Vakıf-Müsadere İlişkisi Bağlamında İzzet Holo Paşa’nın Vakıfları İçin Verdiği Hukuki Mücadele

Yıl 2021, Sayı: 56, 107 - 121, 29.12.2021

Abdullah Çakmak

https://doi.org/10.16971/vakiflar.902977

Öz

1896-1908 yılları arasında II. Abdülhamid’in mabeyn ikinci kâtipliğini yapan İzzet Holo Paşa, bu dönemde sultana en yakın isimler arasındaydı. Anne ve babasından kalan mirasa görevi esnasında kazandığı mal-mülk de eklenince büyük bir servet sahibi oldu. Şam’ın seçkin ailelerinden Muradilere mensup Behiye Hanım ile yaptığı evlilik, aile içindeki servetin artmasını sağladı. İzzet Holo Paşa ve ailesine ait Suriye vilâyetinde tarla, bağ, bahçe, mezra ve kavaklık gibi miri arazinin yanı sıra ev, dükkân, değirmen ve ahır gibi mülkler de bulunmaktaydı. 1904’te kurdukları ilk vakıfta tasarruf ettikleri miri arazileri akar olarak tahsis etmeyen aile, yaklaşık iki sene sonra tüm emlak ve emvalini vakıflarına tahsis ettiler. Ancak II. Meşrutiyetin ilanı esnasında İzzet Holo Paşa’nın Avrupa’ya firar etmesi vakıf mallarının hacz/müsadere edilmesine neden oldu. Bunun ardından İzzet Holo Paşa ve ailesi vakıflarını hacizden kurtarmak için hukuki mücadeleye giriştiler ve vakfiye şartlarını değiştirmek koşuluyla bu hedeflerine ulaşabildiler.

Anahtar Kelimeler

İzzet Holo Paşa, II. Abdülhamid, II. Meşrutiyet, vakıf, haciz/müsadere

The Legal Struggle of Izzet Holo Pasha for his Waqfs within the Context of Waqf-Confiscation Relations

Öz

Izzet Holo Pasha, who was the second clerk of Abdulhamid II between 1896-1908, was among the figures closest to the sultan in this period. When the property he gained during his assignment was added to his mother and father's inheritance, he amassed a great fortune. His marriage to Behiye Hanım who was a member of Muradi family, one of Damascus’ distinguished families, further increased the family wealth. In the Syrian provinces, there were properties such as houses, shops, mills, barns, and miri (state owned) lands such as fields, vineyards, gardens, hamlets, and poplar fields belonging to İzzet Holo Pasha and his family. The family did not assign the state lands they had to the first waqf they established in 1904 as an income generating property, yet, approximately two years later, they allocated all their real estate and assets to their waqfs . However, Izzet Holo Pasha's flight to Europe during the declaration of the Second Constitutional Era resulted in confiscation of the waqf properties. Subsequently, İzzet Holo Pasha and his family embarked on a legal struggle to save their waqfs from foreclosure. They were able to achieve these goals, providing that the conditions in the waqf deed were changed.

