Osmanlı Su Yapılarında Vakıfların Rolü: Tesis, Onarım ve Hizmet Giderlerinin Finansmanı

Yıl 2019, , 135 - 157, 30.05.2019

Said Öztürk

Öz

Su ihtiyacını temine yönelik yapıların tesisi, onarımı ve su hizmetlerinin
yerine getirilmesi vakıf kurumunun belli başlı faaliyet alanlarından birini
teşkil etmiştir. Vakıf kaynaklarının desteği sayesinde su yapılarının işlevi
uzun asırlar devam etmiştir. Osmanlı sultanları, hanım sultanlar, üst bürokrasi
ve toplumun her kesiminden insanın yakından ilgilendiği su meselesinin çözümü
için büyük bütçeler gerektiren yatırımlar yapılmış, İstanbul başta olmak üzere
çoğu Osmanlı şehirlerinde suyolları, kemerler, çeşme ve sebiller ve daha birçok
su yapıları inşa edilmiştir. Yapılan hizmetin sürdürülebilir olması için de
vakıflar tesis edilerek kaynak ayrılmıştır. Su yapılarının sadece inşaası
değil, zamanla ortaya çıkan onarımlarının yapılmasında, su hizmetlerinde istihdam
edilen kişilerin ücretlerinin ödenmesinde vakıf kaynaklar sıkça kullanılmıştır.
Bu sayede şehirlerin su ihtiyacının temininde ve bu hizmetin devam etmesinde
kamu idaresine önemli destek sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Vakıf su yapıları, Altyapı finansmanı

A Role of Waqfs in Ottoman Water Structures: Financing of Facility, Repair and Service Expenses

Öz

Establishment of facilities for water supply, repair,
and fulfilment of water services has been one of the main areas of activity of
the waqfs. Thanks to the support of waqf resources, the function of the water
structures continued for many centuries. Investments requiring large budgets
were made for the solution of water issue by the Ottoman sul­tans, sultanas,
the upper bureaucracy and the people of all walks of society. Thus, waterways,
arches, fountains and many other water structures were built in most Ottoman
cities, particularly in Istanbul. In order to ensure the sustainability of the
water structures and services, waqfs have been established to provide
resources. Not only the cost of building facilities for water supply and their
repair but also the wages of the workers employed for water services have been
covered by the funds of the waqfs. In this way, significant support has been
provided to the public administration in the provision of water needs of cities
and the continuation of this service.

