XIII. Asırdan Günümüze Sivasta Bir Rum Abdalı: Şeyh Erzurumî ve Zaviyesi

Yıl 2020, Sayı: 54, 9 - 28, 30.12.2020

Saim Savaş , Pınar Savaş

https://doi.org/10.16971/vakiflar.725533

Öz

Sivas’ın manevi büyüklerinden Şeyh Erzurumî’den bugüne maddi varlık olarak sadece bir türbe ve okunamayan bir kitabe kalmış durumdadır. Yaklaşık XIII. asrın ikinci yarısı ile XIV. asrın başlarında yaşadığı düşünülen Erzurumlu Şeyh/Hoca, zaviyesi ve zaviyesine yapılan vakıfla, XVI. asırda türbe ve zaviyesinin yakınlarında bir mahallenin teşekkülüne de önayak olmuş görünmektedir. O’nun, bilhassa Mevlana’nın torunu Ulu Arif Çelebi ile yaşadığı olayla kayıtlara geçmiş olduğu bilinmektedir. Menakıbu’l-Ârifin’deki ifadeyle “Rum Abdallarından” olduğu anlaşılan, Melamî/Kalenderî bir anlayışa sahip olduğu düşünülen Erzurumlu Şeyh, yine Sivas’ın önemli şahsiyetlerinden birisi olan Kadı Burhaneddin Ahmed’i, Bezm u Rezm’de geçen ifadeyle güneyden Sivas Çayı’nı (Kızılırmak’ı) geçerek Sivas’a girdiğinde türbesiyle karşılamıştır. Çalışmanın amacı, unutulmaya yüz tutmuş olan Sivas’ın manevi mimarlarından Şeyh Erzurumî’den bugüne kadar gelen izleri takip edip, hakkındaki verileri bir araya getirerek daha tanınır bir şahsiyet olmasını sağlamak ve unutturmamaktır.

Anahtar Kelimeler

Şeyh Erzurumî, , Abdalân-ı Rûm, Kadı Burhaneddin Ahmet, Ulu Arif Çelebi, Zaviye, Vakıf, Türbe, Ahilik, Mevlevilik

A Rumelian Abdal in Sivas from the 13th Century to the Present: Sheikh Erzurumî and His Lodge

Öz

Only a tomb and an unreadable epitaph have remained to date as material assets of Sheikh Erzurumî, one of the spiritual leading figures of Sivas. Sheikh/Hodja of Erzurum, who is thought to have lived in the second half of the 13th century and the beginning of the 14th century, seems to have caused the formation of a neighbourhood near his tomb and zawiyah in the 16th century, as a result of the influence of his zawiyah and its waqf. It is known that he was mentioned in some historical documents, especially with the incident he went through with Ulu Arif Çelebi, the grandson of Mevlana. It is mentioned in Menakıbu’l-Ârifin that Sheikh Erzurumî was “one of the Abdals of Rum” and thought to have a Melamî/Kalenderî understanding. oreover, as mentioned in “Bezm u Rezm” he greeted Kadı Burhaneddin Ahmed, who was also one of the important figures of Sivas, with his tomb after passing Kızılırmak from the southern region of Sivas. The aim of this study is to retrace the steps of Sheikh Erzurumî, one of the spiritual architects of Sivas, who has sunk into oblivion and make him a more recognizable figure by

bringing together the data about him.

