Chief White Eunuch Yakub Ağa and his Waqf Complex in Kastamonu

Yıl 2021, Sayı: 56, 33 - 59, 29.12.2021

Alaattin Dolu

https://doi.org/10.16971/vakiflar.952218

Öz

The mosque which was built in Kastamonu by Yavuz Sultan Selim’s tutor Halimî Çelebi was later repaired by Yakub Ağa in 1547. This study deals with the arrangements in the new endowment deed after the repair and the income sources. Yakub Ağa, who was one of the persons closest to Suleiman the Magnificent in Topkapi Palace and rose to the post of Chief White Eunuch, passed away at the same time as him in Szigetvar, the last war of the sultan. Based on this, this paper attempts to clarify his career path from the position of Chief Kilerci to Chief White Eunuch and evaluates his motives for establishing a waqf in Kastamonu within this context. The properties he gained during his duties in the palace were also evaluated based on these duties.

Anahtar Kelimeler

waqf, Kastamonu, Halîmî Çelebi, Yakub Agha, Suleiman the Magnificent, Account Books, madrasas, mosque

Bâbüssaâde Ağası Yakup Ağa ve Kastamonu’daki Külliyesi

Öz

Bu çalışma Kastamonu’da Yavuz Sultan Selim’in hocası Halîmî Çelebi tarafından inşa edilen caminin 1547 yılında Kilercibaşı Yakub Ağa tarafından tamirinden sonra tanzim edilen vakfiyeyi ve bu vakfın gelir kaynaklarını konu edinmektedir. Topkapı Sarayı’nda Bâbüssaâde ağalığına kadar yükselerek Kanuni Sultan Süleyman’ın en yakınlarından birisi olan Yakub Ağa padişahın son seferi olan Sigetvar’da onunla aynı zamanda vefat etmiştir. Buna binaen onun Kilercibaşılık vazifesinden Bâbüssaâde ağalığına giden kariyer yolu aydınlatılmaya çalışılmıştır. Kastamonu’da vakıf kurmasına yönelik amacı da bu minvalde değerlendirilmiştir. Saraydaki görevleri sırasında sahip olduğu mülkleri de bu görevlerine binaen ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Vakıf, Kastamonu, Halîmî Çelebi, Yakub Ağa, Kanuni Sultan Süleyman, Muhasebe Defterleri, Medrese, Cami.

