Kastamonu Turnalı Camii’nde Candaroğulları Ve Osmanlılar Zamanına Ait Yeni Bulunmuş Vakıf Hatim Cüzleri

Yıl 2020, Sayı: 54, 201 - 233, 30.12.2020

Cevdet Yakupoğlu , Namiq Musalı

https://doi.org/10.16971/vakiflar.704115

Öz

Candaroğulları Beyliği, XIV. yüzyılın başlarında Çobanoğulları hanedanının hâkimiyetinin kesin olarak sona ermesi üzerine Kastamonu bölgesine hükmetmeye başlamış ve 1461 yılına kadar varlığını sürdürmüştür. Daha Çobanoğulları tarafından bu bölgede yürütülen imar faaliyetleri Candaroğulları zamanında da devam etmiştir. Bu faaliyetler sonucunda Kastamonu ve havalisinde çok sayıda Türk-İslâm medeniyeti eserleri meydana getirilmiştir. Bunlardan biri de Candaroğulları Beyliği’nin kurucusu I. Süleyman Paşa’nın oğlu Candaroğlu Ali Bey tarafından yaptırılmış olan Turnalı Camii’dir. Caminin 733 / 1333 tarihli vakfiyesinde her Cuma günü camide hatim okuma şartı getirilmiştir.
Tarihen Azdavay nahiyesine bağlı olan Turnalı yöresinin bir diğer adı da Bereketli’dir. Günümüzde Bereketli köyü Ağlı ilçesine bağlıdır. Ali Candar Bey’in inşa etmiş olduğu tarihî cami günümüze ulaşmamıştır; zamanla yıpranarak yenisi yapılmış ve en nihayetinde onun yerinde 1990’larda yeni bir cami inşa edilmiştir. 2016-2017 yıllarında yaptığımız saha araştırmaları sırasında Bereketli köyündeki bu camiye birkaç kez uğramış ve orada XIV-XIX. yüzyıllara ait 58 adet elyazması Kur’ân-ı Kerîm cüzü bulmuştuk. İncelemelerimiz sırasında bu cüzlerin Candaroğlu Ali Bey’in ilgili vakfiyesinde geçen hatim okuma şartı ile bağlantılı olduğunu belirledik. Kur’ân-ı Kerîm cüzleri üzerindeki en eski tarihin 789 / 1387, en son tarihin ise 1271 / 1855 olduğunu tespit ettik. Bu bulgularımızın, Candaroğulları ve Osmanlılar döneminde Kastamonu çevresinde vakıf geleneğinin gelişimi, buradaki hat ve kitap sanatının seviyesi, yörede faaliyet gösteren ilim ehli ve kâtiplerin isimleri gibi hususların belirlenmesine, kısacası bu bölgenin sosyo-kültürel tarihinin araştırılmasına yardımcı olacağı kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler

Azdavay, Ağlı, Vakıf, Dinî Hayat

Teşekkür

Sayın Hocam! Makale yayınlanırsa Prof. Dr. Cevdet Yakupoğlu'nun isminin ilk yazar olarak yer almasını istiyoruz. Teşekkür ederiz.

The New-Found Koranic Waqf Fascicules from the Candarids and the Ottoman Periods in Turnali Mosque of Kastamonu

Öz

At the beginning of the XIVth century, after the end of the reign of the Chobanid dynasty, the principality of Candarids began to dominate Kastamonu region and continued to exist until 1461. Reconstruction works carried out by the Chobanids in this region also continued during the Candarids. As a result of these works, many monuments of Turkish-Islamic civilization were created in Kastamonu and its environs. One of them is the Turnali Mosque, built by Candar-oghlu Ali Bey, the son of Suleiman Pasha, the founder of the principality of Candarids. In the mosque’s waqf certificate of 733/1333, a condition was introduced for khatim reading (i.e. reading all fascicules of Koran from beginning to finish) on Fridays. 

