The Foundation and Development of Waqfs Administration in the District of Tokat (1835-1890) / Tokat Kazası’nda Vakıf İdaresinin Teşkili ve Gelişimi (1835-1890)

Yıl 2015, Sayı: 43, - , 30.06.2015

Ali Açıkel

Öz

Abstract

The Ministry of Pious Foundations was formed between 1826 and 1839 years in order to gather under one administration all pious foundations throughout the Ottoman lands. Being organized of provincial waqfs under one administrative structure also took place in a long period. The foundation and development of provincial waqfs administrations have just not been explained exactly. In this article, the foundation and development of the waqfs administration in the district of Tokat have been examined with the help of sources from that period.
During the period of 1839-1890, it has been seen that the waqfs administration in the district of Tokat was founded step by step. In 1839, the waqfs in the district of Tokat started to be administered by Director of Waqfs Properties (Muʻaccelât Müdürü). Tax-collectorship departments (Muhassıllık) founded in provinces also undertook the administration of provincial waqfs. After the abolition of tax-collectorship departments, the administration of provincial waqfs was carried out by civil servants appointed by local authorities during the period between 1842 and 1845 years. On being unsuccessful of this application, it was decided to appoint directors from the Capital in June of 1845. After the Provincial Regulation of 1864, the waqfs in the district of Tokat started to be administered by the Directorship of Waqfs in the sub-province of Sivas. During the period between 1872 and 1875 years, Waqfs Accounting Departments were established in some sub-provinces, Waqfs Agencies in some districts. With the becoming of sub-province of the district of Tokat in 1879, the Directorship of Waqfs was established in the sub-province of Tokat, Waqfs Agencies also in its districts. Thus, the waqfs administrative organisation has been completed in the sub-province of Tokat.
This study aims to provide contribution with better understanding the period of being formed of Ottoman provincial waqfs organisations.

Keywords: Tokat, Waqf, Ministry of Waqfs, Directorship of Waqfs, Waqfs Agencies, Ottoman.

Öz

Osmanlı topraklarındaki bütün vakıfları tek çatı altında toplamak amacıyla 1826-1838 yılları arasında Evkâf-ı Hümayun Nezâreti oluşturulmuştur. Taşra vakıflarının bir idarî teşkilata kavuşturulması ise daha uzun bir süreçte olmuştur. Taşra vakıf idarelerinin teşkili ve gelişimi konusu tam olarak ortaya konamamıştır. Bu çalışmada Tokat Kazası’nda vakıf idaresinin kurulması ve gelişimi devrin kaynakları yardımı ile değerlendirilmiştir.
1839-1890 döneminde Tokat Kazası’nda vakıf idaresinin kademeli olarak teşkil edildiği görülmüştür. 1839’da Tokat Kazası’ndaki vakıflar Muʻaccelât Müdürü tarafından idare edilmeye başlanmıştır. 1840-1842 yılları arasında taşrada kurulan Muhassıllıklar taşra vakıflarının idaresini de üstlenmişlerdir. Muhassıllık uygulamasının kaldırılmasıyla 1842-1845 yılları arasında taşra vakıflarının yönetimi, mahallî yetkililerin atadıkları memurlar eliyle yürütülmüştür. Bu uygulamanın başarısızlığı üzerine, Haziran 1845’te Dersaʻadet’ten müstakil müdürler tayini kararlaştırılmıştır. 1864 yılı Vilâyet Nizamnâmesi sonrasında, Tokat Kazası vakıfları Sivas sancak merkezindeki Evkâf Müdürlüğünce idare edilmeye başlanmıştır. Sivas Vilâyeti’nde 1872-1875 yılları arasında bazı sancak merkezlerinde Evkâf muhasebecilikleri, bazı kaza merkezlerinde ise Evkâf vekillikleri kurulmuştur. 1879’da Tokat Kazası’nın sancağa dönüşmesiyle, Tokat Sancağı’nda da Evkâf Müdürlüğü, kazalarında ise Evkâf vekillikleri kurulmuştur. Böylece Tokat Sancağı’nda vakıf idare teşkilatı tamamlanmıştır.
Bu inceleme, 1838 sonrası Osmanlı taşra vakıf idarelerinin oluşturulması sürecini daha iyi anlamaya katkı sağlamayı amaçlamaktır. 