Anahtar Kelimeler

Izzet Holo Pasha, Abdulhamid II, Mesrutiyet II, waqf, confiscation

Kaynakça

• 1.a. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA):
• Bab-ı Âlî Evrâk Odası (BEO.): 214407; 205659; 252873; 257227; 257228; 257285; 257664; 259516; 260934; 261292; 272042; 317167; 317621; 351942.
• Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKT.): 1074/13; 2657/96; 2662/3.; Sicill-i Ahvâl Komisyonu Defterleri (DH. SAİD. d.): 4; Siyasi Kısım Evrakı (DH. SYS.): 94/5; İrade Evkaf (İ. EV.): 39/76; Şura-yı Devlet (ŞD.): 3194/147; 73/6, 5.
• Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y. A. HUS.): 524/29; Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı (Y. A. RES.): 137/58; 139/16; 139/48; Yıldız Esas Evrakı (Y. EE.): 15/80; Yıldız Sadrazam Kamil Paşa Evrakı (Y. EE. KP.): 33/3213.
• 1.b. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi
• Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Defterler (TK. GM.): 2297.
• Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Fermanlar (TK. GM. FRM.): 1/32.
• 1.c. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi Defterleri (VGMA), d. 597.
• Abdülhamid'in Kara Kutusu Arap İzzet Holo Paşa'nın Günlükleri Cilt 1-2 (2019). Haz. İbrahim Küreli. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Akarlı, Engin D. (1986). “Abdülhamid II’s Attempt to Integrate Arabs into the Ottoman System”. Palestine in the Late Ottoman Period içinde (74-89). Ed. David Kushner. Jerusalem: Yad Izhak Ben-Zvi.
• Akyılmaz, Sevgi Gül (2008). “Osmanlı Devleti’nde Yönetici Sınıf Açısından Müsadere Uygulaması”. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt 12 Sayı 1-2: 389-420.
• Farah, Caesar E. (2002). “Arab Supporters of Sultan Abdülhamid II: ‘Izzet Al-‘Abid”. Arabs and Ottomans: A Checkered Relationship içinde (393-414), İstanbul: Isis Press.
• Georgeon, François (2012). Sultan Abdülhamid. Çev. Ali Berktay. İstanbul: İletişim Yay.
• Gör, Emre (2020). Sultan İkinci Abdülhamid’in Mabeyn İkinci Kâtibi Arap İzzet Paşa, İstanbul: DBY Yay.
• Hastürk, Özlem (2019). Arap İzzet Paşa (1852-1924). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Kanat, Sedat (2019). II. Abdülhamid Döneminde Mâbeyn-i Hümâyûn ve Görevleri. Ankara: Gece Akademi.
• Kansu, Aykut (2001). 1908 Devrimi. İstanbul: İletişim Yay.
• Karataş, Mehmet (2006). “18-19. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde Bazı Müsâdere Uygulamaları”. OTAM 19: 219-237.
• Kırmızı, Abdülhamit (2016). Abdülhamid’in Valileri, Osmanlı Vilâyet İdaresi 1895-1908. İstanbul: Klasik Yay.
• Öcün, Tuncay (1999). “Osmanlı Devleti’nde Müsadere Uygulamaları”. Osmanlı 6 içinde (371-383). Ed. Güler Eren. Ankara: Yeni Türkiye Yay.
• Pakalın, M. Zeki (1983). “Müsadere”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C. 2. Ankara: Milli Eğitim Basımevi. 624-626.
• Pakalın, M. Zeki (1983). “Ribat”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C. 3. Ankara: Milli Eğitim Basımevi. 37.
• Polat, Hasan Ali (2020). II. Meşruiyet Döneminde Siyasî Sürgünler (1908-1918). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Süleyman Tevfik (2011). II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Elli Yıllık Hatıralarım. Haz. Tahsin Yıldırım ve Şaban Özdemir. İstanbul: DBY Yayınları.
• Tahsin Paşa (2015). Yıldız Hatıraları. Haz. Ahmet Zeki İzgöer. İstanbul: İz Yay.
• Telci, Cahit (2007). “Osmanlı Devletinde 18. Yüzyılda Muhallefat ve Müsadere Süreci”. Tarih İncelemeleri Dergisi Cilt 26 Sayı 2: 145-166.
• Unat, Faik Reşit (1991). İkinci Meşrutiyetin İlânı ve Otuzbir Mart Hâdisesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Ünal, Mehmet Ali (1987). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Müsadere”. Türk Dünyası Araştırmaları 49: 95-112.
• Van Leeuwen, Richard (2012). Bir Osmanlı Şehri Şam. Çev. H. Ebru Aksoy. İstanbul: Küre Yay.
• Yasamee, Feroze A. K. (2018). Abdülhamid’in Dış Politikası, Düvel-i Muazzama Karşısında Osmanlı 1878-1888. Çev. Yusuf Selman İnanç. İstanbul: Kronik Kitap.
• Yüksel, Hasan (1992). “Vakıf-Müsadere İlişkisi (Şam Valisi Süleyman Paşa Olayı)”. Osmanlı Araştırmaları Dergisi 12: 399-424.