Fatih ve II. Bayezid Ümerâsından Yakup Bey ve Vakıfları

Yıl 2016, Sayı: 46, 47 - 81, 30.12.2016

Yusuf Sağır

Öz

Yakup Bey, Fatih (1451-1481) ve II. Bayezid (1481-1512) dönemi derya ve sahil beylerinden biridir. Kısa bir süre Gelibolu sancak beyliği yaparak donanmaya nezâret etmiştir. Baba adının Abdullah olması, onun devşirme olduğuna bir işaret olabilir. Vefat tarihi bilinmemektedir. Görevi sırasında Kilitbahir Kalesi’nin inşaatını bizzat yüklenmiştir. 889/1484 yılında, Gelibolu, Kilitbahir, Malkara ve Lapseki/Çardak gibi farklı yerlerde bulunan bir câmi, bir mescit, bir medrese, bir mektep, bir imaret, iki han, bir türbe, dört hamam, dört mahzen, dört oda, altı menzil, altı su kuyusu, bir suyolu ve iki çeşmeden oluşan vakfını kurmuştur. Arapça vakfiyesi Fatih ve II. Bayezid devrinin önemli kaynaklarından biridir.

Bu makalede, vakfın kuruluşundan Cumhuriyet dönemine kadar geçen süreçte vakıf belgeleri incelenerek, vakfın yaklaşık 450 yıllık geçmişi değerlendirilmeye çalışılmıştır. Klasik dönem tahrir defterleri taranarak vakfın muhasebeleri çıkarılmış; daha sonra da bunların, vakıf belgelerinden takibi yapılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Yakup Bey, Vakıf, Çardak, Kilitbahir, Gelibolu

Yakup Bey, one of the Commanders of the Reigns of Mehmed II and Bayezid II, and His Waqf

Öz

Yakup Bey was one of the naval and coastal commanders of the Ottoman Empire during the reigns of Mehmed II and Bayezid II. He served as the Bey (Governor) of Sancak of Gelibolu (Gallipoli) for a short time and he supervised the navy while serving at this position. His father carried the name of Abdullah, which might be an indication of his devshirme origins. The date of his death is unknown. 

During his service, he personally undertook the construction of the Kilitbahir Fortress. In the regions of Gelibolu, Kilitbahir, Malkara and Lapseki/Çardak, Yakup Bey constructed or bought two mosques, one madrasa, one school, one imaret (charity meal center), one türbe (mausoleum), two caravanserais, four bath houses, four depots, four chambers, six dwellings, six water wells, one waterway and two fountains. In the year 889/1484, he consecrated these buildings into his waqf. The waqfiyya (vakfiye) of this waqf was written in Arabic and it is one of the important sources of 15th century Ottoman history. 

In this essay, the 450-year long history of the Waqf of Yakup Bey, from its foundation until the Republican Period, has been analyzed by using documents related with this waqf. Cadastral record books of the Ottoman Classical Period have been searched through and the accounting of the waqf has been put forth; afterwards, these records were compared and traced with the records from the documents of the waqf.

