Osmanlı Döneminde Safranbolu Para Vakıfları

Yıl 2019, Sayı: 52, 93 - 122, 31.12.2019

Abdülkadir Atar

https://doi.org/10.16971/vakiflar.668496

Cited By: 3

Öz

Osmanlı Devleti’nde görülen ilk para vakfı Edirne’de 1423 yılında Yağcı Hacı Muslihiddin tarafından 10.000 akçeyle kurulan vakıftır. Bu tarihten Osmanlı’nın sona erdiği tarihe kadar para vakıfları varlıklarını yaygın bir şekilde sürdürmüşlerdir. Meşrûiyeti dönem dönem gerek Osmanlı uleması arasında gerekse günümüz fıkıh bilginleri arasında tartışılmış olsa da para vakıflarına kâhir ekseriyetle fukaha tarafından cevâz verilmiş, hatta tarihi süreç içerisinde Osmanlı Devleti’nin resmî ideolojisi haline gelerek varlıkları bir anlamda garanti altına alınmıştır. Özellikle XVI. asırda devrin önemli ulemaları olan ve şeyhülislâmlık görevini ifâ eden Ebussuûd Efendi ve Çivizâde arasındaki fıkhî temelli meşrûiyet tartışmaları yaşanmış ve Çivizâde’nin etkisiyle kısa bir dönem faaliyetlerine son verilmiş olsa da bu ara dönem akabinde bir daha asla para vakıfları uygulamasından vazgeçilmemiştir. Hatta para vakıflarının sosyal yaşama olan katkıları nazar-ı dikkate alınarak kurulmaları teşvik edilmiş ve bizzat padişahlar, vüzera ve ulema tarafından da bu tür vakıflar kurulmuştur.

Günümüzde para vakıflarına yönelik akademik çalışmalar hız kazanmıştır. Para vakıflarına ilişkin ilk çalışmalar Osmanlı başkenti olan İstanbul’u kapsayacak şekilde yapılmış, zamanla Bursa gibi diğer büyük şehirleri ve Osmanlı’nın taşra bölgeleri ve kazalarını da içerecek diğer çalışmalar bunları takip etmiştir. Bu çalışma, bir Osmanlı taşrası olan Safranbolu’da kurulmuş para vakıflarını inceleyerek bu vakıfların kimler tarafından, ne kadar sermaye ile ve hangi amaçla kuruldukları hakkında bilgi vermeyi hedeflemektedir. Çalışmanın bir diğer amacı ise, para vakıflarının vakfiyelerinde geçen camilerin günümüze kadar intikal edip edemedikleri ve kurucularından soy bağı süren kişilerden günümüze kadar ulaşan kimselerin olup olmadığını saha araştırması yoluyla ortaya çıkarmaktır. Bu yönüyle tespit edebildiğimiz kadarıyla para vakıflarını inceleyen çalışmalar içinde saha araştırmasını içine alan ilk çalışma olarak farklılaşmakta ve literatüre yeni bir yaklaşım getirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Safranbolu; Para Vakıfları, Safranbolu İktisat Tarihi; Safranbolu Finans Tarihi

Safranbolu Cash Waqfs in the Ottoman Period

Öz

he first cash waqf in the Ottoman State was established in Edirne in 1423 by Yağcı Hacı Muslihiddin with a capital stock of 10.000 akche. As of this date, cash waqfs continued their existence by widely spreading throughout the country until the end of the Ottoman Empire. Although its legitimacy has been debated, at times, between scholars of the Ottoman Empire as well as between modern scholars of Islamic law, cash waqfs became common in the Ottoman Empire, and they were protected by the Ottoman administrators. Especially the legitimacy debates between Ebussuûd Efendi and Civizade are important, who were important scholars of 16th century and the following ages, because cash waqfs were banned by Shaykh al-islam Civizade for a short term. However, this ban was criticized by many scholars claiming that cash foundations had many contributions to the public welfare. After Civizâde’s term, became Shaykh al-islam and the ban was removed. Following the ratification of Ebussuud Efendi, many cash waqfs were established by the sultans, viziers and scholars and public benefactors.

The aim of this study is to examine the cash waqfs established in Safranbolu during Ottoman period, giving details about their founders, purposes and the amount capital used. Another aim of the study is to determine whether the mosques mentioned in the endowments of cash waqfs have survived to the present day and whether there are any descendent of the founders through the field research. We claim that the current study differs from the rest in the sense that it is the first study involving field research in examining cash waqfs and introduces a new approach to the literature.

Anahtar Kelimeler

Safranbolu; Cash Waqfs; Economic History of Safranbolu; The Finance History of Safranbolu

