Manisa’daki Hâtûniye, Sultâniye ve Murâdiye Külliyelerinin 1764-1765 Tarihli Tamirâtları

Yıl 2020, , 113 - 138, 30.12.2020

Ertan Gökmen

https://doi.org/10.16971/vakiflar.691965

Öz

Osmanlı şehirlerinin imarında vakıfların büyük bir rolü vardı. Kamunun ihtiyaç duyduğu pek çok yapı vakıflar tarafından kuruluyor ve işletiliyordu. Osmanlı toplumunda vakıf kuranlar arasında kamu görevlileri ile hayır sahibi pek çok kişi bulunuyordu. Vakıf kuran kişilerin en önemlileri hanedana mensup kişilerdi. Şehzadelerin görev yaptığı süreler içerisinde Manisa’da şehzadeler veya anneleri tarafından cami merkezli vakıflar kurulmuş ve bunların ayakta kalması için gelirler oluşturulmuştur. Hatuniye, Sultaniye ve Muradiye külliyeleri kurulan bu vakıf yapılar içinde yer almaktadır. Bu külliyelerde genel olarak cami, medrese, mektep, imarethane, darüşşifa, hamam ve han bulunuyordu. XIV. yüzyıl sonu ile XVI. yüzyıl içerisinde kurulmuş olan bu vakıf yapılar değişik sebeplerle harap olmuş ve farklı tarihlerde tamir edilmişlerdir. Bu vakıf yapılarını konu alan çalışmalarda bu yapıların tamirine bir satır veya bir paragrafla değinilmiş ve bu tamiratların neler olduğu hakkında detaylı bilgi verilmemiştir. 214 numaralı Manisa şeriyye sicilinde bu vakıf yapıların 1764-1765 yıllarında yapılan tamiratlarına dair bilgiler bulunmaktadır. Bu çalışmada bu sicilde verilen bilgiler doğrultusunda bu vakıf yapılarda gerçekleştirilen tamiratların detaylarına dair bilgiler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Vakıf, Manisa, Hatuniye, Sultaniye, Muradiye, Cami, Medrese, Mektep Darüşşifa

The Repairs of Hâtûniye, Sultâniye and Murâdiye Complexes in Manisa Dated 1764-1765

Öz

Waqfs played a major role in the construction of Ottoman cities. Many structures that the public needed were established and operated by waqfs. In the Ottoman society, charitable people and public officials established many waqfs. The most important of the founders of waqfs were the members of dynasty. During the period in which the princes served, mosque-centered waqfs were established by them and their mothers in Manisa and revenues were created for them to survive. Hâtûniye, Sultâniye and Murâdiye complexes are waqf-imâret sites and constitute the centre of the city’s physical structure. The complexes generally had mosques, madrasas, schools, alms-house (imârethâne), hospital (dârüşşifâ), baths and inns. These waqfs, established at the end of XIVth century and during the XVth century, have been destroyed for various reasons and have been repaired on different dates. In the studies on these waqf structures, the repairs of these structures were mentioned in a line or a paragraph and no detailed information was given about what these repairs were. There is information about the restoration of these foundations carried out in 1764-1765, in qadı register numbered 214. In this study, in accordance with the information given in this register, the details of the repairs carried out in these buildings are presented.

Anahtar Kelimeler

Manisa, waqf, Muradiye, Sultaniye, Hatuniye, Mosque, Madrasa, School, Hospital, Restoration

