Atik Şikâyet Defterleri'nin Vakıf Araştırmalarındaki Yeri: 36 Numaralı Atik Şikâyet Defteri Örneği

Yıl 2022, Sayı: 57, 77 - 96, 30.06.2022

Muhammet Nuri Tunç

https://doi.org/10.16971/vakiflar.720426

Öz

Osmanlı Devleti’nin toplumsal, kültürel, hukukî ve iktisadî yapısında önemli bir yeri olan vakıf müessesesiyle ilgili vakfiye, hurûfât, hazine (atik), şahsiyet, ahkâm, tafsil gibi defterlerin yanı sıra arşivlerde yer alan çeşitli fon ve kodlarla tasnif edilmiş çok sayıda belge vakıf araştırmalarında temel başvuru kaynağı olmuştur. Vakıflarla ilgili bu defter ve belgelerin yanı sıra Divân-ı Hümâyûn’un ana defter serisinden olan Atik Şikâyet Defterleri’nden, vakıflarla ilgili şikâyetleri, vakıfların işleyişini, vakıf görevlilerinin karşılaştıkları problemleri, vakıfların gelirleri, toprak anlaşmazlıkları gibi çok sayıda eşsiz bilgiyi tespit edebilmek mümkün olmaktadır. Bu araştırmada, 36 Numaralı Atik Şikâyet Defteri esas alınarak bu defter serisinin vakıf araştırmalarındaki yeri tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Divân-ı Hümâyûn, Atik Şikâyet Defterleri, vakıf araştırmaları, vakıflar, Osmanlı

Teşekkür

Vakıflar Dergisi editörüne ve yetkililere teşekkür ediyorum.

The Place of Atik Şikâyet Registers in the Waqf Research: The Example of Atik Şikâyet Register Number 36

Öz

The waqf, which is significant to the social, cultural, legal, and economic framework of the Ottoman State, includes a variety of documents in its archives that are categorized as hurûfât, vakfiye, şahsiyet, ahkâm and tafsil as well as various funds and codes. In waqf research, they have served as the primary references. In addition to these books and documents related to waqf, Atik Şikâyet Registers (old complaint registers), one of Divân-ı Hümâyûn’s register series, complaints about waqfs, the operation of the waqf, difficulties faced by foundation officers, waqf revenues, and land disputes are just a few examples of the unique information that can be found. The 36-number Atik Şikâyet Register was used as a basis for this study’s attempt to situate this register series within the waqf research.

Anahtar Kelimeler

Divân-ı Hümâyûn, Atik Şikâyet Registers, Waqf Research, Waqfs, Ottoman State

Kaynakça

• Afyoncu, Erhan (1994). “Defterhâne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), (9), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 100-104.
• Ahıshalı, Recep (2007). “Râmi Mehmed Paşa”. TDVİA, (34), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 449-451.
• Aktaş, Necati (1991). “Atik Şikâyet Defteri”, TDVİA, (4), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 68.
• Aktepe, Münir (1991). “Amcazâde Hüseyin Paşa”, TDVİA, C.3. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 8-9.
• Altunbay, Mustafa (2010). Osmanlı Döneminde Bir Maden İşletmesinin Tarihi Süreci: Sidrekapsi. Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi.
• Başbakanlık Arşiv Rehberi (2017). İstanbul: Devlet Arşivleri Genel Başkanlığı Yay.
• Binark, İsmet (1979). Arşiv ve Arşivcilik Bibliyografyası (Türkçe ve Yabancı Dillerde Yayınlanmış Kaynaklar). Ankara: Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi Dairesi Başkanlığı Yayınları.
• Çam, Mevlüt (2017). “Vakıf Araştırmalar Açısından Vakıf Hazine (Atik) Defterleri ve Önemi”. Vakıflar Dergisi, (47), 45-65.
• Günay, Ramazan (2013). “Osmanlı Arşiv Kaynakları İçerisinde Ahkâm Defterleri: Gelişim Seyri, Muhtevası ve Önemi”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (17), s.9-29.
• Emecen, Feridun M. (2005). “Osmanlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Mîrî, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. (C. 3/S. 5), 107-139.
• Emecen, Feridun M. (1994). “Devre Çıkma”, TDVİA, (9), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 250-251.
• İnalcık, Halil (1988). “Şikâyet Hakkı: ‘Arz-i Hâl ve ‘Arz-i Mahzar’lar”. Osmanlı Araştırmaları (VII-VIII), 33-54.
• Kütükoğlu, Mübahat S. (2006). “Mühimme Defteri”. TDVİA, (31). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 520-523.
• Şimşir, Nadide (1994). “Ahkâm Defterleri’nin Tarihî Kıymeti ve 107 No’lu Ahkâm Defteri’ndeki İzmir ile İlgili Hükümler”. Tarih İncelemeleri Dergisi, (IX), 357-390.
• Tuğluca, Murat (2016). Osmanlı Devlet-Toplum İlişkisinde Şikâyet Mekanizması ve İşleyiş Biçimi. Ankara: TTK. Yay.
• Tuğluca, Murat (2012). “Bir Balkan Şehri Olarak Üsküp’te Şikâyet Hakkının Kullanımı ve Şikâyet Mekanizması (1649-1675)”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. (C. 5. S. 9), 107-128.
• Tabakoğlu, Ahmet (2011). “Tekâlîf”, TDVİA, (40). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 337.
• Taş, Hülya (2007). “Osmanlıda “Şikâyet Hakkı”nın Kullanımı Üzerine Düşüncüler”. Memleket ve Siyaset Yönetimi, (C.2. S.3), 186-204.
• Tunç, Muhammet Nuri (2020). “Balkan Tarihi Araştırmalarında Atik Şikâyet Defterleri’nin Yeri”. Türkiye’nin Bölgesel Sorunları-Osmanlı’dan Günümüze Balkanlar. İstanbul: Hiper Yayın. 267-311.