İstanbul’da Sinân-ı Erdebilî Tekkesi, Vakıfları ve Vakfiyesi

Yıl 2021, Sayı: 55, 55 - 83, 30.06.2021

Bilal Dedeyev , Yusuf Küçükdağ

https://doi.org/10.16971/vakiflar.683960

Öz

İstanbul’un 1453’te fethinden hemen sonra Türk-İslâm anlayışına göre şehrin yeniden yapılandırılması çerçevesinde birçok dinî yapı kurulmuştur. Bunlardan biri de 16. yüzyılın ilk çeyreğinde inşa edilen Sinân-ı Erdebilî Tekkesi’dir. Bânîsi, 15. yüzyılın son çeyreğinde Erdebil’den Tebriz’e oradan da İstanbul’a göç edip burada yerleşen Sinâneddin Yûsuf-ı Erdebilî, bu sırada İstanbul’da bulunan Halvetî şeyhi Çelebi Halîfe’ye intisap etmiştir. Şeyhinin 903/1497’de vefatından sonra ise, yerine geçen Sünbül Sinân Efendi’ye (ö.936/1529) bağlılığını devam ettirerek bir Halvetî-Sünbülî şeyhi olarak yetişmiştir. İstanbul’da Ayasofya Câmii yakınında yaşadığı evine 923/1517’de yeni hücreler ilave ettirerek kendi tekkesini, 946/1539’da ise bu yapının vakfını kurmuş, vefat yılı olan 951/1544’e kadar burada Halvetî-Sünbülî Târîkatı adına faâliyet göstermiştir. Kendi soyundan gelen erkek çocuklar tekkenin şeyhliği ile vakfın mütevellîliğini yürütmüşlerdir. İşlevi, 1925’te tekkelerin kapatılması ile resmen son bulan Sinân-ı Erdebilî Tekkesi’nin kuruluşundan bu yana dört defa yeniden yapıldığı tespit edilmiştir. 19. yüzyılda bir dönem Celvetî şeyhlerinin eline geçen Sinân-ı Erdebilî Tekkesi’nin son şeyhliğini ise, bir Nakşibendî şeyhi olan Halil Sırrı Efendi yürütmüştür.

Anahtar Kelimeler

Şeyh Sinan Erdebili, Sinan Erdebili Tekkesi, Şeyh Mehmed Erdebilizade, Şeyh Ahmed Erdebilizade, Şeyh Halil Sırrı Efendi

Destekleyen Kurum

K.T.O. Karatay Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi Tarih Bölümü

Teşekkür

Yardımlarından dolayı K.T.O. Karatay Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi Tarih Bölümü üyelerine teşekkür etmemi kendime bir borç telakki ediyorum.

The Sinân-ı Erdebilî Tekkah and its Waqf and Waqfiyya

Öz

Immediately after the conquest of Istanbul in 1453, many religious structures were built as part of the reconstruction of the city according to Turkish-Islamic vision. One of them is the tekkah (Islamic monastery) of Sinan Erdebili, which was built in the first quarter of the 16th century. Sinan Erdebili, the builder of this tekkah, migrated from Ardebil to Tabriz, and from there to Istanbul in the last quarter of the 15th century. He devoted himself to the Sheihk Chelebi, the Khaliph of Khalveti in Istanbul. After his Sheikh’s death in 1497, Erdebili continued his loyalty to Sünbül Sinan Efendi, who succeeded Sheikh Khaliph, and grew up as a Khalveti-Sünbülian sheikh. He established his own tekkah by adding new cells to his home that was in the vicinity of Hagia Sophia Mosque in 1517, and in 1539 he established the waqf of this Sufism (Islamic philosophy) structure. Until 1544, the year of his death, he had been in service there on behalf of the Khalveti-Sünbülian Order. His descendants carried on the management and the sheikhdom of the waqf. The tekkah, whose function officially ended with the closure of Islamic monasteries in 1925, was rebuilt four times since its establishment. One of the last sheikhs of Sinan-ıErdebili Tekkah, which was captured for a while by Calveti sheikhs in the 19th century, was Khalil Sirri Efendi who served as a Naqshbandi sheikh.

