Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Osmanlı Bürokrasisinde Plevneli Memurlar

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: Vakanüvis 10. Yıl Özel Sayısı, 44 - 96, 31.10.2025

İlyas Ak

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1700122

Öz

Bu çalışma, Sicill-i Ahvâl defterlerinde kayıtlı Plevne doğumlu Osmanlı memurlarına odaklanmaktadır. Söz konusu memurların sosyokültürel kökenleri, eğitim düzeyleri, görev dağılımları ve maaş yapıları analiz edilmiştir. Ayrıca bu araştırma taşrada doğmuş bürokratlar üzerinden, Osmanlı bürokrasisinin yerel kökenli kadrolarına ilişkin bütüncül bir bakış açısı sunmayı hedeflemektedir. Tespitlere göre bu memurların tamamı Müslümandır ve aralarında Gazi Mihal Bey soyundan gelen isimler de bulunmaktadır. Memurların babalarının meslekleri arasında müderrislik, tüccarlık ve kasaplık gibi örnekler yer almakta olup, bu çeşitlilik ailelerin farklı sosyoekonomik tabakalara mensup olduklarını göstermektedir. Söz konusu devlet adamlarının önemli bir kısmı sıbyân mektebi çıkışlıdır. Öte yandan modern eğitim kurumlarını tercih eden bazı bireysel yönelimler de dikkat çekmektedir.
Memurların görev alanları ağırlıklı olarak kaza idaresi, kolluk kuvvetleri ve ticari-idari birimler etrafında yoğunlaşmıştır. Bu durum ilgili bürokratların hem yerel yönetim hem de ekonomik işleyişte roller üstlendiğini göstermektedir. Memurların göreve başlama yaşlarındaki ve istihdam biçimlerindeki farklılıklar, kamu yapısının esnekliğine ve bireysel kariyer yollarının çeşitliliğine işaret etmektedir. Bununla birlikte çalışmada yer alan devlet görevlilerinin maaşlarının dağılımı, merkez-taşra ayrımını ve devletin mali önceliklerini yansıtmaktadır. Bu bulgular Plevne doğumlu memurların, devlet teşkilatındaki konumlarını ve idari yapı içindeki önemlerini ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Sicill-i Ahvâl Defterleri , II. Abdülhamid , Osmanlı İmparatorluğu , Plevne , Memur

Bureaucrats from Pleven in the Ottoman Bureaucracy according to the Sicill-i Ahvâl Registers

Öz

This study focuses on the Pleven-born Ottoman civil servants recorded in the Registry Books. The socio-cultural origins, education levels, distribution of duties and salary structures of these officials are analysed. In addition, this study aims to provide a holistic perspective on the local origin cadres of the Ottoman bureaucracy through bureaucrats born in the provinces. According to the findings, all of these officials were Muslims and among them there are also names descended from Gazi Mihal Bey. Among the professions of the fathers of the officials are there muderris, merchant and butcher and this diversity shows that the families belonged to different socio-economic strata. A significant number of these statesmen were graduates of the sanbyan school. On the other hand, some individual tendencies preferring modern educational institutions are also noteworthy.
The duties of the officials were mainly centred around the kaza administration, law enforcement and commercial-administrative units. This shows that the relevant bureaucrats play roles in both local administration and economic functioning. The differences in the age at the beginning of the civil servants’ employment and their employment types point to the flexibility of the public structure and the diversity of individual career paths. In addition, the distribution of salaries of the civil servants in the study reflects the centre-provincial divide and the financial priorities of the state. These findings reveal the position of Pleven-born civil servants in the state organisation and their importance in the administrative structure.