Anahtar Kelimeler

Governer Yakup, Vaqf, Çardak, Kilitbahir, Gelibolu

Kaynakça

• Aclûnî, İsmail bin Muhammed (1932). Keşfü’l-Hafâ. Thk. Ahmet Halebî el-Attâr. (1-2). Mektebetü’l-Kudsî.
• Akgündüz, Ahmet (2006). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. (1). İstanbul: Fey Vakfı Yayınları.
• Ali Cevad (1313). Memâlik-i Osmaniyenin Tarih ve Coğrafya Lügatı. Dersaadet: Kasbar Matbaası.
• Alpagut, Ali Haydar (1941). Marmara’da Türkler. Deniz Matbaası.
• Aşıkpaşazade (1970). Aşıkpaşaoğlu Tarihi. Haz. Nihal Atsız. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi
• Atar, Fahreddin (2010). “Şehid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (38). s. 428-431.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı (1961). Fatih Devri Mimarisi. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Neşriyatı.
• Bostan, M. Hanefi (2002). XV-XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadi Hayat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Bozkurt, Nebi (2009). “Sakal-ı Şerif”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (36). İstanbul: 2009. s. 2-3.
• Dukas (2013). Dukas Kroniği. Çev. V. Mirmiroğlu. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Engin, Nihat (2002). “Osmanlılarda Kölelik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (26). s. 246-248
• Evliya Çelebi (2001). Seyahatname. Haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, İbrahim Sezgin. (V. Kitap). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• __________ (2005). Seyahatname. Haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, Robert Dankoff. (IX. Kitap). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Günal, Zerrin (1994). “Ece Bey”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (10). s. 379-380.
• Güran, Tevfik (2006). Ekonomik ve Malî Yönleriyle Vakıflar. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Hınz, Walther (1990). İslam’da Ölçü Sistemleri. çev. Acar Sevim. İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları.
• İlgürel, Mücteba (1995). “Evliya Çelebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (11). s. 529-533.
• İnalcık, Halil (1944). “Yeni Vesikalara Göre Kırım Hanlığının Osmanlı Tabiliğine Girmesi ve Ahidname Meselesi”. 30 Sayılı Belleten’den Ayrı Basım, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İpşirli, Mehmet (1993). “Çelebi” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (8). s. 259.
• Kahraman, Seyit Ali (2006). Evkaf-ı Hümâyûn Nezâreti. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Kallek, Cengiz (2002). “Kile”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (25). s. 568-571.
• ____________ (2006). “Müd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (31). s. 457-459.
• Kıvamî (2007). Fetihnâme. Haz. Ceyhun Vedat Uygur. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Köylerimiz (1928). İstanbul: Hilal Matbaası.
• Köylerimiz (1 Mart 1968 gününe kadar) (1968). Ankara: İçişleri Bakanlığı Yayını.
• Kritovulos (2007). İstanbul’un Fethi. Çev. Karolidi, haz. Muzaffer Gökman. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Kurt, Yılmaz (1991), “Adana Sancağında Kişi Adları”. AÜDTCF Tarih Araştırmaları Dergisi 1990-1991. (XV/26). s. 169-252.
• Kütükoğlu, Mubühat S. (1988). Osmanlı Belgelerinin Dili. İstanbul: Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı.
• Menage, V.L. (1965). “Seven Ottoman Document From The Reign of Mehemmed II”. Documents From İslamic Chanceries. Harvard University Press, p. 81-118.
• Mecdî Mehmet Efendi, Hadâiku’k-Şakaik. Haz. Abdülkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Neşrî (1995). Kitâb-ı Cihânnümâ. Haz. Faik Reşit Unat, M. A. Köymen. İstanbul: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ocak, Ahmet Yaşar ve Süreyya Faruki (1986). “Zâviye”. İslam Ansiklopedisi. (13). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. s. 468-476.
• Özcan, Abdülkadir (1994). “Devşirme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (9). s. 254-257.
• Öztuna, Yılmaz (1989), Devletler ve Hanedanlar. (2). İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Öztürk, Nazif (1995). Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özünlü, Emine Erdoğan (2010). “16. Yüzyıl Osmanlı Kentlerinin Nitelikleri Üzerine Bir Karşılaştırma Denemesi”. Kastamonu Eğitim Dergisi. (18 / no: 1). s. 257-270.
• Pakalın, M. Zeki (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. (I-III). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 3. Baskı.
• Pamuk, Şevket (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Pamuk, Şevket (2009). Osmanlı Türkiye İktisâdî Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları. 5. Baskı.
• Sahillioğlu, Halil (1967). “Sıvış Yılı Buhranları”. İktisat Fakültesi Mecmuası. (27 / 1-2). s. 75-111.
• Saraçoğlu, Tuba Nur (2009). Molla Fenari ve Ailesinin Bursa Kültürüne Katkıları. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Sezen, Tahir (2006). Osmanlı Yer Adları. Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Yayını.
• Sezgin, İbrahim (1996). “Malkara Şehri”. İlmi Araştırmalar. (2). s. 119-130.
• Sezgin, İbrahim (1998). XV. ve XVI. Asırlarda Gelibolu Kazasının Sosyal ve Ekonomik Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Basılmamış Doktora Tezi).
• Taşkın, Ünal (2005). Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Taşköprülüzâde (2007). eş-Şakâiku’n-Numaniyye fî Ulemai’d-devleti’l-Osmâniye. çev. Muharrem Tan. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Taştan, Yahya Kemal (2011). “Evliya Çelebi’nin Osmanlı Hanedanına Bakışı”. Doğumunun 400. Yılında Evliya Çelebi. Ed. Nuran Tezcan, Semih Tezcan. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını. s. 240-260.
• Tursun Bey (1977). Tarih-i Ebü’l-Feth. Haz. A. Mertol Tulum. İstanbul: Baha Matbaası.
• Uysal, Ali Osman (2008 a). “Kilitbahir’de Tarihi Doku ve İki Hamam”. Eceabat Değerleri Sempozyumu 27 Ağustos 2008. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayını. s. 53-75.
• Uysal, Ali Osman (2008 b). “Gelibolu ve Çevresindeki Türk Eserleri Hakkında Tespitler”. Gelibolu Değerleri Sempozyumu 27 Ağustos 2008. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayını. s. 101-133.