Mülkiyet Bakımından Silistre Sancağı’nda Değirmenler (XVI. ve XVII. Yüzyıllar)

Yıl 2020, Sayı: 53, 29 - 45, 30.06.2020

Ahmet Köç

https://doi.org/10.16971/vakiflar.759691

Öz

Osmanlı toplumunda vergi kaynaklarının tespiti için düzenli defterler tutulmuş olup özellikle tahrir ve temettüât defterlerinde değirmenlerden bahsedilmiştir. Değirmenler bir bölgenin su kaynakları hakkında ipuçları verebildiği gibi kimi zaman da vergi unsuru olmalarından dolayı, bağlı bulundukları vakıfların iktisadî teşekkülleri olarak kaynaklarda belirtilmişlerdir. Silistre Sancağı’nda olduğu gibi su kaynaklarının fazlaca bulunduğu yerlerde çok sayıda değirmenin yapılması iktisadî açıdan daha fazla gelir elde edilmesi, toplum açısından günlük hayatın kolaylaşması, refahın artması anlamlarını taşımış olsa da esas olarak bu durum, vakıf kurucusu padişahların, devlet adamlarının ve varlıklı kişilerin hayırseverliklerini akla getirmektedir. Çalışmada çeşitli kaynaklardan yararlanarak Doğu Rumeli’de kurulmuş değirmenler mülkiyet bakımından ele alınacaktır

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Rumeli, Silistre Sancağı, vakıf, su değirmeni

The Mills in Silistre Sanjak in terms of Ownership (XVI. and XVII. Centuries)

Öz

In the Ottoman society, regular registry books were kept to determine the sources of taxes; being one of tax sources, the mills were mentioned especially in the tahrir and temettüât books. As well as revealing clues about water sources in a region, the mills were sometimes mentioned in the registry books as a commercial entity of the waqf they were affiliated to because they were tax elements. Although the construction of many mills in the places where there are a lot of water resources, as in Silistre Sanjak, was meant more income, increased wealth and comfort in daily life from the economics and social aspects respectively, fundamentally, this situation reminds us of the philanthropic attitudes of Ottoman sultans, statesmen and the riches as founders of charitable institutions. In this study, the mills established in Eastern Rumelia will be discussed in terms of ownership and proprietary based on various sources.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Rumelia, Silistre Sanjak, waqf, watermill