Kaynakça

• A.DVNS.AHKA.d.1. A.DVNSMHM.d.72-198. EV.d: 11244,14999, 15019.
• TS.MA.d: 5104, 8650, 6848, 8379, 10679, 3529, 5588, 6993, 8650, 7245.
• TS.MA.e, 1040-17, 639-37, 911-29, 1051-50, 1078-12, 1240-14, 1040-17.
• Abdülkadiroğlu, Abdülkerim (1997). “Halimi Çelebi”. İslâm Ansiklopedisi. C. 15. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 343-344.
• Altındağ, Şinasi (1994). “Dârüssaâde”. İslâm Ansiklopedisi. C. 9. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 1-3.
• Baktır, Mustafa (1999). “İbn Melek”. İslâm Ansiklopedisi. C. 20. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 175-176.
• Barkan, Ömer L. (1962-1963). “İmaret Sitelerinin Kuruluş ve İşleyiş Tarzına Ait Araştırmalar”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 23/1-2: 239-296.
• Bedir, Murtaza (2013). “Vikâyetü’r-Rivâye”. İslâm Ansiklopedisi. C. 43. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 106-108.
• Benli, Mehmet Sami (2005). “Miftâhu’l-Ulûm”. İslâm Ansiklopedisi. C. 30. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 20-21.
• Beyler, Muhammet (2016). “Ekmelüddîn Bâbertî’nin Hadis Şerhçiliği”. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 6/11:160-199. Bilgin, Arif (2004). Osmanlı Saray Mutfağı (1453-1650). İstanbul: Kitabevi Yay.
• Bilici, Z. Kenan (1991). Kastamonu’da Türk Devri Mimarisi ve Şehir Dokusunun Gelişimi (18. Yüzyıl Sonuna Kadar). Doktora tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Bostan, İdris (1992). Osmanlı Bahriye Teşkilâtı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire. Ankara: TTK.
• Çifçi, Fazıl (2018). Kastamonu Camileri-Türbeleri ve Diğer Tarihi Eserleri, C. 1. Kastamonu: Özeller Matbaa.
• Demirci, Muhsin (2000). “İsfahânî, Mahmûd b. Abdurrahman”. İslâm Ansiklopedisi. C. 22. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 509-510.
• Demirer, Mehmet (1996). Kastamonu Yakub Ağa Külliyesinde Medrese ve Sıbyan Mektebi, Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Derman, M. Uğur (1997). “Hasan Çelebi”. İslâm Ansiklopedisi. C. 16. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 312-313.
• Döşemetaş, Ömer (2019). Şer’iyye Sicillerine Göre XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Kastamonu Kazâsı (1725-1750). Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Eğilmez, Mustafa ve Özcan Oğur (2020). Kastamonu Hurufat Defterleri (1690-1840). İstanbul: Hiper Yayın.
• Eğilmez, Mustafa ve Özcan Oğur, Hasret Tutuş. (2020). “XVII. Yüzyılın Sonları İle XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Kastamonu’da Mevcut Vakıf Külliyeleri”. ECONDER 4/2: 304-325.
• Ertuğ, Zeynep Tarım (2000). “İmaret”. İslâm Ansiklopedisi. C. 22. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 219-220.
• Erünsal, İsmail E. (2015). Osmanlılarda Kütüphaneler ve Kütüphanecilik: Tarihî Gelişimi ve Organizasyonu. İstanbul: Timaş Yay.
• Eyüpgiller, Kemal Kutgün (1999). Kastamonu Kent Tarihi. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Fidan, Murat (2020). Osmanlı Dönemi Kastamonu’da Esnaflık ve Ticarî Hayat. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Gürbıyık, Cengiz (2015). “Osmanlı İmaretlerinin (Aşevleri) Tipolojisi Üzerine Bir Deneme”. Sanat Tarihi Dergisi, (XXIV/1), 23-51.
• Gökoğlu, Ahmet (1952). Paphlagonia-Paflagonya (Kastamonu, Sinop, Çankırı, Safranbolu, Bartın, Bolu, Gerede, Mudurnu, İskilip, Bafra, Alaçam ve Civarı) Gayri Menkul Eski Eserleri ve Arkeolojisi. C. 1. Kastamonu: Doğrusöz Matbaası.
• Hathaway, Jane (2014). Osmanlı Sarayının En Ünlü Haremağası: Hacı Beşir Ağa, Çev. Hazal Yalın. İstanbu: Kitapyayınevi.
• İpşirli, Mehmet (1989). “Alâeddin Arabî Efendi”. İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 319. İpşirli, Mehmet (2021). Osmanlı İlmiyesi. İstanbul: Kronik Yay.
• Kaçalin, Mustafa S. (2012). “Cevherî, İsmâil b. Hammâd”. İslâm Ansiklopedisi. C. 42. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 513.
• Kankal, Ahmet (2004). Türkmen’in Kaidesi Kastamonu (XV.-XVIII. Yüzyıllar Arası Şehir Hayatı). Ankara: Zafer Matbaası.