Anahtar Kelimeler

Waqf water structures, Infrastructure financing

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmed (1994). “Eski Hukukumuzda Vakıf Malların Tamiri ve Muhafazası”. Vakıf Haftası Dergisi, 11 Ankara, s.115-122.
• Akgündüz, Ahmed (2018). Şeyhü’l-İslam Ebussud Efendi Fetvaları, İstanbul.
• Altunay, Ahmet Refik (1988). Onuncu Asr-ı Hicri’de İstanbul Hayatı, İstanbul.
• Bakırer, Ömür (1973). “Vakfiyelerde Binaların Tamiratı İle İlgili Şartlar ve Bunlara Uyulması”. Vakıflar Dergisi, Sayı 10, Ankara, s.113-126.
• Barkan, Ömer Lütfi (1977). “Süleymaniye Cami Ve İmareti Tesislerine Ait Bir Yıllık Muhasebe Bilançosu”. Vakıflar Dergisi, Sayı 9, Ankara, s.109-161.
• Başol, Samettin- Mevlüt Çam (2010). “Keşif ve Tamir Belgelerinin Osmanlı İktisat Tarihi Araştırmaları Açısından Önemi (Konya şer’iye sicillerinden örneklerle)”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 27, Ankara, s.1-26.
• Başol, Samettin- Mevlüt Çam (2012). “19. Yüzyılda Nevşehir’deki Çeşme Ve Su Yollarının Bakım, Tamir ve Onarımları”, Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu-Bildiriler. Ankara, s. 95-110.
• Bayram, Mikail (2010). “Selçuklular Zamanında Konya’da Su Şebekeleri”. Su Medeniyeti Sempozyumu. Konya. s.104-108.
• Çeçen, Kazım (2000). İstanbul’un Osmanlı Dönemi Suyolları. İSKİ Yayınları, İstanbul.
• Çelik, Gülfettin (2000). Vakıf Su Tahlilleri Su Hukuku ve Teşkilatı. İstanbul Büyükşehir Belediyesi İstanbul Araştırmaları Merkezi Yayınları, İstanbul.
• Çelik, Gülfettin (2006). “Su Tesislerinin Bakımı, Korunması Ve Tamiri”. Osmanlı Arşiv Belgelerinde İstanbul’un Tarihi Suyolları Muhafaza ve Bakımı, I-II (ed. Said Öztürk). İstanbul. s.12-41.
• Çiftçi, Cafer (2002). “Osmanlı Dönemi Bursa Su Yollarının Bakımı Ve Onarımında Vakıfların Rolü”. U.Ü Fen-Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 3, Sayı, 3, Bursa, s.57-74.
• Dinç, Güven-Cemil Çelik (2012). “Osmanlı Dönemi Kıbrıs Su Vakıfları (1571-1878)”. Mediterranean Journal of Humanities, II/1, s.37-59.
• Duymaz, A. Şevki (2003). II. Abdülhamid Dönemi İmar Faaliyetleri. Dr. Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Eser, H.Bahadır, Dilek Memişoğlu, Gökhan Özdamar (2011). “Sosyal Siyasetin Üretilmesi Sürecinde Refah Devletinden Neo-Liberal Devlete Geçiş: Devletin Kamu Hizmeti Sunma İşlevinin Değişimi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 16, Sayı 2, s.201-217.
• Gencer, Bedri (2009). “Sosyal Devletten Kerim Devlete”. Bilgi, Sayı 19 (2009/2), İstanbul, s.1-18.
• Genç, Mehmet (2014). “Klâsik Osmanlı Sosyal-İktisadî Sistemi ve Vakıflar”. Vakıflar Dergisi, Sayı 42. Ankara, s.9-18.
• Hızlı, Mefail (1993). “Osmanlı Vakıf Eserlerinin İnşa, Tamir Ve Restorasyonları”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 5, Cilt 5. Bursa, s.219-232.
• Hızlı, Mefail (1994). “Osmanlı Vakıf Sisteminde Rakabe”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 6, Sayı 6. Bursa, s.53-70.
• İbrahim Peçevî (1281/1864). Tarih-i Peçevi. C. I, Matbaa-i Amire, İstanbul.
• İlhan, M. Mehdi (2008). “Osmanlı Su Yollarının Sevk Ve İdaresi”. Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 27 Sayı: 44. Ankara, s.41-66.
• Karataş, Ali İhsan (2008). “Bursa Suları ve Su Vakıfları”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 17, Sayı 2. Bursa. s. 379-417.
