TS. MA. e, 1216/33.
• BOA, TS. MA. e, 1395/64.
• BOA, Y. MTV, 80/72.
• Akyıldız, Ali, “Sarraflık”, DİA, Cilt 36 (2009), s. 163-165.
• Artuk, İbrahim, “Nişan”, DİA, Cilt 33, (2007), s. 154-156.
• Başıbüyük, Adem, Kemah İlçesinin Coğrafyası, Nobel Yayınları, Ankara 2004.
• Bayhan, Ahmet Ali, “Kemah Beyler (Sağıroğlu) Mezarlığı ve Mezar Taşları”, Erzincan Üniversitesi Uluslararası Erzincan Sempozyumu 28 Eylül-1 Ekim 2016 Bildiriler, Cilt 2, Erzincan 2016, s. 15-31.
• Bayrak, Şaban, XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Anadolu’da Eşkiyalık Olayları, Basılmamış Doktora Tezi, Malatya 1998.
• Birol, Nurettin, “19. Yüzyıl Sonlarında Kemah Kazası”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17/2 (2024), s. 57-80.
• Çetin, Cemal, “Kamu Düzeninde Alternatif Bir Yöntem: Nezir”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 8, S. 36 (2015), s. 287-310.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 21 Baskı, Aydın Kitabevi, Ankara 2004.
• Ergenç, Özer, XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2012.
• Genç, Mehmet, “Mâlikâne”, DİA, Cilt 27 (2003), s. 516-518.
• Gül, Abdülkadir, “Kemah Kazasının Demografik Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme (1835 Tarihli Nüfus Defterine Göre)”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, X-I (2017), s. 125-136.
• Halaçoğlu, Yusuf, “Osmanlı Belgelerine Göre Türk-Etrâk, Kürd-Ekrâd Kelimeleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Belleten, Cilt 60, Sayı 227 (1996), s. 139-146.
• Kiraç, Alper Kağan, “Osmanlı Devleti’nde Eşkıyalıkla Nam Salmış Bir Aile: Şehsüvarzâdeler (1683-1800)”, Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, 14/2 (2024), s. 103-117.
• Küçükoğlu, Lütfiye Sevinç, “Power Politics in Ottoman Provincal Administration: A Case Study Of Gürcü Osman Pasha (1789-1807), A. Ph. D. Dissertation, Ankara 2019.
• Mert, Özcan, “Âyan”, DİA, Cilt 4 (1991), s. 195-198.
• Miroğlu, İsmet, Kemah Sancağı ve Erzincan Kazası (1520-1566), TTK Yayınları, Ankara 1990.
• Yuzo Nagata, Tarihte Âyânlar Karaosmanoğulları Üzerinde Bir İnceleme, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1997.
• Özcan, Abdülkadir, “Istabl”, DİA, Cilt 19 (1999), s. 203-206.
• Özdeğer, Mehtap, “Osmanlı Devlet Teşkilatında Âyânın Mali ve İdari Yönetime Müdahale Devri-Ayrıca Misal Olarak: Musâdere Hukuku Uygulamasına Tâbi Tutulan Akça-kızanlık Âyâni Zaîm El-hac Mustafa Ağa’nın Muhallefatı ve Serveti”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, L/1-4 (2000), s. 69-132.
• Özger, Yunus, Osmanlı Hanedanında Doğum Günü Törenleri, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2022
• Özkaya, Yücel, Osmanlı İmparatorluğu’nda Âyânlık, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1994.
• Parlatır, İsmail, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Cilt 1-3, 3. Baskı, MEB Basımevi, İstanbul 2011.
• Polat, Serkan, “Çapanoğulları Örneğinde Osmanlı Devleti’nde Âyanlara Paye Tevcihi”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 12/40 (2024), s. 377-402.
• Sakaoğlu, Necdet, Köse Paşa Hanedanı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Ankara 1998.
• Şahin, İlhan, “Kemah”, DİA, Cilt 25 (2002), s. 219-220.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Cilt 1, Baskı 5, TTK Yayınları, Ankara 1998.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Cilt 2, Baskı 7, TTK Yayınları, Ankara 1975.
• Yavuz, Erdem, “Erzincan’da Üç Seçim: 1950-1954-1957 Genel Seçimleri”, Social Sciences Studies Journal, 3/5 (2017), s. 630-647.
• Yergök, Ziya, Harbiye’den Dersim’e (1890-1914), 2. Baskı, Haz. Sami Önal, Remzi Kitabevi, İstanbul 2006.
• Yıldız, Hakkı Dursun, “Emîrü’l-Ümerâ”, DİA, Cilt 11 (1995), s. 158-159.
• Yıldız, Hatip, “Erzincan Sancağı’nda Açılan Erkek Rüşdiye Mektebleri ve Modern Eğitimin Gelişimine Katkısı”, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Uluslararası Erzincan Sempozyumu 26-28 Eylül 2019 Bildiriler Kitabı, Erzincan 2019, s. 878-911.
• Yurttaş, Hüseyin ve Diğerleri, “Kemah Kitabeleri”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı 43 (2017), s. 407-427.