Tuva’da Hunlara Ait Terezin ve Ala- Tey I Mezarları

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 2, 2308 - 2326, 30.09.2025

Filiz Sofuoglu , Yunus Emre Tansü

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1648590

Öz

Türklerin antik devirlerine ait yerleşim yapılarına yönelik ulaşılabilen en eski veriler Hun devrini işaret etmektedir. Tuva toprakları Avrasya’nın ilk göçebe imparatorluğu olan Hunlara ev sahipliği yapmıştır. Hunların tüm kuzeyli kavimlere boyun eğdirmesi M.Ö III-II yüzyılların başında Chanyu Maodun yönetimindeki fetih politikaları ile ilişkilendirilmektedir. Bu bilgiler ışığında bahsedilen devirlerde Sayan-Altay topraklarının Hun etkisi altında olduğu net olarak ortaya konmaktadır. Tuva'daki Hun dönemine ait Terezin mezarlıklarının tarihlendirilmesi, kazılardan elde edilen cenaze törenlerine ait zengin envanterlerin incelenmesi ile mümkün olmuştur. Yaygın olarak kullanılan seramik kaplar, demir bıçaklar diğer ev eşyalarına ek olarak arkeologlar, burada eski konar-göçerlerin dekoratif ve uygulamalı sanatının çok sayıda benzersiz örneklerini bulmuşlardır. Tuva’da Terezin'e dört buçuk km uzaklıkta Ala-Tey I mezarlığı keşfedilmiş olup bu mezarlıktaki eşyaların benzerliği ile Hunlar dönemini temsil ettiği tespit edilmiştir. Kalıntıların analizine ve radyokarbon tarihleme sonuçlarına dayanarak bu mezarlıkların var olma zamanının MÖ II. I. Yy ait olduğu tespit edilmiştir. Terezin ve Ala-tey I kalıntıları, Hunların sadece konar göçer devlet olmayıp elde edilen eşyalardaki işlemelerden hareket ile sanatsal yeteneklerinin gelişmiş bir toplum olduğunu açıkça ortaya koymuştur. Çalışmamız Hun devrine atfedilen Terezin ve Ala-tey I mezarlarının önemine ve bu mezarlıklardan elde edilen malzemelerin diğer Hun mezarları ile olan benzerliğine değinilerek erken dönem Türk tarihine farklı bir bakış getirmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tuva , Hunlar , Terezin , Ala-Tey , Mezarlar.

Terezin and Alatey I Tombs of the Hun in Tuva

Öz

The oldest available data on the settlement structures belonging to the ancient times of the Turks point to the Hun period. The territory of Tuva was home to the Huns, the first nomadic empire of Eurasia. The subjugation of all northern tribes by the Huns is associated with their conquest policies under Chanyu Maodun at the beginning of III-II centuries BC. In the light of this information, it is clear that the Sayan-Altai lands were under the influence of the Huns in the mentioned periods. The dating of the Terezin cemeteries of the Hun period in Tuva was made possible by analysing the rich inventories of funerary rites obtained from the excavations. In addition to common ceramic vessels, iron knives and other household items, archaeologists have found here numerous unique examples of the decorative and applied art of the ancient nomads. In Tuva, four and a half kilometres from Terezin, the Ala-Tey I cemetery was discovered, which, by the similarity of the artefacts found there, was found to represent the period of the Huns. Based on the analysis of the remains and the results of radiocarbon dating, the time of the existence of these cemeteries is dated to the II I century BC. The remains of Terezin and Ala-tey I have clearly demonstrated that the Huns were not only a nomadic state, but also a society with developed artistic abilities, judging from the embroidery on the artefacts obtained. Our study aims to bring a different perspective to the early Turkish history by mentioning the importance of Terezin and Ala-tey I graves attributed to the Hun period and the similarity of the materials obtained from these cemeteries with other Hun graves.

Anahtar Kelimeler

Tuva , Huns , Terezin , Ala-Tey , Tombs.

Kaynakça

• Baykuzu Tilla Deniz, “Bir Hun Başkenti: Tung- Wan Cheng”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 6/3, (2009) s.110-126.
• Busova V. S, Kilunovskaya M. ye, Leus P. M, Orfinskaya O. V, “Shelk v Kontekste Pogrebalnogo Obryada Mogilnika Ala-Tey 2 v Tuve1”, Archaeology In China And East Asia, ed. Mayke Wagner, Instituta Arkheologii Rossiyskoy Akademii Nauk, 7, (2018) s.155-170.
• Danilov S. V, Ochir A, İmenokhoev N. V, Erdenebold L, Nanzatov B. Z, Simukhin A.İ, Urtnasan N, “Drevniye i srednevekovyye goroda Tsentralnoy Azii”, Tartaria Magna, I (2013) s.72-85.
• Davidova A.V, Ivolginskiy Arkheologicheskiy Kompleks Tom 1: Ivolginskoye gorodishche, Fond Aziatika, Saint Petersburg, 1995.
• Kalan Ekrem, İvolga Örneğinde Hun Kent Kültürüne Genel Bir Bakış, Türkbilig, 24/1(2012) s.1-19.
• Khavrins S. V, “Metall Epohi hunnu mogilnika Terezin I (Tuva)”. Arkheologicheskiye vesti, (2016) s.105-107.
• Kilunovskaya M. E, Leus P. M, “Datirovka Mogilnikov Epohi Hunnu Ala-Tey 1 i Terezin v Tuve”, Nauchnoye Obozreniye Sayano Altaya, (2021) s.79-104.
• Kilunovskaya M. Y, Leus P. M, “Mogilnik Ala-Tey I Pamyatniki Hunnu v Tuve”, Materialy IV Nauchnoy Konferentsii Arkheologicheskiye İstochniki i Kulturogenez, ed G. Savinov, V. Ü Zuev, O. A. Seglova, V. B. Trubnikova, I. A. Garbuz, E. R. Mihajlova , Sankt-Peterburgskiy Gosudarstvennyy Universitet Institut İstorii, (2017) s.72-75.
• Kilunovskaya M.E, Leus P.M, Luk i Strely Epohi Hunnu v Tuve, Multidistsiplinarnyye Issledovaniya v Arkheologii, II (2022) s.103-118.
• Kilunovskaya Marina Evgenievna, Leus Pavel Mihayloviç, Busova Varvara Sergeyevna, “Unikalnyye nabory Predmetov iz Zhenskikh Pogrebeniy Epohi Hunnu na Mogilnike Terezin (Tsentralnaya Tuva)” Ufa, (2018) s.137-142.
• Leus Pavel Mikhaylovich, Khudozhestvennyye Bronzy Epohi Hunnu v Tuve, Iskusstvo Yevrazii, 3/14, (2019) s. 50-64.
• Leus P. M, Belskiy S. V, “Terezin I- Mogilnik Epohi Hunnu v Tsentralnoy Tuve” Arkheologicheskiye Vesti, (2016) s.94-107.
• Ramseyer Denis, Pousaz Nicole, Törbat Tsagaan, “The Xıongnu Settlement Of Boroo Gol, Selenge Aımag, Mongolıa”, Current Archaeological Research in Mongolia, Mongolia, (2009) s.12-24.
• Saksa A.I, Toropova E.V, “Mogilnik Epohi Hunnu v Tsentralnoy Tuve”, Arkheologicheskiye vesti, (2016) s.92-104.
• Tseveendorj Egiimaa,“Sravnitelnyy analiz stroitelnykh materialov Hunnskikh gorodishch Terelzhiyn durvulzhin i Gua dov”, Rossiya i ATR, (2019) s.62-81.