• Konyalı, İbrahim Hakkı (1969). “Kanuni Sultan Süleyman’ın Annesi Hafse Sultan’ın Vakfiyesi ve Manisa’daki Hayır Eserleri”. Vakıflar Dergisi, Sayı 8. Ankara. s. 47-56.
• Köç, Ahmet (2018). “XV-XVII. Yüzyıllarda Silistre’de Su Vakıfları”. Vakıflar Dergisi, Sayı 49. Ankara. s.8-20.
• Köksal, M. Asım (1987). İslâm Tarihi-Medine Devri, Cilt 1, İstanbul.
• Kunter, Halim Baki (1938). “Türk Vakıfları Üzerine Mücmel Bir Etüd”. Vakıflar Dergisi, C. 1. Ankara, s.103-130.
• Müderrisoğlu, Fatih- H. Çetin Arslan (1998), “Osmanlı Sanatının Mali Kaynakları. Vakıflar Dergisi, Sayı 27. Ankara. s. 95-102.
• Özcan, Güngör (2009), Türkiye’de Kamu Harcamalarının Sosyal Refah Devleti Anlayışı Açısından Değerlendirilmesi. Dr. Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Öziş, Ünal- Ahmet Alkan-Yalçın Özdemir (2018). Mühendis ve Mimar Sinan. İzmir.
• Özoran, Beria Remzi (1982). “Kıbrıs Adasında Bekir Paşa Vakfı”. Vakıflar Dergisi, Sayı 16. Ankara. s. 27-29.
• Öztürk, Nazif (1995). Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi. Ankara.
• Öztürk, Nazif-Mevlüt Çam (2010). “Evkafın Suları Veya Tarihte Su Vakıfları”, Su Medeniyeti Sempozyumu. Konya. s. 348-373.
• Öztürk, Said (1999). “Sultan I. Ahmet Döneminde Edirne Sarayı Tamiri”. I. Edirne Sarayı Sempozyumu. Edirne. s. 269-274.
• Öztürk, Said (2006). (ed.) Osmanlı Arşiv Belgelerinde İstanbul’un Tarihi Suyolları Muhafaza ve Bakımı, I-II, İSKİ Yayınları.
• Öztürk, Said. (ed) İstanbul Su Vakıfları I-X, (İSKİ-yayınlanmamış metin) Öztürk, Said (2007). “Osmanlı Devleti’nde Çevre Koruma Ve Geliştirme Uygulamaları”.Çevre İnsan ve Tarih I-II, (ed.) Said Öztürk. İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İSTAÇ AŞ) Yayınları, İstanbul, c.2, s. 421-1083.
• Pamuk, Şevket (2000). İstanbul ve Diğer Kentlerde 500 Yıllık Fiyatlar ve Ücretler. Ankara.
• Sağır, Yusuf (2016), “Osmanlı Su Vakıfları”. Tarihin Peşinde, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 15, s. 445-473.
• Sahillioğlu, Halil (1967). “Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ın İlk Yılı Bütçesi”. TTK, Belgeler, C. 4, Sayı 7-8, Ankara, s.1-33.
• Saî Çelebi (1988). Tezkiretü’l-Bünyan. Yayına Hazırlayan: Sadık Erdem, İstanbul.
• Solakzâde Mehmed Hemdemî Çelebi (1989). Solakzade Tarihi I-II, Yay. Vahid Çabuk, Ankara.
• Şensoy, Fatma (2006). “İstanbul’un Tarihi Vakıf Suları Ve Kırkçeşme”. Suyu Arayan İstanbul, (ed.) Said Öztürk, İSKİ Yayınları, İstanbul, s.71-144.
• Tabakoğlu, Ahmet (2017). Osmanlı Dönemi İstanbul Su Tarihi. Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları.
• Tosun, Sevilay (2004). “Ebubekir Paşa ve Kıbrıs’taki İmar Faaliyetleri”. C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt, 28 No:2, Sivas-Aralık, s.205-213.
• Yılmaz, İbrahim (2017). “Osmanlı Klasik Döneminde Vakıf Yapıların Korunmasında Onarım Aşamaları”. Journal of Ottoman Civilization Studies, VOL. 3, no:4, s.36-61.
• Yılmaz, İbrahim - S. Ümit Dikmen (2012). “Osmanlı Döneminde Kullanılan Yaklaşık Maliyet Tahmin Yöntemleri”. 6. İnşaat Yönetimi Kongresi, Bursa TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası, 25-26-27 Kasım 2011, s. 227: Aynı yayın, e-Journal of New World Sciences Academy, Volume: 7, Number: 1.
• Elektronik Kaynaklarhttp://www.vgm.gov.tr/faaliyetler/yatırımlarımız/restorasyon-veya-onarım-karşılığı-kiralama
• https://www.tbmm.gov.tr/tutanak/donem22/yil1/bas/b078m.htm