Kaynakça

• 1-Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi(TKGM):
• TKGM, TT. 83 Numaralı Tapu Tahrir Defteri
• TKGM, TT. 86 Numaralı Tapu Tahrir Defteri
• TKGM, TT. 561 Numaralı Mufassal Tahrir Defteri
• 2-Başbakanlık Osmanlı Arşivi(BOA):
• BOA. TT. 20 Numaralı Tapu Tahrir Defteri
• BOA. TT. 222 Numaralı Tımar İcmal Defteri
• BOA. TT. 370 numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rûm-İli Defteri
• BOA. TT. 166 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri
• 3-Şer ‘iyye Sicilleri(Ş.S.)
• Varna Ş.S. VIII.
• Silistre Ş.S. LV- LVI- LVII.
• 4- Araştırma ve İnceleme Eserler:
• Aynural, Salih. (2001). İstanbul Değirmenleri ve Fırınları Zahire Ticareti (1740-1840). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Barkan, Ömer L. (1943). “XV ve XVI inci asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Zirai Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları I”. Kanunlar. İstanbul: İstanbul İktisad Fakültesi Yayınları.
• Baş, Ali - Remzi Duran- Ruhi Özcan. (2011). “Konya Meram İlçesi Tarihi Su Değirmenleri”. XIV. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Konya, 95-113.
• Bir, Atilla-M.Şinasi Acar-Mustafa Kaçar. (2012). Anadolu’nun Değirmenleri. İstanbul: Yem Yayınları.
• Bober, Phyllis Pray. (2014). Antikçağ ve Ortaçağ’da Sanat Kültür ve Mutfak. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Braudel, Fernand. (1993). Maddi Uygarlık, Ekonomi ve Kapitalizm XV-XVIII. Yüzyıllar, (I. Cilt). Çev. Mehmet A. Kılıçbay, İstanbul: Gece Yayınları.
• Cebeci, Ahmet. (1988). “Silistre Sancağı Vakıfları ve H.1006/1597 Tarihli Silistre Livası Vakıf Defteri”. Vakıflar Dergisi, XX, Ankara, 453-466.
• Cebeci, Ahmet. (1994). XVI. Yüzyılda Silistre Sancağı Vakıfları. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Genel Türk Tarihi Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Geza David. (2001). “İstolni Belgrad”. DİA, (XXIII), İstanbul, 406.
• Demirtaş, Mehmet. (2014). Osmanlı’da Fırıncılık. İstanbul: Atıf Yayınları.
• Dürüst, M. Kamil. (1988). “Varna’da Akyazılı Sultan Tekkesi”. Vakıflar Dergisi, (XX), Ankara, 443-452.
• Emecen, Feridun. (2009). “Selim II”, DİA, (XXXVI), İstanbul, 414-418.
• Epstein, Steven A. (2014). Geç Dönem Ortaçağ Avrupası: Ekonomi ve Sosyal Tarih-1000-1500. Çev. Serap Işık, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Erdoğan, Emine. (2004). Ankara’nın Bütüncül Tarihi Çerçevesinde Ankara Tahrir Defterlerinin Analizi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeniçağ Tarihi Anabilim Dalı Doktora Tezi, Ankara.
• Erdoğru, M. Akif. (2006). “Beyşehir Sancağındaki Su Değirmenleri(1466-1584)”. I. Uluslararası Beyşehir ve Yöresi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Konya, 354-360.
• Erdoğru, M. Akif. (1993). “Karaman Vilâyeti Kanunnâmeleri”. OTAM , (IV), Ankara, 467-516.
• Erim, Nihat. (1953). Devletlerarası Hukuk ve Siyasî Tarih Metinleri I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Evliya Çelebi, Seyahatname III. (1999) (ed.S. A. Kahraman-Y. Dağlı), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliya Çelebi, Seyahatname V. (2001). (ed.Y. Dağlı-S. A. Kahraman-İ. Sezgin), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliya Çelebi, Seyahatname VIII. (2000). (ed.S. A. Kahraman-Y. Dağlı- R. Dankoff), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Eyice, Semavi. (1989). “Akyazılı Sultan Âsitânesi”. DİA, (II), İstanbul, 302-303.
• Gimpel, Jean. (2004). Ortaçağda Endüstri Devrimi. 7. Basım, Çev. N. Özüaydın, Ankara: Tübitak Yayınları.
• İnalcık, Halil. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi I, İstanbul: Eren Yayınları.
• İnalcık, Halil. (2010). Devlet-i Âliyye I. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Karadeniz, H. Basri. (2016). “Sultaniye(Karapınar) II. Selim Külliyesi Vakfı’nın Kuruluşu, Görevlileri ve Gelirleri”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (I), 277-285.
• Keskioğlu, Osman. (1969). “Bulgaristan’da Bazı Türk Âbide ve Vakıf Eserleri”. Vakıflar Dergisi, (VIII), 311-328.
• Keskioğlu, Osman- A. Talha Özaydın. (1983). “Bulgaristan’da Türk-İslam Eserleri”. Vakıflar Dergisi, (XVII), 109-140.
• Kiel, Machiel. (2000). “İskeçe”, DİA, (XXII), İstanbul, 553-555.
• Kiel, Machiel. (2001). “İslimye”. DİA, (XXIII), İstanbul, 73-75.
• Kiel, Machiel. (2001). “İzladi”. DİA, (XXIII), İstanbul, 513-515.
• Kiel, Machiel. (2009). “Silistre”. DİA, (XXXVII), Ankara, 202-205.
• Kocakaplan, Saim Ç. (2007). Temettüât Defterleri Çerçevesinde Silistre Kazası’nın İktisadî ve Sosyal Yapısı. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı İktisat Tarihi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Koç, Ümit. (2004). “XVI. Yüzyıl Anadolu’sunda Değirmenler”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi (149), 181-190.
• Kurtoğlu, Mehmet. (2011). “Şair Sakıb Efendi Hayatı, Vakfiyesi ve Vakfettiği Kitaplar”. Vakıflar Dergisi, (XXXV), Ankara, 107-154.
• Memişoğlu, Hüseyin. (1995). Bulgaristan’da Türk Kültürü. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Miroğlu, İsmet. (1990). Kemah Sancağı ve Erzincan (1520-1566). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Müderrisoğlu, Fatih. (2014). “Sultan II. Selim’in Banilik Faaliyetleri”. Turkish Studies, (IX), 749-773.
• Sarınay, Yusuf. (2002). 370 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rum-ili Defteri Dizin ve Tıpkı Basım. Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Solak, İbrahim.(2004). XVI. Asırda Maraş Kazası (1526-1563). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tez, Zeki. (2001). Bilim ve Teknikte Ortaçağ Müslümanları. Ankara: Nobel Yayınları.
• Ulutürk, Muammer. (2011). “Meram’da Tarihi Su Değirmenleri”. Tübar, (XXIX), 247-260.
• Ünal, Mehmet A. (1999). XVI. Yüzyılda Çemişkezek Sancağı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ürekli, Bayram-Doğan Yörük, (2002). “Karaman Eyâletine Ait Bir Kanunnâme Sureti”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (VIII), Konya, 339-372.
• Yıldız, Murat. (2012). Amca Hasan Ağa Vakfı. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Yiğit, Ahmet. (2007). “XIV-XVI. Yüzyıllarda Menteşe Livasında Değirmenler”. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (XVIII), 97-155.
• Yinanç, Refet-Mesut Elibüyük. (1988). Maraş Tahrir Defteri (1563) I-II. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Yörük, Doğan-Onur Kabak. (2016). “XVI. Yüzyıldan Günümüze Bozkır Su Değirmenleri ve Değirmen İşletmeciliği”. Uluslararası Sempozyum Geçmişten Günümüze Bozkır, Konya, 215-236.
• Yörük, Doğan. (2014). “XVI. Yüzyılda Konya Kazasında Su Değirmenleri ve Bezirhaneler”. Turkish Studies, (IX/I), 637-655.