Tire'de Lutfi Paşa Camii ve Vakfı

Yıl 2021, Sayı: 56, 9 - 19, 29.12.2021

Mehmet Akif Erdoğru

https://doi.org/10.16971/vakiflar.910649

Öz

Osmanlı devlet adamı ve Kanuni Sultan Süleyman’ın vezirlerinden Lutfi Paşa (ölümü: 1563), veziriazamlıktan azledildikten sonra, 1544 yılında Batı Anadolu’da Aydın sancağının merkezi olan Tire şehrinde bir cami inşa ettirmiştir. Muhtemelen Arnavut kökenli bir devşirme olan Lutfi Paşa, Devlet idaresinde iken, menzilhâne şebekesi, kasapların durumu, irtişa ve madencilerle ilgili birçok ıslahat gerçekleştirdi. İlahiyat, ahlak, tarih ve şiir alanlarında eserler yazdı. Hem Dimetoka hem de Tire’de vakıflar kuran cömert bir hayırseverdi. Neticede 1563’te Dimetoka’da vefat etti. Onun biyografisi henüz tam olarak ortaya çıkarılamamıştır.

Bu makalede, Lutfi Paşa’nın Tire’de yaptırdığı camiin Şubat 1544 tarihli bir kısmı Arapça bir kısmı da Türkçe yazılmış olan vakfiyesi değerlendirilmiştir. Söz konusu vakfiyede, Lutfi Paşa’nın Kanuni Sultan Süleyman devrinde Tire’de vali iken, burada bir cami ve medrese yaptırdığı yazılıdır. Paşa vakıf kurarak, Tire’yi su kanalları, bahçeler, hamamlar, hanlar ile imar etmiştir. Paşa, ölümünden sonra Allah’tan sevap kazanacağını düşünerek bu eserleri yaptırmıştır. Gerçekten de vakıf kurma yoluyla, Tire ve çevresini ticari olarak geliştirmiştir. O, cami, medrese, mutfak, şadırvan, suyolları, sofa ve diğer ticari binalar yaptırmıştır. Başka Osmanlı arşiv belgelerinden de anlaşıldığı kadarıyla, paşa, Kanuni Sultan Süleyman devrinin en zengin Osmanlı devlet adamları arasında yer alır. Onun kurduğu vakfın ticari faaliyetleri, on altıncı yüzyıl ortalarında Batı Anadolu şehirlerinin ticari hacmini doğrudan etkilemiş görünmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tire, Lutfi Paşa, İzmir, Cami

Destekleyen Kurum

Yok

Teşekkür

Yok

Lutfi Pasha Mosque in Tire and his Waqf

Öz

Lutfi Pasha, an Ottoman statesman and one of the grand viziers of Suleiman the Magnificent, constructed a Friday mosque in the center of Tire, capital of Aydın sub-province of Anatolia, in 1544, after his dismissal from the post of the grand vizier. He was probably of Albanian origin and made many reforms concerning the postal network, corruption, miners, navy and butchers. He also was a reformist scholar and studied Islamic theology, history, verse, and ethics. He was a generous benefactor of Islamic waqfs both in Dimetoka (now: Didymóteikhon in Greece) and in Tire. He died in Dimetoka in 1563. As of yet, his biography is incomplete.

This article examines a part Arabic and part Turkish waqfiyya dated Zilkade 950 (February 1544) for a mosque he had built in Tire. The endowment deed points out that he constructed a Friday mosque and Islamic school (madrasa) in Tire when he was the governor during the reign of Suleiman the Magnificent. With the waqf endowed by him, he improved the city of Tire with water canals, gardens, shops, inns, and baths. He hoped that his waqf would bring salvation after his passing. Indeed, he flourished the city of Tire and its environs commercially by way of setting up his waqf. He constructed a Friday mosque, Islamic school, kitchen, bakery, fountain, aqueduct and other commercial buildings in Tire. As seen in other Ottoman archival documents, he was one of the wealthiest Ottoman statesman during the reign of Suleiman the Magnificent. It appears that his waqf commercial activities directly affected volume of trade in the western Anatolian cities in the middle of the sixteenth century.

Anahtar Kelimeler

Lutfi Pasha, Tire, Islamic waqfs, Ottomans, Anatolia, Suleiman the Magnificent

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri: BOA, İ. EV. 45/21 BOA, HR. ID. 70/43 BOA, C.EV. 339/17211 BOA, İE. EV. 5/546 BOA, AE. SAMD, III, 186/18016 BOA, EV. D. 14075 TKGMA, Vakf-ı Cedid, No. 19-2189/2227/ 19
• 166 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri (937/ 1530). Ankara: 1995. Devlet Arşivleri yayını. Armağan, A. Munis (2015), Sadrazam Lütfi Paşa. Ödemiş.
• Erdoğru, M. Akif (2016), Kanuni Sultan Süleyman Devri Aydın İli Evkaf Defteri. İzmir: Ege Üniversitesi İzmir Araştırma ve Uygulama Merkezi yayını.
• Fayda, Mustafa (1992). “Cerib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), (VII), 704.
• Gökbilgin, Tayyip (1997), “Lutfi Paşa”. İslam Ansiklopedisi, (7). MEB. Eskişehir. 2. Basım. 96-101.
• Imber, Colin H. (1986). “Lutfi Pasha”. EI, vol. (5). Leiden, second edition. 837-38.
• İpşirli, Mehmet (2003). “Lutfi Paşa”, TDVİA, (27). İstanbul. 234-36.
• Kılıç, Ümit (2009). “Sadrazam Lütfi Paşa’nın Tire Vakfı”. Tarih İncelemeleri Dergisi, (XXIV/1), 53-79.
• Köprülüzade, Fuad (1925). “Lutfi Paşa”. Türkiyat Mecmuası, (1), 119-150.