Muhasebe Kayıtları Işığında Mektep Vakıflarının Gelir Giderleri: 18. Yüzyıl Sonları Üsküdar Örneği

Yıl 2019, , 159 - 186, 30.05.2019

Süleyman Kaya , Muhammed Emin Durmuş

https://doi.org/10.16971/vakiflar.586714

Cited By: 2

Öz

Osmanlı vakıflarının
faaliyet gösterdikleri en önemli alanlardan biri eğitimdir. Osmanlı’da eğitim
hizmetleri 19. yüzyılda Maarif Nezareti kuruluncaya dek vakıflar tarafından
yürütülmüştür. Vakıfların halka yönelik eğitim verdikleri kurumların başında da
sıbyan mektepleri gelmektedir. Bu çalışmada mektep vakıflarının hizmetlerini
nasıl finanse ettikleri, ne tür yerlere ne kadar masraf yaptıkları, bün­yelerinde
hangi görevlileri istihdam ettirdikleri ve bu görevlilere ne kadar maaş
ödedikleri sorularına Üsküdar örneği üzerinden cevap verilmeye çalışılmıştır.

Çalışmada
1184-1214/1770-1800 tarihlerinde Üsküdar’da faaliyet gösterdiğini tespit ettiğimiz
5 adet mektep vakfının süreç içerisindeki gelir ve giderlerinin analiz edilmesi
hedeflenmiştir. Çalışma neticesinde nakit sermaye işleten vakıfların zaman içerisinde
sermayelerini artırdıkları bunun yanı sıra vakıfların vazifelilere ödedikleri
toplam maaş miktarının genel olarak masraf kalemlerine yapılan har­camalardan yüksek
olduğu ve vazifelilere ödenen yıllık ücretlerin bu süre zarfında istisnalar
hariç hiç değişmediği görülmüştür. Aynı şekilde kadılığa ödenen harç miktarları
ve gayrimenkullerden alınan yıllık kira miktarları da sabit kaldığı sonucuna
ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Vakıf, Mektep, Eğitim, Üsküdar

Income and Expenses of the School Waqfs in the Light of Accounting Records: Example of the Late 18th Century Üsküdar

Öz

Education services
in Ottoman State had been conducted by waqfs until the Maarif Nezareti was
established. One of the leading waqfs which provide education services were
ottoman elementary-primary school. In this study, it is aimed to answer such
questions from Üsküdar example as “how did those schools finance their
services, what kind of attendants worked in them, how much did they pay the
staff, what kind of expenses did they have?”

In
this study, it is aimed to analyse 5 school waqfs that were active in Uskudar;
their incomes and expenses for the period between 1770-1800 (1184-1214 AH)
years by using accounting records. The result of the study shows that cash
waqfs had increased their main assets in the course time. Besides, it is seen
that the amount of total salary paid to the staff was higher than the cost of
other items in general. It has also been determined that annual amount paid to
the staff were never changed throughout this period, with a few exceptions.
Likewise, it is found that the amount of fee paid to Judiciary and annual rent
acquired from real estate properties were unchanged

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Waqf, School, Education, Üsküdar

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmet (2000). “İcare-i Vahide”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 21: s. 388–399.
• Aydın, Bilgin vd. (2016). İstanbul Şer’iyye Sicilleri Vakfiyeler Kataloğu. İstanbul: İSAM Yayınları.
• Baltacı, Cahit (2004). “Mektep”. TDV İslâm Ansiklopedisi C. 29: s. 6–7.
• Bardak, Musa (2014). “XVIII. Yüzyıl Eğitim Öğretim Vakıflarına Bir Örnek: Sıbyan Mektebi ve Kütüphanesiyle Hacı Selim Ağa ve Vakfı”. International Journal of Social Science Research. 3(5): s. 1-32.
• Berki, Ali Himmet (1940). Vakıflar. İstanbul: Cihan Kitaphanesi.
• Berki, Ali Himmet ed. (1982). Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye. İstanbul: Hikmet Yayınları.
• Birol, Nurettin (2004). “XIX. Yüzyıl Sonlarında Sivas Vilayeti’nde Müslüman Egitim-Ögretim Kurumları ve Faaliyetleri”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (24): s. 209–32.
• Durmuş, Muhammed Emin (2016). “Muhasebe Kayıtları Işığında 18. Yüzyıl Son Çeyreğinde Üsküdar Para Vakıfları (1184-88/1770-74)”. Sakarya Üniversitesi SBE (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Durmuş, Muhammed Emin, Bektaş, İsmail (2017). “Osmanlı’da Muhasebe Usulü ve Vakıf Muhasebe Kayıtları Okuma Kılavuzu”. PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(2): s. 196-209.
• Gelişli, Yücel (2002). “Osmanlı Devleti İlköğretim Kurumlarından Sıbyan Mektepleri (Kuruluşu, Gelişimi, Dönüşümü)”. Türkler/Yeni Türkiye 15: s. 35–43.
• Hızlı, Mefail (1998). “Osmanlı Dönemi Bursa’sında Eğitim-Öğretim Vakıflarına Genel Bir Bakış”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7(7): s. 183–191.
• Hızlı, Mefail (2008). “Osmanlılarda İlköğretimin Tarihi”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 6(12): s. 85–106.
• Kaya, Süleyman (2007). “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Nazari Ve Tatbiki Olarak Karz İşlemleri”. Marmara Üniversitesi SBE, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Kaya, Süleyman (2014). Osmanlı Hukukunda İcareteyn. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Özcan, Tahsin (2003). Osmanlı Para Vakıfları: Kanuni Dönemi Üsküdar Örneği. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Öztürk, Nazif (1995a). Elmalılı Hamdi Yazır Gözüyle Vakıflar. Ankara: TDV Yayınları.
• Öztürk, Nazif (1995b). Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi. Ankara: TDV Yayınları.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1993a). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: MEB.
• Pamuk, Şevket (2000). İstanbul ve Diğer Kentlerde 500 Yıllık Fiyatlar ve Ücretler 1469- 1998. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü.
• Pamuk, Şevket (2012). Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi. Ankara: TTK.
• Sıdkı, Hasan (1308). Risale Bey’ ve Şira. İstanbul: Ebuzziya Matbaası.
• Tabakoğlu, Ahmet (1994). Türk İktisat Tarihi. 2. Baskı. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Ünal, Mehmet Ali (2011). Osmanlı Tarih Sözlüğü. İstanbul: Paradigma.
• Yediyıldız, Bahaeddin (1983). “Vakıf Istılahları Lügatçesi”. Vakıflar Dergisi (17): s. 55–61.
• Yediyıldız, Bahaeddin (1982). “Vakıf Müessesesinin XVIII. Asır Türk Toplumundaki Rolü”. Vakıflar Dergisi, 14: s. 1-27.
• Yılmaz, Fehmi (2010). Osmanlı Tarih Sözlüğü. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• Yüksel, Hasan (1990). “Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Hayatında Vakıfların Rolü Üzerine Bir Araştırma (1585-1683)”. Ankara Üniversitesi SBE, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).