Anahtar Kelimeler

Sheikh Sinan Erdebili, The Sinan-ı Erdebili Tekkah, The Waqf of Sheikh Sinan Erdebili, Istanbul

Kaynakça

• 1) Arşiv Kaynakları
• a) Yayımlanmamış Arşiv Kaynakları
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA), D. nr. 571, s. 1-2.
• b) Yayımlanmış Arşiv Kaynakları
• İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 953 (1546) Tarihli. (1970). Haz. Ömer Lütfi Barkan ve Ekrem Hakkı Ayverdi. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yay.
• İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 1009 (1600) Tarihli. (2004). Haz. Mehmet Canatar. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yay.
• İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 18 numaralı sicil (H. 1086- 1087 /M. 1675-1676). (2010). Haz. Salih Kahriman ve öte.; Arapça metin Mehmet Akman; kontrol eden Fikret Sarıcaoğlu; proje yönetmeni M. Âkif Aydın; editör Coşkun Yılmaz. İstanbul: İSAM Yay.
• İstanbul Kadı Sicilleri BABMahkemesi 46 numaralı sicil (H. 1096- 1097 /M. 1685-1686). (2011). Haz: Sabri Atay ve öte.; Arapça metin Mehmet Akman; kontrol eden Fikret Sarıcaoğlu; proje yönetmeni M. Âkif Aydın; editör: Coşkun Yılmaz. İstanbul: İSAM Yay.
• İstanbul Kadı Sicilleri BAB Mahkemesi 54 numaralı sicil (H. 1102 /M. 1691). (2011). Haz: Hüseyin Kılıç ve öte.; Arapça metin Mehmet Akman; kontrol eden Fikret Sarıcaoğlu; proje yönetmeni M. Âkif Aydın; editör: Coşkun Yılmaz. İstanbul: İSAM Yay.
• 2) Diğer Kaynaklar
• Akgündüz, Ahmet (1994). “Ebüssuud Efendi”. İslâm Ansiklopedisi. C. 10. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 365-371. Azerbaycan Tarihi (En qedim zamanlardan XX. Asradek). (1994). Ed. Z.M.Bünyadov ve Y.B.Yusifov). Bakü: Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı
• Azerbaycan Tarihi (Üç ciltte). (1958). Ed. İ.A.Hüseynov ve vd. Bakü: Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı.
• Ayvansarayi, Hafız Hüseyin ve Ali Satı Efendi. (1281). Hadikatü l-Cevami. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Ayvansarayi, Hafız Hüseyin. (1985). Mecmua-i Tevarih. Haz. Fahri Ç. Derin ve Vahid Çabuk. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay.
• Berki, Şakir (1962). “Vakfın Lüzumu, Faydaları ve Vakıfları Teşvik”. Vakıflar Dergisi 5. Ankara: Türkiye Vakıflar Genel Müdürlüğü Yay. 19-21.
• Beyazit, Yasemin (2014). “XVI. Yüzyıl Osmanlı İlmiyye Kanunnameleri ve Medrese Eğitimi”. Belleten LXXVIII/283: 955-992.
• Bölükbaşı, Ayşe (2015). XVI. Yüzyılda İstanbul’daki Halveti Tekkeleri. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Canatar, Mehmet (2015). “İstanbul’un Nahiye ve Mahalleleri”. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi-Siyaset ve Yönetim-2, III. Ed. Feridun M. Emecen ve Coşkun Yılmaz. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyyesi ve İSAM Yay. 218-245.
• Çakmak, Muharrem (2003). “Türk Mutasavvıf Şairi Aksaraylı Cemal Halveti”. EKEV Akademi Dergisi 16: 181-196.
• Diker, Hasan Fırat (2010). Belgeler Işığında Ayasofya’nın Geçirdiği Onarımlar. Doktora Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Düzenli, Pehlul (2007). Osmanlı Hukukçusu Şeyhülislam Ebüssuud Efendi ve Fetvaları. Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Eyice, Semavi (2000). “İshak Paşa Camii ve Hamamı”. İslam Ansiklopedisi. C.22. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 538-540.
• Gürses Söğüt, Sibel (2019). “1912 İshakpaşa Yangını ve Ayasofya Çevresinin Yeniden Düzenlenmesi”. METU JFA, XXXVI/1: 251-280.
