Services in the Month of Ramadan provided by the Waqfs of Ottoman Dynasty Women

Yıl 2021, Sayı: 56, 21 - 32, 29.12.2021

Saadet Maydaer

https://doi.org/10.16971/vakiflar.989101

Cited By: 1

Öz

The month of Ramadan, which was perceived as a kind of purification and opportunity to raise spirituality throughout the history of Islamic Civilization, was also given special importance in the Ottoman Empire. In this month, the needy people were remembered more than any other time, and care was taken not to leave anyone hungry or exposed. The number of people gathered in mosques has increased, the recitation of the Holy Quran by competent reciters has been listened, and the performance of some special practices and prayers such as temcid has found a place in our tradition.

Most of the waqfs, which are known to have activities for all segments and aspects of the society, had some practices specific to religious days, especially Ramadan. Some of them were trying to prepare fast-breaking meals for fasting Muslims, while others contributed to the enthusiastic celebration of Ramadan in mosques. The women of the palace, who assumed the leading role in the society with their prestigious positions by establishing large-scale waqfs, were trying to increase the spirituality of this month and make it more religiously fruitful with their waqfs.

Anahtar Kelimeler

waqf, women of the Ottoman Palace, Ottoman Royal Family, Ramadan, women waqf founders

Osmanlı Hanedan Ailesine Mensup Hanımların Vakıflarında Ramazan Ayına Yönelik Hizmetler

Öz

İslam Medeniyeti tarihi boyunca bir çeşit arınma ve maneviyatı yükseltme fırsatı olarak algılanmış olan Ramazan ayına Osmanlı Devleti’nde de özel bir önem atfedilmiştir. Bu ayda ihtiyaç sahipleri diğer zamanlardan daha fazla hatırlanmış, kimsenin aç ve açıkta kalmamasına özen gösterilmiştir. Camilerde bir araya gelenlerin sayısı artmış, ehil okuyucuların Kur’ân-ı Kerim tilaveti dinlenmiş, temcid gibi bazı özel uygulama ve duaların icrası geleneğimizde yer bulmuştur.

Toplumun her kesimine ve her alanına yönelik icraatları olduğu bilinen vakıfların pek çoğu dini günlere bilhassa da Ramazan ayına mahsus bazı uygulamalara sahiptiler. Bunlardan bir kısmı oruç tutan Müslümanların oruçlarını açmaları için iftariyelik hazırlanmasını sağlamaya çalışırken, bazıları ise Ramazan ayının camilerde coşkulu bir şekilde yaşanmasına katkıda bulunuyorlardı. Büyük ölçekli vakıflar tesis ederek saygın konumlarıyla toplumda öncü rolü üstlenen saraya mensup hanımlar, vakıflarıyla bu ayın maneviyatını arttırmaya ve dinî açıdan daha bereketli geçmesini sağlamaya gayret gösteriyorlardı.

