Imperial Mosque in Kocaeli Hereke Weaving Factory

Yıl 2020, Sayı: 54, 235 - 255, 30.12.2020

Saliha Tanık

https://doi.org/10.16971/vakiflar.674709

Cited By: 1

Öz

Hereke is a town which is located to the west of Kocaeli Körfez District. Established in the period of 1842-1845 during the reign of Sultan Abdülmecid, Hereke Weaving Factory (Imperial Factory) was expanded through integrating new facilities over time, which promoted economic and social life in the town. Hereke Fabrika-ı Hümâyûn (Imperial Factory) Mosque was one of the social service facilities that were established in addition to the industrial units of the mill. The mosque was renamed as Sümer Mosque after the mill had been transferred to Sümerbank during Republican period. Sultan Abdülmecid had the mosque built between 1850 and 1851 to meet the worship needs of the mill workers. Owing to the slope of the land, it possesses an asymmetrical plan and it is made of masonry material. A flat wooden ceiling was used to cover the inside and a roof for the outside. The researcher examined on-site and took photographs and measurements of the mosque. The building surveys, restitution and restoration projects of the mosque were also reviewed. The archive sources were obtained from General Directorate of Foundations and Turkish Presidency State Archives of the Republic of Turkey- Department of Ottoman Archives. In literature, there has not been a thorough study on the structure. In this paper, both the early and late phases of the mosque starting from its establishment will be explained in chronological order and the changes and restorations will be presented in the light of the available data and in accordance with scientific criteria.

Anahtar Kelimeler

Kocaeli, Hereke, Sultan Abdülmecid, Imperial Factory, Sümer Mosque

Kocaeli Hereke Dokuma Fabrikası Yerleşkesi’ndeki Hümâyûn Camii

Öz

Hereke, Kocaeli Körfez İlçesi’nin batısında yer almakta olup bugün belde mahiyetindedir.
Sultan Abdülmecit Dönemi’nde 1842-45 yılları arasında Hereke’de kurulan Dokuma Fabrikası (fabrika-i hümayun) zaman içinde genişleyerek beldeye canlılık kazandırmıştır. Fabrikanın sanayi birimleri dışında oluşturulan sosyal hizmet kuruluşlarından biri de Hereke Fabrika-i Hümayun Camii’dir. Eser, Cumhuriyet Dönemiyle birlikte fabrikanın Sümerbank’a devrolmasıyla Sümer Camii adını almıştır.
Cami, Sultan Abdülmecit tarafından M.1850-51 yılları arasında fabrika işçilerinin ibadet ihtiyacını karşılamak üzere inşa edilmiştir.
Arazi eğimi nedeniyle cami asimetrik planlıdır. Yapı malzemesi kâgirdir. İçten düz ahşap tavanla, dıştan çatıyla örtülüdür.
Cami, tarafımızca yerinde incelenmiş olup, fotoğrafları çekilip ölçüleri alınmıştır. Yapıya ait rölöve, restitüsyon ve restorasyon projeleri incelenmiştir. İlgili arşiv kaynakları ise Ankara Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nden temin edilmiştir. Bugüne kadar konuyla ilgili derli toplu bir çalışma bulunmamaktadır.
Bildiride, caminin kurulduğu dönemden bugüne kadar geçirmiş olduğu evreler kronolojik sırasıyla anlatılacak ve zaman içinde yapılan değişiklik ve eklemeler eldeki veriler ışığında ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kocaeli, Hereke, Dokuma Fabrikası, Sultan Abdülmecid, Fabrika-i Hümâyûn, Sümer Camii

Kaynakça

• Kaynaklar: Buluş, Abdülkadir (2000). Osmanlı Tekstil Sanayii Hereke Fabrikası. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Danişmend, İsmail Hami (1971). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi. Cilt 1. İstanbul: Türkiye Yay.
• Ersoy, H.Y. (1997). “Bağdadi”. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi. Cilt.1. İstanbul:Yem Yayınevi. 180.
• Evliya Çelebi Seyahatnâmesi (Günümüz Türkçesiyle) (2005). Haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman. Cilt 2. 1. Kitap. İstanbul: YKY
• Foss, Clive (2002). Anadolu’daki Ortaçağ Kalelerinin İncelenmesi II Nicomedia. Çev. Yavuz Ulugün. Kocaeli: İzmit Rotary Kulübü Kültür Yay.
• Galitekin, Ahmet Nezih (2008). Kocaeli Körfez İlçesi Tarih ve Kültür Mirası Eserler. Cilt II. İstanbul: Seçil Ofset.
• ----------------- (2015). Kocaeli’nin Dünyaca Ünlü Beldesi Hereke. İstanbul: Körfez Belediyesi Kültür Yay.
• Hammer (1273). Büyük Osmanlı Tarihi. Yayına Hazırlayan: Erol Kılıç, Mümin Çevik (1992). C.1, İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• Hoca Sadettin Efendi (1008). Tâcü’t-Tevârîh. Cilt I. Yayına Hazırlayan. İsmet Parmaksızoğlu (1979). Kültür Bakanlığı Yayınları: Ankara
• İnalcık, Halil (2010). Kurtuluş Döneminde Osmanlı Sultanları. (1302-1481). İstanbul: İSAM.
• Kaya, Mehmet Kenan vd. (1999). Milli Saraylar Koleksiyonunda Hereke Dokumaları Ve Halıları. İstanbul: TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı Yay.
• Kılıç, Serkan (2018). “Elmalı’daki Ahşap Tavanlı Camii ve Mescitler”. Mediterranen Journal Of Humanities VIII/2: 407-425.
• Kuban, Doğan (2002). Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı. İstanbul: YKY.
• Kuyulu, İnci (1990). “Kırkağaç Çiftehanlar Camii”. Arkeoloji ve Sanat Tarihi Dergisi. 5: 103-115.
• Küçükerman, Önder (1987). Anadolu’nun Geleneksel Halı ve Dokuma Sanatı İçinde Hereke Fabrikası. I. Baskı. Ankara: Sümerbank Genel Müdürlüğü.
• Naldan, Funda (2016). Erzincan İli Cami Mimarisi. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Önal, Ebul Faruk vd. (2007). Sultan İkinci Abdülhâmid Hân’ın Hayır Eserleri. II. Baskı. İstanbul: Fazilet Neşriyat.
• Peyssonel, Charles de (2005). 1745 Yılında İzmit ve İznik’e Yapılmış Bir Gezinin Öyküsü. Çev. F.Yavuz Ulugün. Kocaeli: Kocaeli Yüksek Öğrenim Derneği Kül.Yay.
• Sözlü, Halil (2014). “Balıkesir Burhaniye’de Ağacık Köyü Camii ve Tasvirleri”. Turkısh Studıes. 9/1: 495-508.
• Şahin, Mustafa (2016). Giresun ve Trabzon İllerindeki Bağdadi Kubbeli Camiler. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Talay, Aydın (2016). Eserleri ve Hizmetleriyle Sultan II. Abdülhamid. 3.Baskı. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Taşkan. Demet (2011). Artvin İli Borçka ve Hopa İlçeleri Camilerinde Ahşap Süslemeler. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Texier, Charles (1339). Küçük Asya. Çev. Ali Suat (2002). Ankara.
• Umar, Bilge (1993). Türkiye’deki Tarihsel Adlar. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Utkuner, Yusuf (2005). Hereke Fabrika-i Hümayunu’nun Mimari Analizi ve Koruma Önerileri. Yüksek Lisans Tezi. Gebze: Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü.
• Ziver Paşa (1314). Zeyl-i Âsar-ı Ziver Paşa. Dersaadet: Divan Matbaası.