Kaynakça

• Manisa Şeriyye Sicili (MŞS), No: 214
• Acun, Hakkı (1989). Manisa’da Türk Devri Yapıları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Akgündüz, Ahmet (1993). “Eski Hukukumuzda Vakıf Malların Tamiri ve Muhafazası”, Vakıf Haftası II, Ankara: 115-122.
• Ateş, İbrahim (1994). “Vakıf Eserlerin Onarım ve Restorasyonu ile İlgili Vakfiye Şartlarına Genel Bir Bakış” Vakıflar Dergisi, Sayı 23, Ankara: 161-176.
• Bakırer, Ömür (2006). “Vakfiyelerde Binaların Tamiratı ile İlgili Şartlar ve Bunlara Uyulması”, Vakıflar Dergisi, Sayı: X, Ankara: 113-126.
• Başol, Samettin ve Çam Mevlüt (2010): “Keşif ve Tamir Belgelerinin Osmanlı İktisat Tarihi Açısından Önemi (Konya Şer’iye Sicillerinden Örnekler)”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), Sayı, 27: 1-26.
• Çelik, Gülfettin (2006): “Su Tesislerinin Bakımı, Korunması ve Tamiri”, Osmanlı Arşiv Belgelerinde İstanbul’un Tarihi Su Yolları Muhafaza ve Bakım, (Haz.) Said Öztürk, C. I, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İstanbul: İski Yayınları.
• Çiftçi, Cafer (2002). “Osmanlı Dönemi Bursa Su Yollarının Bakım ve Onarımında Vakıfların Rolü”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 3, Yıl 3: 57-74.
• Dündar, Abdülkadir (2001). “Osmanlılarda Tamir Süreci, Çeşitleri ve Bazı Selçuklu Yapılarında Uygulamalar”, I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi, Bildiriler C. I, Konya Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırma Merkezi: 269-280.
• Emecen, Feridun (1989). XVI. Asırda Manisa Kazası, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Emecen, Feridun (2003). “Manisa”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 27, Ankara: 577-583.
• Erdem, Yücel (1965). “Manisa Muradiye Camii ve Külliyesi”, Vakıflar Dergisi, C. VII, Ankara: 207-214.
• Eroğlu, Haldun (2002). “Klasik Dönem Osmanlı Şehzadelik Kurumuna Dair Bazı Düşünceler”, Türkler, C. 9, (Ed.) Hasan Celal Güzel, Salim Koca, Ankara: Yeni Türkiye Yayını: 855-859.
• Evliya Çelebi bin Derviş Mehmed Zıllî (2011). Evliya Celebi Seyahatnamesi 7-10, (Haz.) Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Robert Dankof, C. 2, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gökçen, İbrahim (1946). Manisa’da Hayırlar ve Vakıflar, İstanbul: Marifet Matbaası.
• Hızlı, Mefail (1993). “Osmanlı Vakıf Eserlerinin İnşa, Tamir ve Restorasyonu”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5 (5): 219-232.
• İsen, Mustafa (1999). “Osmanlı Şehzade Sancakları”, Osmanlı C. 9, , (Ed.) Güler Eren, Kemal Çiçek, Cem Oğuz, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları: 123-132.
• Karakaya, Enis (2003), “Manisa-Mimari” Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 27, Ankara: 583-588.
• Karakaya, Enis (2006). “Muradiye Külliyesi”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 31, İstanbul: 201-203.
• Konyalı, İ. Hakkı (1969). “Kanuni Sultan Süleyman’ın Annesi Hafsa Sultan’ın Vakfiyesi ve Manisa’daki Hayır Eserleri” Vakıflar Dergisi, C. VIII, Ankara: 47-56.
• Madran, Emre (1985): “Osmanlı Devletinde “Eski Eser” ve “Onarım” Üzerine Gözlemler”, Belleten, C. XLIX, Sayı 196: 503-546.
• Mehdi, İlhan M. (2008). “Osmanlı Su Yollarının Sevk ve İdaresi”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 27, Sayı 44: 41-66.
• Memiş, Ş. Eroğlu (2019). “Osmanlı Kudüsü’ne Ait H 1195/M. 1718 Tarihli Keşif Defteri” Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 21, Sayı: 3: 720-752.
• Öztürk, Said (2006). “Su Yollarının ve su Bentlerinin Korunması”, Osmanlı Arşiv Belgelerinde İstanbul’un Tarihi Su Yolları Muhafaza ve Bakım, (Haz.) Said Öztürk, C. I, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İski Yayınları: 42-49.
• Öztürk, Said (2019). “Osmanlı Su Yapılarında Vakıfların Rolü: Tesis, Onarım ve Hizmet Giderlerinin Finansmanı” Vakıflar Dergisi, 80. Yıl Özel Sayısı, Ankara: 135-158.
• Su, Kamil (1940). Mimar Sinan’ın Eserlerinden Muradiye Camii, İstanbul: Resimli Ay Matbaası.
• Uluçay, M. Çağatay (1940). “Manisa’daki Saray-ı Amire ve Şehzadeler Türbesine Dair”, Gediz Dergisi, Sayı 38: 4-8.
• Uluçay, Çağatay ve Gökçen İbrahim (1939). Manisa Tarihine Genel Bir Bakış I, İstanbul: Resimli Ay Matbaası.
• Uluçay, Çağatay ve Gökçen İbrahim (1939). Manisa Tarihi, İstanbul: Resimli Ay Matbaası.
• Uluçay, M. Çağatay (1941). Manisa’daki Saray-ı Amire ve Şehzadeler Türbesi, İstanbul: Resimli Ay Matbaası.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı (1975). “Sancağa Çıkarılan Osmanlı Şehzadeleri” Belleten, Sayı, 156: 659-696.
• Yavaş, Doğan (1997). “Hafsa Sultan Külliyesi”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 15, İstanbul: 125-126.
• Yavaş, Doğan (2002). “Kurşunlu Han”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 26, Ankara: s. 448.
• Yörükoğlu, Nihat (1984). Hafsa Sultan ve Külliyesi, Ankara.
• Yörükoğlu Nihat (1981). “Manisa’da Hafsa Sultan Hankahı” Vakıflar Dergisi, C. XIII, Ankara: 489-492.
• Yücel Erdem (1965). “Manisa Muradiye Camii ve Külliyesi”, Vakıflar Dergisi, C. VII, Ankara: 207-214.
• Yüksel, İ. Aydın (1997). “Hatuniye Külliyesi”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 16, İstanbul: 501-503.