• Hulvi Mahmud Cemaleddin (1993). Lemezat-ı Hulviyye ez Lemeat-ı Ulviyye. Haz. Mehmet Serhan Tayşi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay.
• Kara, Mustafa (2006). “Hüseyin Vassaf’ın Sefine-i Evliya ve Gülzar-ı Aşk’ı”. Tasavvuf: İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 17: 323-327.
• Karakaya, Enis (2006). “Nallı Mescid”. İslam Ansiklopedisi. C. 32. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 348-349.
• Karataş, Ali İhsan (2015). “Şeyhülislam Esiri Mehmed Efendi ve Vakıfları”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/2: 1-43.
• Köprülü, Fuad (1942). “Vakıf Müessesesinin Hukuki Mahiyeti ve Tarihi Tekâmülü”. Vakıflar Dergisi 2. Ankara: Türkiye Vakıflar Genel Müdürlüğü Yay: 1-35.
• Küçükdağ, Yusuf (1995). II. Bâyezid, Yavuz ve Kanûnî Devirlerinde Cemâlî Ailesi, İstanbul: Aksarayi Vakfı Yay.
• Lewis, J.F. (1838). Illustration Constantinople. London:
• Mehmed Mecdi. (1989). Hadaiku’ş-Şakaik. Haz. Abdülkadir Özcan. C. I. İstanbul: Çağrı Yay.
• Mehmed Süreyya. (1996). Sicill-i Osmanî. Haz. Nuri Akbayar. C. I-V. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Mehmed Zâkir Şükrü Efendi. (1980). Die İstanbuler Derwisch-Konvente und ihre Scheiche, Mecmû’a-i Tekâyâ. Haz. M. Serhan Tayşi ve Klaus Kreiser. Freiburg:
• Musabeyli, Azade. (2014). Dede Ömer Ruşeni ve Külliyatı. C. I. Sumqayıt: Bilik Nəşriyyatı.
• Musevi, Tağı (1967). Bakü Tarihine Dair Orta Asr Senedleri. Bakü: Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı.
• Müstakim-Zâde (2000). Mecelletü’n-Nisab. Ankara: Kültür Bakanlığı Kütüphaneler Genel Müdürlüğü Yay.
• Nev’i-zade Atai (1989). Hadaiku’l-Hakaik fî-Tekmileti’ş-Şakaik. Haz. Abdülkadir Özcan. C. II. İstanbul: Çağrı Yay.
• Vassaf, Osmanzade Hüseyin (2006). Sefine-i Evliya. C. IV. Haz. Mehmet Akkuş ve Ali Yılmaz. İstanbul: Kitabevi Yay.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C. III. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yay.
• Şeyhi Mehmed Efendi (1989). Vekayiü’l-Fudala. C. I. Haz. Abdülkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yay.
• Tanman, M. Baha (1994). “Sinan Erdebilî Tekkesi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. C.VI. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yay. 567-568.
• Taşköprülü-zâde (1985). eş-Şakaiku’n-Numanîye. Haz. Ahmed Subhi Furat. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay.
• Uzun, Mustafa (1994). “Dede Ömer Ruşeni”. İslam Ansiklopedisi. C. 9. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 81-83.
• Ülken, Hilmi Ziya (1970). “Vakıf Sistemi ve Türk Şehirciliği”. Vakıflar Dergisi 9. Ankara: Türkiye Vakıflar Genel Müdürlüğü Yay. 13-37.
• 3) Gazeteler
• “Mavi altın kavgası”, Vatan Gazetesi, 20 Aralık 2010. http://www.gazetevatan.com/-mavi-altin--kavgasi--347773-ekonomi/ (Erişim tarihi: 30.01.2019).
• “Şeyh var, mürit yok”, Radikal Gazetesi, 23.07.2002, http://www.radikal.com.tr/hayat/seyh-var-murit-yok-639041/ (Erişim tarihi: 30.01.2019).
• “Tarikat Şeyhlerinin “Modern Torunları”, Haber7.com, 26.02.2006. http://www.haber7.com/yasam/haber/140211-tarikat-seyhlerinin-modern-torunlari (30.01.2019).
• “Tekkenin son lideri”, Sabah Gazetesi. 25.02.2006. http://arsiv.sabah.com.tr/2006/02/25/gny/gny116-20060225-200.html (Erişim tarihi: 30.01.2019).
• 4) Elektronik Kaynaklar
• Şehsuvaroğlu, Halük Y., "Büyük İstanbul Yangınları: İshakpaşa Yangını". http://earsiv .sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/49828/001642013010.pdf?sequence=1&isAllowed=y (Erişim tarihi: 02.09.2019).