Anahtar kelimeler: Tokat, Vakıf, Evkaf Nezareti, Evkaf Müdürlüğü, Evkaf Vekilliği, Osmanlı.

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• Kaynaklar
• Tokat Şer‘iye Sicilleri (TŞS):
• TŞS 40, s. 123/1, 124/1, 125/1, 148/2; TŞS 48, s. 51-52; TŞS 49, s. 120, 127, 128, 129/1; TŞS 52, s. 50-53; TŞS 53, s. 9/2, 20/2, 21/1, 21/2, 24/1, 24/2, 25/1, 31/2, 32/2, 33/1, 53/2, 64/1, 75/3, 110/1, 152/2, 207/1, 207/2, 208, 209/1, 209/2, 209/3, 210/1, 210/2, 213; TŞS 56, s. 24/1, 24-26, 94/1, 95/1; TŞS 57, s. 13/2; TŞS 58, s. 21, 23-26; TŞS 59, s. 164/2; TŞS 61, s. 16/1, 16/2.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA):
• VGMA, Defter-i Ahkâm-ı Evkâf nr. 966, s. 399-400; VGMA, Defter-i Ahkâm-ı Evkâf nr. 967, s. 46-48; Düstur: I/II 1280, s. 146-169.
• Devlet ve Sivas Vilâyeti Salnâmeleri:
• /1867 Yılı Devlet Salnamesi, s. 178-179; 1290/1873 Yılı Devlet Salnamesi, s. 250-251; 1287/1870 yılı Sivas Vilâyet Salnamesi, s. 49, 65, 77; 1288/1871 Yılı Sivas Vilâyet Salnamesi, s. 49, 65, 78; 1289/1872 Yılı Sivas Vilâyet Salnamesi, s. 99; 1292/1875 Yılı Sivas Vilâyet Salnamesi, s. 67, 73-85; 1298/1881 Yılı Sivas Vilâyet Salnamesi, s. 119, 123, 129; 1300/1883 Yılı Sivas Vilâyet Salnamesi, s. 116, 119, 120, 128.
• Araştırma Eserler (Kitap ve makaleler):
• Açıkel, Ali (2003). “Tanzimat Döneminde Tokat Kazası’nın İdari ve Nüfus Yapısındaki Değişiklikler”, Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27/2 s. 253-265.
• Akgündüz, Ahmet (1996). İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, İstanbul.
• Başol, Ömer (2010). 20 Numaralı Sivas Şer‘iye Sicilinin Transkripsiyonu, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Tokat.
• Gökbilgin, Tayyib (1979). “Tokat”, İslam Ansiklopedisi (İA), C. 12/1 (İstanbul), s. 410.
• İbnü’l-Emin M. Kemal (İnal) ve H. Hüsameddin (1335). Evkâf-ı Hümâyûn Nezâreti’nin Tarihçe-i Teşkilâtı ve Nuzzârın Terâcüm-i Ahvâli, Dâru’l-hilâfetül’l-âliye.
• Mercan, Mehmet (2002). “Tokat‘ın Mutasarrıflık Oluşuna Dair Bir Belge”, Tokat Kültür Araştırma Dergisi, 17 (Tokat), s. 5-13.
• Öztürk, Nazif (1983). Menşe’i ve Tarihi Gelişimi Açısından Vakıflar, Ankara.
• Öztürk, Nazif (1995). Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, Ankara.
• Şemseddin Sami (1308). Kâmusü’l- Âlâm, İstanbul, III, s. 1692.