• Kılıç, Hulusi (1993). “Cevherî, İsmâil b. Hammâd”. İslâm Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 459.
• Kılıç, Hulusi (2001). “El-Kāmûsü’l-Muhît”. İslâm Ansiklopedisi. C. 25. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 287-288.
• Kılıç, Hulusi (2010). “Tâcü’l-Luga”. İslâm Ansiklopedisi. C. 39. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 356-357.
• Koca, Ferhat (2005). “Molla Hüsrev”. İslâm Ansiklopedisi. C. 30. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 252-254.
• Kavaklı Kundakçı, Sibel (2020). “Osmanlı Döneminde Kastamonu Mahalleleri”, Osmanlı Tarihî Coğrafyası Üzerine Araştırmalar, Ed. Fatma Ünvay Açıkgöz. Hakan Doğan, Ankra: Berikan Yay. 217-258.
• Lugat-ı Remzi, خوشخوان maddesi, 518. https://remzi.cagdassozluk.com/buyuk-osmanlica-sozluk-madde-13811.html
• Mehmed Behçet (1341) Kastamonu Âsar-ı Kadimesi. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Mehmed Süreyya (1996). Sicill-i Osmânî, Haz. Nuri Akbayar, eski yazıdan aktaran, Seyit Ali Kahraman, C. 5-6. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Necipoğlu, Gülru (2007). 15. ve 16. Yüzyılda Topkapı Sarayı: Mimarî, Tören ve İktidar. Çev. Ruşen Sezer. İstanbul, YKY.
• Nüzhet-i Esrârü’l-Ahyâr Der-Ahbâr-ı Sefer-i Sigetvar: Sultan Süleyman’ın Son Seferi. Haz. H. Ahmet Arslantürk, Günhan Börekçi, Redaksiyon. Abdülkadir Özcan, İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yay.
• Oruç, Hatice, Kayhan Orbay (2014). “Şehabettin Paşa'nın Filibe'deki Vakfına Ait Kaynaklar: Muhasebe Defterleri”. Belgeler XXXV/39: 1-144.
• Öngören, Reşat (2013). “Zeyniyye”. İslâm Ansiklopedisi. C. 44. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 367-171.
• Özcan, Ruhi (2016). “Arşiv Belgeleri Diliyle Su Değirmenleri (Âsiyâb)”. OTAM 40: 195-203.
• Özen, Şükrü (2008). “Sadrüşşerîa”. İslâm Ansiklopedisi. C. 35. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 427-431.
• Özkan, Mustafa (1994). “Devletoğlu Yusuf”. İslâm Ansiklopedisi. C. 9. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 243-244.
• Pakalın, M. Zeki (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C. III. İstanbul: MEB Yay.
• Selânikî Mustafa Efendi (1999). Tarih-i Selânikî (971-1003/1563-1595). C. 1, Haz. Mehmet İpşirli. Ankara: TTK Yay.
• Singer, Amy (2012). İyilik Yap Denize At: Müslüman Toplumlarda Hayırseverlik. Çev. Ali Özdamar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Tavernier, Jena-Baptiste (2007). 17. Yüzyılda Topkapı Sarayı, çev. Teoman Tunçdoğan, Ed. Necdet Sakaoğlu. İstanbul: Kitapyayınevi.
• Topaloğlu, Bekir (2011). “Tecrîdü’l-İʿtikâd”. İslâm Ansiklopedisi. C. 40. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 250-251. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1921). “Halîmî Çelebi Camii Yahut Ağa İmareti”. Açıksöz Gazetesi. 318: 1921.
• Uysal, Seyit (2005). “Kastamonu Yakupağa Camii (Halimi Çelebi Camii, Ağa İmareti) Kapısı Bezemeleri”, İkinci Kastamonu Kültür Sempozyumu Bildirileri (18-20 2003). Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Basımevi. 627-642.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (2014a). Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı. Ankara, TTK Yay.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (2014b). Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı. Ankara: TTK Yay.
• Üstün, Hulusi, Arif Kolay, Şefik Memiş, Cengiz Özkarabekir, Ali Murat Güven, Haldun Hürel (2016). Geçmişten Günümüze Beylikdüzü. İstanbul: Beylikdüzü Belediyesi Yay.
• Yakupoğlu, Cevdet (2009). Kuzeybatı Anadolu’nun Sosyo-Ekonomik Tarihi:Kastamonu-Sinop-Çankırı-Bolu XIII-XV. Yüzyıllar. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Yakupoğlu, Cevdet (2010). Bartın Vakıfları (1214-1514). Bartın: T.C Bartın Valiliği.
• Yaşa, Fırat (2017). “Han’ın Mutfağından Bahçesaray’daki Kölelere: Toplumsal İlişkilerin Odağında Kilercibaşı Mehmed Ağa”. bilig 81: 27-49.
• Yörük, Doğan (2014). “XVI. Yüzyılda Konya Kazasında Su Değirmenleri Ve Bezirhaneler”. Turkish Studies 9/1: 637-655.