Another name for the Turnali precincts, historically associated with the Azdavay district, is Bereketli. Today the Bereketli village is subordinate to the Aghli district. The historical mosque built by Candar-oghlu Ali Bey has not survived to the present day. Over time, it was destroyed and re-built. During the field researches conducted in 2016-2017, we several times visited this mosque in the village of Bereketli, and there we found 58 Koranic manuscript fascicules from the XIVXIXth centuries. In the course of our research, we determined that these fascicules were related to the reading of the khatim, which was reflected in the waqf certificate of Candar-oghlu Ali Bey. We have determined that the oldest date in these Koranic fascicules is 789/1387, and the last date in them is 1271/1855. We believe that these findings will help to determine the development of the waqf tradition under the Candarids and the Ottomans in Kastamonu province, the level of calligraphy and book art here, the names of scholars and scribes working in this region, and briefly, they will play a role in studying the socio-cultural history of this region. 

Anahtar Kelimeler

Azdavay, Aghli, Movable Waqf Cultural Property, Religious Life, Khatim Reading

Kaynakça

• COA. AE. SMST. III: 31/ 2132: 1171 (1758) tarihli tezkere.
• COA. AT: 1601/ 20: 27 Ramazan 1252 / 5 Ocak 1837 tarihli berat.
• COA. C. EV: 171/ 8501: 18 Şevval 1261 (20 Ekim 1845) tarihli berat.
• COA. C. EV: 218/ 10888: 20 Cemaziyelâhir 1192 (16 Temmuz 1778) tarihli berat.
• COA. C. EV. 293/14923: 29 Şevval 1231 (22 Eylül 1816) tarihli berat.
• COA. DH. TMIK: 65/ 59: 18 Şevval 1324 (5 Aralık 1906) tarihli bir belge (Daday kazasına ilişkin)
• COA. EV. BRT: 56/ 6: 19 Safer 1259 (21 Mart 1843) tarihli berat.
• COA. EV. BRT: 71/ 12: 18 Zilkade 1261 / 18 Kasım 1845 tarihli berat.
• COA. EV. BRT: 136/ 18: 11 Safer 1277 (29 Ağustos 1860) tarihli berat.
• COA. ML. VRD. T: 3010: 1261 / 1845 tarihli Azdavay Kazası Turnalı Divanı Karyeleri Temettuât Defteri.
• COA. TD. Nr. 23M: Kastamonu Sancağı Tapu Tahrir Defteri.
• COA. TD. Nr. 51: Bolu Sancağı Tapu Tahrir Defteri.
• COA. TD. Nr. 100: Çankırı Sancağı Tapu Tahrir Defteri.
• COA. TD. Nr. 438 (438 Numaralı Muhasebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri, 937/1530, C.II. Dizin ve Tıpkıbasım. Haz. Ahmet Özkılıç, Ali Coşkun vd. Ankara: BDAGM. Yayını, 1994).
• İBK. MCO. Nr. 75: Kastamonu Sancağı Vakıf Defteri.
• VGMA. Esas: 10/3, Sıra: 1355: Ali Candar’ın Azdavay Turnalu Köyü’nde Bir Zemîn Çiftlik ve İki Bâb Değirmen Vakfı.
• VGMA. VD. Esas: 10/1, Sıra Nr. 1096: Ali Bey Camii Vakfı.
• VGMA. VD. Nr. 606, s.193/ 246: Ali Candar Camii Vakfı (1333). Azdavay Kazası Turnalı Köyü (Evâhir-i Şaban 733/ 15 Mayıs 1333).
• Arıtan, Ahmet Saim (2003). “Anadolu Selçuklu ve Bu Üslûbu Taşıyan Cildlerde Zencirek Tipolojisi Denemesi”, İstem, Yıl: 1, Sayı 1, s.83-100.
• Arıtan, Ahmet Saim (2010). “Kur’ân-ı Kerim Cildleri”, Marife, Yıl: 10, Sayı: 3 (Kış), s.327-364.
• Çifçi, Fazıl (2018). Kastamonu Camileri- Türbeleri ve Diğer Tarihi Eserler. Kastamonu 2018 Türk Dünyası Kültür Başkenti Özel Baskı, Kastamonu: Özeller Matbaacılık.