Anahtar Kelimeler

Vakıf, Saraylı Kadınlar, Osmanlı Hanedan Ailesi, Ramazan, Kadın Vakıf kurucuları

Kaynakça

• Fatih Millet Kütüphanesi, Ali Emirî, Arapça Yazmalar, nu: 4469.
• VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, D. 1431, K. 98, 1/1
• VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, D. 1452, K. 177, s. 131a-132a.
• VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, D. 1452, K. 177, s. 144b.
• VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, D. 1452, K. 177, s. 151a, 151b.
• VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, D. 1453, K. 176, s. 24a.
• VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, D. 1640, 27/6, s. 33.
• VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, D. 1640, 27/6, s. 39.
• VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, D. 1642, 22/3.
• VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, D. 576, 31/15.
• VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, D. 590, 207/181.
• VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, D. 590, 207/181.
• VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, D. 608/2, 222, 177.
• VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, D. 608/2, 235, 178.
• VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, D. 744, 112/29.
• Akbulut, Müşfika (2003). Üsküdar Yeni Camii ve Külliyesi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Akyıldız, Ali (2001). “Kadınefendi”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (24), 94-96.
• __________ (2012). “Valide Sultan”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (42), 494-499.
• Argıt, Betül İpşirli (2014). Rabia Gülnuş Emetullah Sultan 1640-1715. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Ateş, İbrahim, (1982). “Hayrî ve Sosyal Hizmetler Açısından Vakıflar”, Vakıflar Dergisi, (15), 55-88.
• Bezci, Gül, (2018). Osmanlı Toplumunda Ramazan Kültürü, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Bozkurt, Nebi (2001) “Kandil”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (24), 299-300.
• Bozkurt, Nebi (2003) “Mahya”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (27), 396-398.
• Çiçek, İlknur, (2018). Pertevniyal Valide Sultan’ın Hayatı, Hayır İşleri ve Aksaray’daki Külliyesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Demir, Yasemin (2019). Muhasebe Defterlerine Göre (1279-1289/1862-1872) Pertevniyâl Valide Sultan Vakfı.
• Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Dikeçligil, Özlem, (2015). Osmanlı İmparatorluğunda Miskinler: Üsküdar Miskinler Tekkesi’nin Sosyal ve İktisadi Etkileri. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• İbnü’l-Esir (1994). Üsdü’l-gabe fi Marifeti’s-sahabe. C.I, Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-ilmiyye.
• İpşirli, Mehmet, (2007 ). “Paşmaklık”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (34), 186-187.
• Kala, Eyüp Sabri -İdris Akarçeşme (2019). Mihrişah Sultan Vakfı. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Karaca, Filiz (1997). “Hanım Sultan”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (16), 28-29.
• Kartal, Şehri (2012). Haseki Hürrem Sultan Yapıları. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Köksal, Asım (1981). İslam Tarihi. C. I-XI. İstanbul: Şamil Yayınevi.
• Maydaer, Saadet (2007). “Seyyid Hüseyin Erzincani Vakfı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (16/2), 287-308.
• Maydaer, Saadet (2009). Osmanlı Klasik Döneminde Bursa’da Bir Semt: Hisar. Bursa: Emin Yay.
• Nikiforuk, Andrew (2013). Mahşerin Dördüncü Atlısı Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi. İstanbul: İletişim yay.
• Orhonlu, Cengiz ve Nejat Göyünç (1997). “Has”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (16), 268-270.
• Öcalan, Hasan Basri, Sezai Sevim ve Doğan Yavaş (2013). Bursa Vakfiyeleri I. İstanbul: Bursa Büyükşehir Belediyesi yay.
• Özcan, Abdülkadir. (1980-81). “Fatih’in Teşkilat Kanunnâmesi ve Nizam-ı Âlem İçin Kardeş Katli Meselesi”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, (33), 7-56.
• Özel, Ahmet (1995). “Emeviyye Camii”(Sosyal Hayattaki Yeri). Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (11), 108-111.
• Özgüleş, Muzaffer, (2013). Gülnuş Emetullah Sultan’ın İmar Faaliyetleri. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Pantık, Ramazan (2014). Atik Valide Sultan Külliyesi (1686-1727). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Peirce, Leslie P. (2002). Harem-i Hümayun: Osmanlı İmparatorluğunda Hükümranlık ve Kadınlar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Sabırlı, Tijen (2012). Vakfiyesi ve Muhasebe Kayıtları Işığında Nurbanu Atik Valide Sultan Vakfı. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Sabırlı, Tijen (2017). Nurbanu Atik Valide Sultan Vakfı’nın Sosyal ve Ekonomik Açıdan İncelenmesi 1582-1826. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Sevim, Sezai ve Hasan Basri Öcalan (2010). Osmanlı Kuruluş Dönemi Bursa Vakfiyeleri. İstanbul: Bursa Osmangazi Belediyesi yay.
• Seyhun, Oğuleke (2019). Pertevniyal Valide Sultan’ın Vakıfları ve Mahmudiye Merkez Rüşdiyesi. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Singer, Amy (2004). Osmanlı’da Hayırseverlik Kudüs’te Bir Haseki Sultan İmareti. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Şafak, Nurdan (2017). Hayırsever Bir Osmanlı Valide Sultanı: Hatice Turhan Sultan ve Vakfiyesi. İstanbul: Fatih Sultan Mehmed Vakıf Üniversitesi Yay.
• Şemseddin Sami, (1996). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı yay.
• Şirvanî, Muhammed b. Mahmud (2005). 15. Yy. Osmanlı Mutfağı. yay. haz. Mustafa Argunşah-Müjgan Çakır, İstanbul: Gökkubbe yay.
• Terzi, Arzu (2018). Bezmialem Valide Sultan. İstanbul: Bezmialem Vakıf Üniversitesi Yay.
• Uluçay, M. Çağatay (2001). Padişahların Kadınları ve Kızları. Ankara: TTK yay.
• Uluçay, M. Çağatay (2011). Harem. İstanbul: Ötüken yay.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988). Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilatı. Ankara: TTK yay.
• Üçok, Coşkun (1944). “Osmanlı Devlet Teşkilatında Tımarlar”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, (1/4), 525-551.
• Ünsal, Gizem, (2011). Ramazan’da Söylenen Mani Fasıllarını İçeren Eserlerin Folklorik Bakımdan Değerlendirilmesi. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Blimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Yediyıldız, Bahaeddin (1982). “Vakıf Müessesesinin XVIII. Asır Türk Toplumundaki Rolü”. Vakıflar Dergisi, (14), 1-27. Yerasimos, Marianna, (2011). Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Yemek Kültürü. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Yıldırım, Nuran (2005). “Miskinler Tekkesi”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (30), 185-186.
• Yıldız, Emine (2016). Pertevniyal Valide Sultan Vakıflarının Sosyal ve Ekonomik Yönleri. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Yılmazörnek, Bekir, (2010). Üsküdar Mihrimah Sultan Külliyesi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Zülfikar, F. Cangüzel, (1989). Mihrimah Sultan’ın Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivinde Bulunan Vakfiyelerinin Değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).