Cumhuriyet Dönemindeki İlk Nüfus Sayımına Göre Kastamonu Vilayeti

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: Vakanüvis 10. Yıl Özel Sayısı, 1040 - 1077, 31.10.2025

Recep Büyüktolu , Mehmet Şah Özcan

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1652246

Öz

Nüfus bir devletin milli menfaatlerini elde etmek ve milli hedeflerine ulaşmak için kullanabileceği en önemli milli güç unsurlarından biridir. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun ardından 1927 yılında yapılan genel nüfus sayımıyla vilayet halkının kazalara göre cinsiyet, yaş aralığı, okuryazarlık durumu, geçim kaynakları, maluliyet durumu, inanılan dinler, konuşulan diller, tabiiyet ve doğum yeri gibi özellikler bakımından haritası çıkarılmıştır. Elde edilen sayısal veriler hem yerel hem de ulusal politikaların belirlenmesi açısından önem taşımaktadır.
Bu çalışmada, 1927 nüfus sayımında Kastamonu vilayetinde elde edilen sonuçlar, nüfus sayım sonucu fasiküllerinden, Türkiye Cumhuriyeti Salnamelerinden, 1927 sayımına dair telif eserlerden ve Kastamonu vilayetiyle ilgili diğer kaynaklardan yararlanılarak değerlendirilmiştir.
Cumhuriyet Dönemi’nin ilk genel nüfus sayımında Kastamonu, Karadeniz Sahil Vilayetleri grubunda yer almıştır ve 8 kaza, 11 nahiye ile bunlara bağlı 1.159 köyden oluşmaktadır. Sayım sonucuna göre kadın nüfusun erkeklerden fazla olduğu vilayette temel geçim kaynağı tarımdır. Okuryazar nüfusu Türkiye ortalamasının oldukça altındadır. Engelli sayısı oldukça düşüktür. Halkın tamamına yakını Müslümandır ve Türkiye ya da yurt dışı doğumlu Türklerden oluşmaktadır. Türkçe vilayetin her yöresinde hâkim dildir.

Anahtar Kelimeler

1927 Nüfus Sayımı , Demografi , Karadeniz Sahil Vilayetleri

Kastamonu Province According to the First Census of the Republican Era

Öz

The population is one of the most important national power elements that a state can use to achieve national interests and achieve its national goals. After the establishment of the Turkish Republic, a general census was conducted in 1927, mapping the population of the provinces according to characteristics such as gender, age, literacy, sources of income, disability status, religions, spoken languages, nationality, and place of birth. The data collected was crucial for shaping both local and national policies.
In this study, the results obtained in Kastamonu province in the 1927 census were evaluated by using the census fascicules, the annuals of Turkish Republic, the prints about 1927 census and other sources related to Kastamonu province.
In the first general census of the Republic, Kastamonu was part of the Black Sea Coastal Provinces group, consisting of 8 districts, 11 sub-districts, and 1,159 villages. According to the census, the female population outnumbered the male population, with agriculture as the main source of income. The literacy rate was well below the national average, and the disabled population was very low. Nearly all the population was Muslim and of Turkish origin, with Turkish being the dominant language.

Anahtar Kelimeler

1927 Population Census , Black Sea Coastal Provinces , Demography , Kastamonu

Kaynakça

• Baş, Ramazan, Türkiye’nin Nüfus Politikası (1923-1980), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2023.
• Bazna, Alperen Yalçın, Osmanlı Taşra İdaresi: Kastamonu Örneği (1839-1876), Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Çankırı, 2021.
• Çolak, Çağrı, Çolak, Deniz, “Türkiye Cumhuriyeti Mülki İdare Tarihinde İlçeye Dönüştürülen İller”, CTAD, Yıl:19, Sayı:37 (Bahar 2023), s. 1-35.
• Dinç, Güven, “Cumhuriyet'in İlk Nüfus Sayımına Göre Antalya'nın Demografik Yapısı”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 12 (2007), s. 64-87.
• “Doğanyurt”, https://kastamonu.ktb.gov.tr/TR-63817/doganyurt.html. (Erişim: 25.01.2025)
• Güriz, Adnan, Türkiye’de Nüfus Politikası ve Hukuk Düzeni, Türkiye Kalkınma Vakfı Yayınları, Ankara, 1975.
• “İhsangazi”, https://kastamonu.ktb.gov.tr/TR-63819/ihsangazi.html. (Erişim: 25.01.2025)
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayını, 2. Baskı, Ankara, 1995.
• Köse, Mustafa, 1927 Nüfus Sayımı Ve Sonuçlarının Değerlendirilmesi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar, 2010.
• Kundakçı, Sibel, Nalezen, Orçun, “Osmanlı Devri Başlarında Kastamonu Kazası’nda Nüfus ve Yerleşme”, Kastamonu Tarihi Araştırmaları (Şehir, Toplum ve Ekonomi),Ed: Şerif Demir, Orçun Nalezen, Berikan Yayınevi, Ankara, 2023, s.371-404.
• Matbuat Müdiriyet-i Umumiyesi, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi 1927-1928, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1928.
• Şahin, Burhan, Cumhuriyet Öncesinde Kastamonu’nun İdari-Nüfus ve Etnik Yapısı (1839-1903), Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 1992.
• Tamer, Aytül, BOZBEYOĞLU, Alanur Çavlin, “1927 Nüfus Sayımının Türkiye’de Ulus Devlet İnşasındaki Yeri: Basında Yansımalar”, Nüfusbilim Dergisi, 26 (2004), s.73-88.
• Taş, Abdullah Erdem, “Ahi Evren'den Enver Paşa'ya: Osmanlı İdari Taksimatında Evrenye”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 47 (2022), s. 91-114. https://tkidergisi.com/tki-dergisi/ahi-evrenden-enver-pasaya-osmanli-idari-taksimatinda-evrenye. (Erişim: 19 Ocak 2025)
• “Teşkilat-ı Mülkiye Kanunu”, Resmî Gazete: 26 Haziran 1926.
• Tiryaki, Nuray Özdemir, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türkiye’de Nüfusu Artırmaya Yönelik Uygulamalar”, 10. Uluslararası Atatürk Kongresi (8-9 Kasım 1923) Bildirileri, Cilt:2, s.1865-1884.
• Toprak, Zafer, “Cumhuriyet Ankara’sında İlk Nüfus Sayımı (Tecrübe Tahriri 1927)”, Ankara Dergisi, I/2 (1991), s. 57-66.
• Türkiye Cumhuriyet Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü, 28 Teşrinievvel 1927 Umumi Nüfus Tahriri, Fasikül I, Hüsnütabiat Matbaası, Ankara, 1929.
• Türkiye Cumhuriyet Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü, 28 Teşrinievvel 1927 Umumi Nüfus Tahriri, Fasikül II, Hüsnütabiat Matbaası, Ankara, 1929.
• Türkiye Cumhuriyet Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü, 28 Teşrinievvel 1927 Umumi Nüfus Tahriri, Fasikül III, Başvekâlet Müdevvenat Matbaası, Ankara, 1929.
• “Umumi Tahriri Nüfus İcrası Hakkında Kanun”, Resmî Gazete, 04.07.1926.
• Yüceuluğ, Ratip, Savaş Sonu Nüfus Meseleleri - Türkiye Nüfusu Üzerinde İncelemeler ve Fikirler, Ankara Basım ve Ciltevi, Ankara, 1944.