• Ebû’l-Hayr-ı Rûmî (2013). Saltuknâme (Saltık Gazi Destanı). Yay. Necati Demir, M. Dursun Erdem, 2. Baskı, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını.
• Elçin, Şükrü (1979-1983). “Türk Halk Edebiyatında Turna Motifi”, Türk Kültürü Araştırmaları, XVII/1-2, Ankara, s.1-13.
• Gökdemir, Ahmet (2019). “Anadolu’da Osmanlı Öncesi Kur’ân Kültürü (Tedrîsât/ Tilâvet/ Kıraat)”, İslam Bilimleri Araştırmaları Dergisi, (Samsun), Sayı: 7, s.24-47.
• Günay, Hacı Mehmet (2012). “Vakıf”, TDV. İA, Cilt: 42, s.475-479.
• İbn Battûta, Ebu Abdullah Muhammed (2014). İbn Battûta Seyahatnâmesi. Çev. A. Sait Aykut, 3. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları,
• KVS: Kastamonu Vilâyet Salnâmesi (1896). Kastamonu: Kastamonu Vilâyet Matbaası, H.1314, Nr. 19.
• Kurtoğlu, Mehmet vd. (2014). Bir Medeniyetin İzdüşümü Vakıflar. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Mehmet Behçet (1341). Anadolu Türk Âsâr ve Mahkûkâtı Tetebbuâtına Esas Kastamonu Âsâr-ı Kadîmesi. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Mehmet Behçet (1998). Kastamonu Eski Eserleri. Haz. M. S. Cihangir, Kastamonu: Kastamonu Valiliği İl özel İdaresi Yayınları.
• SK: Salnâme-i Kastamonu (1869). Matbaa-i Vilâyet-i Kastamonu, 1286.
• Sümer, Faruk (1999): Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları. I. c., İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Taşğın, Ahmet ve Atay, Öner (2019). “Hazreti Şah’ın Avazı Turna Derler Bir Kuştadır: Hacı Bektaş Velayetnamesi’nde Turna Ve Turna İlahisi”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı 91, Kış 2019, s.83-100.
• TMYK: Türkiye’de Meskûn Yerler Kılavuzu (1946). Ankara: T.C. İçişleri Bakanlığı Yayını.
• Tosunoğlu, Ayşe (1993). Tapu-Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Kastamonu Sancağı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Türkay, Cevdet (1979). Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler. İstanbul: Tercüman Kaynak Eserler Dizisi.
• Uzun, Mustafa (2005). “Hz. Muhammed; Türk Edebiyatında”, TDV. İA. C.30, s.457-459.
• Yakupoğlu, Cevdet (2009). Kuzeybatı Anadolu’nun Sosyo-Ekonomik Tarihi (Kastamonu-Sinop-Çankırı-Bolu) XIII-XV. Yüzyıllar. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Yakupoğlu, Cevdet (2014). “Kastamonu Adının Ortaya Çıkışını Anlatan En Eski Kaynak: Saltuknâme”, Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, Prof. Dr. Refik Turan Özel Sayısı, Yıl:5, Cilt: 5, Sayı: 16 (Eylül), s.200-220.
• Yakupoğlu, Cevdet (2016). “Candaroğulları Beyliği”, Anadolu Beylikleri El Kitabı, Ed. Haşim Şahin, Ankara: Grafiker Yayınları, s.409-425.
• Yakupoğlu, Cevdet - Musalı, Namiq (2018). “Çobanoğulları Uc Beyliği Dönemine Ait Gideros Fetihnâmesi (683 / 1284): Çeviri Ve Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi (TAD), Cilt: 37, Sayı: 63, Ankara, s.77-133.
• Yediyıldız, Bahaeddin (2012). “Vakıf”, TDV. İA, Cilt: 42, s.479-486.
• Yıldız, Abdullah (2018). “Yunus Emre’nin Bilinmeyen 15 Şiiri Ortaya Çıktı”, Anadolu Ajansı muhabirinin Kırşehir’de düzenlenen Uluslararası Yunus Emre ve Anadolu'da Türk Yazı Dilinin Gelişimi Sempozyumu’ndan yaptığı 12.10.2018 tarihli haber; https://www.aa.com.tr/tr/kultur-sanat/yunus-emrenin-bilinmeyen-15-siiri-ortaya-cikti/1279648 (Erişim: 14.03.2020)