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, Abdulkerim ve Ülkü Özsoy (1998). Safranbolu Vakfiyyeleri. Safranbolu Kültür ve Turizm Vakfı Yayını.
• Akgündüz, Ahmed (1996). İslâm Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesi. Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Akyıldız, Ali (2010). “Şer’iyye ve Evkaf Vekâleti”. TDVİA, (39), 7.8.
• Atar, Abdulkadir (2015). XVIII. Yüzyıl'da Yayımlanmış Fetva Mecmualarına Göre Osmanlı'da İktisadî Hayat. Basılmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Atar, Abdulkadir (2016). Osmanlı’da Kredi Kaynağı Olarak Para Vakıfları ve Türk Katılım Bankalarının Çalışma Sistemi. Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi'nin İlmi Mecmuası, 143-172.
• Atar, Abdulkadir (2017). İslami İnanç Sisteminde Finansal Yapı ve Faize Bakış. İ. Eroğlu (Dü.) içinde, İslami Perspektifte İktisadi Yaklaşımlar (s. 189-214). Bursa: Ekin Yayınevi.
• Bardakoğlu, Ali (1997). Vakıf. İslâm’da İnanç, İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi (Cilt IV), 2117.
• Bilgin, Vejdi (2003). Fakih ve Toplum (Osmanlı’da Sosyal Yapı ve Fıkıh). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Bilmen, Ömer Nasuhi (1969). Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, (Cilt IV). İstanbul.
• Çağatay, Neşet (1994). Güncel Konular Üzerine Makaleler. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Çiftçi, Cafer (2004). 18. Yüzyılda Bursa’da Para Vakıfları ve Kredi İşlemleri. Tarih Araştırmaları Dergisi, (36), 83.
• Çizakça, Murat (2000). Osmanlı Dönemi Vakıflarının Tarihsel ve Ekonomik Boyutları. İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Yayını.
• Demiryürek, Mehmet (2009). Kıbrıs Şer’iye Sicillerine Göre XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Kıbrıs’ta Kurulan Para Vakıfları (Vakf-ı Nükûd). Turkish Studies, Volume 4/8, 1015-1043. Deniz, Şefaattin. (2014). Safranbolulu İzzet Mehmed Paşa’nın Vakıfları. Basılmamış Doktora Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Emecen, Feridun (2008). Safranbolu. TDVİA, 481-483.
• Gel, Mehmet (2010). Kanunî'nin Para Vakfı Yasağını Kaldıran 1548 Tarihli "Hükm-i Şerîf"inin Yeni Bir Nüshası. Gazi Akademik Bakış Dergisi, (Cilt 4 Sayı 7 Kış 2010), 185-192.
• Gel, Mehmet (2010). XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Toplumunun Dinî Meselelerine Muhalif Bir Yaklaşım: Şeyhülislam Çivizâde Muhyiddin Mehmed Efendi Ve Fikirleri Üzerine Bir İnceleme. Basılmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gülten, Sadullah (2016). Osmanlı Devleti’nde Alevî Sözcüğünün Kullanımına Dair Bazı Değerlendirmeler. Alevilik Araştırmaları Dergisi, (11), 27-41. Gümüşoğlu, Mustafa Zahit (2006). Safranbolu Kazasının Sosyo-Ekonomik Yapısı (1840-1841). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Günay, Hacı Mehmet (2012). Vakıf. TDVİA (Cilt XLII), 477.
• Karakaya, Recep- İsmail Yücedağ-Nazım Yılmaz (2013). Safranbolulu İzzet Mehmed Paşa Vakfiyesi ve Belgeler. Safranbolu Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Koç, Mehmet (2015). 787–788 Numaralı Safranbolu Nüfus Defterleri. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü.
• Kurt, İsmail (2011). Kredi Kaynağı Olarak Para Vakıfları. İslâm Hukuku Açısından Günümüz Kredi ve Finans Yöntemleri Toplantısı, . 315-318.
• Lekesiz, M. Hulusi (1997). 16. Yüzyıl Osmanlı Düzenindeki Değişimin Tasfiyeci (Prütanist) Bir Eleştirisi: Birgivi Mehmed Efendi ve Fikirleri. Basılmamış Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Okur, Kaşif Hamdi (2005). Para Vakıfları Bağlamında Osmanlı Hukuk Düzeni ve Ebüssuûd Efendi’nin Hukuk Anlayışı Üzerine Bazı Değerlendirmeler. Gazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (IV), 41-42.
• Özcan, Tahsin (2000). İbn Kemal'in Para Vakıflarına Dair Risalesi. İslâm Araştırmaları Dergisi, (4), 31-41.
• Özcan, Tahsin (2004). Kanûnî Dönemi Üsküdar Para Vakıfları. Üsküdar Sempozyumu-I (düzenleyen Üsküdar Belediyesi), 60.
• Özen, Şükrü (2001). İstislâh. TDVİA, (23), 383-388.
• Öztürk, Nazif (1995). Evkâf-ı Hümâyun Nezâreti. TDVİA (Cilt XI), 521-524.
• Öztürk, Nazif (2005). İslâm ve Türk Kültüründe Vakıflar. Vakıflar Dergisi, (XXIX), 7-20.
• Sarıköse, Barış (2013). Kadınhanı’nda Para Vakıfları. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (33), 115-132.
• Şimşek, Mehmet (1986). Osmanlı Cemiyetinde Para Vakıfları Üzerinde Münakaşalar. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (27), 207-220.
• Tabakoğlu, Ahmet (2015). Türk İktisat Tarihi. Dergâh Yayınları.
• Taş, Kenan Ziya (1997). 16. Yüzyılda Safranbolu İdari Yapısı ve Vakıfları. Tarih Araştırmaları Dergisi, (C.18, S. 29), 199-206.
• Yazıcıoğlu, Hulusi (1982). Safranbolu-Karabük-Ulus-Eflani. Karabük: Özer Matbaası.
• Yediyıldız, Bahaeddin (2003). XVIII. Yüzyılda Türkiye'de Vakıf Müessesesi: Bir Sosyal Tarih İncelemesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.