Anahtar Kelimeler

Sheikh Erzurumî, Abdals of Rum, Kadı Burhaneddin Ahmet, Ulu Arif Çelebi, Zawiyah

Kaynakça

• -COA-İE.EV.00036-04187-001-001. -COA-C.EV-00262-13397-001-001. -COA-EV.d.13672-00002. -COA-EV.d.21312-00003-4. -Sivas Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi, 1 Nolu Vakfiye Defteri, CIMG3353. -387 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri (937/1530), II, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu: 36 Defter-i Hâkânî Dizisi: III, Ankara 1997. -Acun, Hakkı, (1988) “Sivas ve Çevresi Tarihî Eserlerinin Listesi ve Turistik Değerleri”, Vakıflar Dergisi, Sayı: XX, s. 183 – 220. -Ahmet Eflâkî, (1989) Âriflerin Menkıbeleri, II, Çeviren: Tahsin Yazıcı, İstanbul: MEB Yayını. -Ahmet Eflâkî, (19732) Âriflerin Menkıbeleri (Manakib al-Ârifin), II, Çeviren: Prof. Tahsin Yazıcı, İstanbul: Hürriyet Gazetesi Yayını. -Anak, Aytaç, (2011) 2 Numaralı Sivas Tahrir Defterinin Transkripsiyon Ve Değerlendirmesi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde hazırlanmış basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat. -Âşıkpaşaoğlu Tarihi, Hazırlayan: A. Nihal Atsız, (1985) Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını. -Azamat, Nihat, (1995) “EVHADÜDDÎN-i KİRMÂNΔ, DİA, C. 11, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 518-520. -Aziz b. Erdeşir-i Esterâbadî, (1990) Bezm u Rezm (Eğlence ve Savaş), Çeviren: Mürsel Öztürk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını. -Babinger, Franz- Köprülü, Fuad, (1996) Anadolu’da İslâmiyet, çeviren: Ragıb Hulusi, yayına hazırlayan: Mehmet Kanar, İstanbul: İnsan Yayınları. -Bayram, Mikâil, (1991) Ahi Evren ve Ahi Teşkilâtı’nın Kuruluşu, Konya. -Bayram, Özhan, Türkiye Selçukluları Zamanında Danişmend İli’nde Ahiliğin Teşkilatlanması, T.C. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Ortaçağ Tarihi Bilim Dalında hazırlanmış basılmamış Yüksek Lisans Tezi. -Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, http://tasavvufkitapligi.com/i/uploads/429779tasavvuf-terimleri-ve-deyimleri-sozlugu.pdf (22.04.2020). -Çelik, Buket, Ahkâm Defterlerine Göre 18. Yüzyılda Sivas Eyaleti (1742-1774), Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yeniçağ Tarihi Anabilim Dalında Hazırlanmış basılmamış Doktora Tezi. -Değirmençay, Veyis, (2009) “Sultan Veled”, DİA, 37, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 521-522. -Demirel, Ömer, (2009) “Sivas”, DİA, 37, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 278-282. -Demirel, Ömer, (2000) Osmanlı Vakıf-Şehir İlişkisine Bir Örnek: Sivas Şehir Hayatında Vakıfların Rolü, Ankara: TTK yayını. -Demirel, Ömer, (2006) Osmanlı Dönemi Sivas Şehri –Makaleler-, Sivas, 147-148. -Demirtaş, İnan, 19 Numaralı Sivas Tahrir Defterinin Transkripsiyon Ve Değerlendirmesi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde hazırlanmış basılmamış Yüksek Lisans Tezi. -Doğrul, Ömer Rıza, İslâm Tarihinde İlk Melâmet, İnkılâp Kitabevi İstanbul, basım tarihi yok. -Emecen, Feridun, (1993) “Çift Resmi”, DİA, 8, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 309-310. -Erdem, İlhan, (2003) “Anadolu’da Osmanlı-Akkoyunlu Mücadelesi ve Sivas”, Cumhuriyetin 80. Yılında Sivas Sempozyumu Bildirileri 15-17 Mayıs 2003, Sivas, ss. 1-6. -Gökbel, Ahmet, (2004) İnanç Tarihi Açısından Sivas, İstanbul. -Gölpınarlı, Abdulbaki, (19832) Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik, İstanbul. -Gürlevik, Sebiha, Sivas Mezar Kitabeleri Üzerine Bir İnceleme, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yeniçağ Tarihi Bilim Dalında hazırlanmış basılmamış Yüksek Lisans Tezi. -İnalcık, Halil, (1993) “Çiftlik”, DİA, 8, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 313-314. -Kara, Mustafa, (1987) “Melâmetiye”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 43 Prof. Dr. S. F. Ülgener'e Armağan İstanbul, s. 561-598. -Kartal, Kazım, Sivas Şehrinin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1740-1780), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yeniçağ Tarihi Bilim Dalında hazırlanmış basılmamış Doktora Tezi. -Kaya, Doğan, “Sivas Ziyaret Yerlerinde Halk Hekimliğine Bağlı Tedavi Usulleri”, 18-21 Ekim 2017 tarihlerinde Sivas’ta yapılan “Sivas Darüşşifası’nın 800. Yılı Anısına XIII. Türk Tıp Tarihi Kongresi”nde sunulan bildiri. -Kılıç, M. Erol, (1999) “İBNÜ 'I-ARABi, Muhyiddin”, DİA, 20, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 493-516. -Lewis, Franklin D., (2009) “Seyyid Burhâneddin Muhakkık-ı Tirmizî” çeviren: Osman Nuri Küçük, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 8, sayı: 16, ss. 159-176. -Ocak, Ahmet Yaşar, (20115) Babaîler İsyanı Alevîliğin Tarihsel Altyapısı, İstanbul. -Okuyan, Mehmet, (2006) “NECMEDDÎN- İ DÂYE”, DİA, 32, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 496-497. -Öngören, Reşat, (2007) “Osmanlılar b: Tasavvuf ve Tarikatlar”, DİA, 33, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 541-548. -Pürlü, Kadir, (2013) Sivas’ta Kültür Ve Turizmi Geliştirme Strateji Planı, Sivas. -Savaş, Saim, (1992) Bir Tekkenin Dinî ve Sosyal Tarihi Sivas Ali Baba Zaviyesi, İstanbul. -Sönmez Yılmaz, (2011) Serpil, Osmanlı Klasik Çağında Sivas, İstanbul. -Şams Al-Dîn Ahmad Al-Aflâkî Al-Ârifî, (19802) Manâkib Al-Ârifîn, II, Yayınlayan: Tahsin Yazıcı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını. -Turan, Osman, (1980) “Selçuklular Zamanında Sivas Şehri”, Selçuklular ve İslâmiyet, İstanbul, ss. 197-215. -Turan, Osman, (19782) Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, II, İstanbul. -Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, (1974) VII, Ankara: Türk Dil Kurumu yayını. -Uludağ, Süleyman, (1995) Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul Marifet Yayınları. -Yazıcı, Tahsin, (1991) “Ârif Çelebi”, DİA, 3, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 363-364. -Yüksel, Hasan, (2007) “Sivas ve Havalisinde Vefâîler: 1240’ta cereyan Eden Babai Ayaklanmasına Ait Bazı Bilgiler”, Osmanlılar Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri 21-25 Mayıs 2007, I, Sivas, ss.69-83. -Yüksel, Hasan, (2003) “Osmanlı-Safevi Mücadelesi’nde Sivas”, Cumhuriyetin 80. Yılında Sivas Sempozyumu Bildirileri 15-17 Mayıs 2003, Sivas, ss.147-156. -Yüksel, Hasan, (2017) “Kadı Burhaneddin’in Damadı Mezid Bey”, Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, s.127-142. -Zabun, Sezgin, (2013) Sivas Temettuat Defterleri 1844-1845, Cilt: 3, Sivas: Buruciye yayınları. -http://www.sivasbulteni.com/sivasin-manevi-buyukleri-1847h.htm (10.01.2020). -http://www.sivaskulturenvanteri.com/seyh-erzurumi-turbesi (10.01.2020).