Anahtar Kelimeler

Sicill-i Ahvâl Notebooks , Abdülhamid II , Ottoman Empire , Pleven , Officer

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Dâhiliye Nezâreti Sicill-i Ahvâl Komisyonu Defterleri (DH.SAİDd.): 5/215; 117/123; 10/917; 44/371; 73/43; 33/21; 9/363; 131/295; 23/207; 101/343; 60/335; 126/71; 32/169; 127/135; 141/465; 52/459; 33/281; 50/87; 77/37; 185/14;124/431; 173/225; 187/76; 83/173; 84/221; 51/469; 115/257; 193/313; 152/123; 60/275; 66/301; 136/397; 52/207; 108/373; 107/7; 129/287; 142/111; 123/83; 174/173; 138/343; 52/139; 123/223; 156/369; 65/93; 74/349; 178/222.
• Aybey, Salih, “Sadî Şirazî’nin “Bostan” ve “Gülistan” Adlı Eserlerinin Din Eğitimindeki Yeri ve Önemi”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, C. 18, S. 69 (2019), s. 425-437.
• Ayverdi, İlhan, Asırlar Boyu Târihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 2010.
• Çetin, Atillâ, “Sicill-i Ahvâl Defterleri ve Dosyaları Hakkında Bir Araştırma”, Vakıflar Dergisi, S. 29 (2005), s. 87-104.
• Demir, İsmail, “Sarf Bilgisi ve Ömer B. Alî B. İbrâhim B. Halîl El-İspirî’nin “Er-Risâle Fî Temeyyuzi’l-Ebvâb” Adlı Eserinin Edisyon Kritiği”, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 1, S. 2 (2014), s. 60-80.
• Durmuş, İsmail, “Meânî”, DİA, C. 28 (2003), s. 204-206.
• Güneş, Mehmet, “Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Osmanlı Devleti’nde Görev Yapan Akşehir Doğumlu Memurlar (1879-1909)”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, S. 22 (2024), s.104-130.
• Halaçoğlu, Emine Burcu, Osmanlı Devleti’nin Mâli Yapısında Emlâk-ı Hümâyûn Müessesesi (1876-1909), Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Ankara 2024.
• Karakulak, Mesut, 93 Harbi Osmanlı-Rus Savaşı 1877-1878, Kronik Kitap, İstanbul 2025.
• Karabıyık, Hümeyra, “Sicill-i Ahvâl Defterlerinde Kayıtlı İskilipli Devlet Adamları”, XIX. Türk Tarih Kongresi III. Cilt-II. Kısım, 3-7 Ekim 2022, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2024, s. 1081-1104.
• Kılavuz, Ahmed Saim, “Akaid”, DİA, C. 2 (1989), s. 212-216.
• Kiel, Machiel, “Plevne”, DİA, C. 34 (2007), s. 302.303.
• Kodaman, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• Kütükoğlu, Bekir, “Son Devir Osmanlı Biyografik Kaynakları”, Vekayi‘nüvis Makaleler, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayını, İstanbul 1994, s. 211-216.
• Kütükoğlu, Mübahat S., “Sicill-i Ahval Defterleri’ni Tamamlayan Arşiv Kayıtları”, Güney-doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, S. 12 (1998), s. 141-157.
• Özkan, Selim Hilmi, Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Osmanlı Bürokrasisinde Alâiyeli Memurlar (1879-1909), Özhür Basımevi, Konya 2014.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara 2023.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara 2023.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara 2023.
• Sarıyıldız, Gülden, Sicill-i Ahvâl Komisyonu’nun Kuruluşu ve İşlevi (1879-1909), Der Yayınları, İstanbul 2004.
• Sezen, Tahir, Osmanlı Yer Adları, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayın No: 26, Ankara 2017.
• Şemseddin Sami, Kamus-ı Türkî, hzl. Paşa Yavuzarslan, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2019.
• Şemseddin Sami, Kâmusu’l- A‘lâm, C. II, Mihran Matbaası, İstanbul 1306.
• Terzi, Arzu (Tozduman), “Hazîne-i Hâssa”, DİA, C. 17 (1998), s. 137-141.
• Ürkmez, Naim, “Savaşın Öteki Yüzü: Romanya’daki 93 Harbi Esirleri”, Belleten, C. 84, S. 300 (2020) s. 789-824.